ΑΝ υπάρχει κάτι στην Κρήτη, που ευδοκιμεί εν αφθονία, μάλιστα “παντός καιρού και διαθέσεως”, είναι οι μαντινάδες: αναπόσπαστες από την καθημερινότητα των κατοίκων της, ταυτόσημες με την ψυχή τους.
ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ την εφημερίδα “Χανιώτικα νέα”, δεν υπάρχει περίπτωση να μη συναντήσεις κάποια μαντινάδα: γάμοι, βαφτίσια, πανηγύρια, νεκρολογίες/θάνατοι (1) εκφράζονται μέσα από αυτές. Θαυμάζω την ευρηματικότητα ορισμένων που έχουν τη μαντινάδα, σκωπτική ή φιλοσοφημένη, άμεσα στα χείλη τους. Κι αυτό που μ’εντυπωσιάζει περισσότερο είναι η λεκτική ικανότητά τους στη γρήγορη σύνθεσή τους.
ΔΙΑΡΚΕΣ το ερώτημα τί είναι οι μαντινάδες και τί αντιπροσωπεύουν σε μια εποχή σαν τη δική μας, υπερφορτωμένη σε ευχάριστα/δυσάρεστα γεγονότα, αλλά φτωχότατη σε ποίηση… Κορμός της μαντινάδας είναι τα αιώνια θέματα που απασχολούν τους ανθρώπους: «… οι χαρές, οι λύπες, οι έρωτες, οι αγάπες, η λευτεριά, οι αγώνες για τη ζωή, ο θάνατος, η καθημερινότητα, οι υποσχέσεις, οι όρκοι, τα παράπονα, η προσμονή, η λαχτάρα, ο θυμός, η εκδίκηση, η νοσταλγία, οι ευχαριστίες, οι παραινέσεις, τα προμαντέματα και ότι άλλο έχει σχέση με τον συναισθηματικό και γενικότερα με τον πνευματικό κόσμο του Κρητικού…» (2)
ΝΑ, ΜΕΡΙΚΕΣ (σε αλφαβητική σειρά) που μ’εντυπωσιάζουν με τη σοφία τους, τον τρόπο εξύμνησης της αγάπης και των παθών της, τα μάτια του έρωτα, τη μοίρα, το χρόνο κ.α.:
Α [απλού ανθρώπου γνώση κι εμπειρίες]
• “Άνθρωπος δίχως γράμματα /και μόνο με τον τρόπο
Κάνει και κλαίνε και γελούν,/ τα μάθια των ανθρώπων”
Β [αγάπη-”αιώνια λιακάδα”, υπεράνω καιρών]
• “Βροχές, βροντές, κατακλυσμός/ κι η μέρα σκοτεινιάζει
Μα’ γω σ’ έχω στη σκέψη μου/ και στην καρδιά μου λιάζει” (3)
Γ [η δύναμη του χαμόγελου στους ερωτευμένους]
• “Γελάς κι ανθίζουν γιασεμιά/ και βγαίνουνε τ’ αστέρια,
κι’ όλου του κόσμου τσι χαρές/ κρατείς στα δυο σου χέρια”
Δ [η γενναιόδωρη αγάπη]
• “Δε φτάνει μόνο μια καρδιά/ ήθελα να’ χω κι άλλη
και με τσι δυο να σ’ αγαπώ/ και λίγο θα ‘ναι πάλι”
Ε [αγάπη, το νόημα της ύπαρξης· η έλλειψή της, η “γύμνια” μας]
• “Είσαι για μένα η χαρά/ το νόημα του κόσμου,
ζωή δε θέλω ούτε λεπτό/ χωρίς εσένα φως μου.
• “Είναι γυμνή μια ψυχή όντες δεν έχει ζήσει
παρέες φίλους και χαρές και πόνο να υμνήσει”
Ζ [αγάπη: το Α και το Ω της ζωής μας]
• “Ζάλο δεν κάνει η σκέψη μου,/ χωρίς τη θύμησή σου
όλα με σεν’ αρχίζουνε/και σταματούν μαζί σου” (4)
Η [αγάπη: το ευφρόσυνο νόημα της ζωής]
• “Ήρθες κι γέμισε η αυλή/ κρίνους ανθούς και ρόδα
και της ζωής το νόημα/ στο πρόσωπο σου το ‘δα”
Θ [υπέρτατη γενναιοδωρία]
• “Θα σου τη δώσω την καρδιά/ για να ‘χεις δυο, κερά μου,
όταν στενοχωριέσαι ‘συ,/ να κλαις με τη δικιά μου”
Ι [αιώνιοι όρκοι πίστης]
• “Ίντα προικένεσαι μιτσο/ κι ίντα στενοχωράσαι
ώστε να ζω θα σ’αγαπώ/ μόνο να το θυμάσαι”
Κ [Καημός ξενητεμένης καρδιάς]
• “Κι αν έχω τύχη, θα φανεί/ σαν η καρδιά μου σπάσει
να μη βρεθεί σε ξένη γη,/ χώμα να τη σκεπάσει” (5)
Λ [δυσαναπλήρωτο κενό, η απουσία του “άλλου”]
• “Λείπεις, κι εκείνο το κενό/ που μέσα μου έχω νιώσει
όλος ο κόσμος δεν μπορεί/ να μου το αναπληρώσει”
Μ [λεκτικός ύμνος ερωτικού βλέμματος]
• “Μάθια ζαχαροξάνοιχτα,/ζαχαροπαιγνιδάτα
Που χαμηλοξανοίγετε/ και γνέφετε κλεφτάτα”
Ν [ύμνος στα μαύρα μάτια]
• “Να τα χαρώ τα μάθια σου/τα μαύρα τα μεγάλα
αφού σταλαγματίζουνε/ το μέλι με το γάλα”
Ξ [αγάπη και ξενιτιά]
“Ξενιτεμένο πουλί,/ γοργό μου χελιδόνι
απ’ όταν εχωρίσαμε/ ο νους μου δε μερώνει”
Ο [τί έχουμε και δεν το λογαριάζουμε]
• “Όσα καλά ΄χει ο άνθρωπος,/ να΄χα τα λογαριάζει
Δεν ήθελα του δίδεται,/ καιρός ν΄αναστενάζει”
Π [οι πίκρες από τους συγγενείς]
• “Πολλές φορές πικραίνεται,/ άνθρωπος στη ζωή του
τσι πίκρες τσι χειρότερες/ του δίδουν οι εδικοί του”
Ρ [η πλήρης υποταγή στον έρωτα]
• “Ροδοπλασμένη κοπελιά/ αθέ του παραδείσου
ο θάνατος μου κι’ η ζωή/ είναι βουλή δική σου”
Σ [το καθαρό πρόσωπο της αγάπης]
“Σαν το διαμάντι καθαρό/ είναι το πρόσωπό σου,
Κι αστράφτει η κάθε σου ματιά/ μεσ’ το χαμόγελό σου”
Τ [ερωτικό παιχνίδι με τα μαύρα μάτια]
“Τα μάθια σου είναι λιόμαυρα/ και μέσα λιομαυρίζουν
και μέσα στο λιομαύρισμα/ αγάπες κανακίζουν”
Υ [η αγάπη που σκλαβώνει]
“Υπάρχουν θάλασσες, στεριές,/ ήλιοι, φεγγάρια, αστέρια
μα ‘γώ προτίμησα να ζω/ σκλάβος στα δυο σου χέρια”
Φ [ρομαντικό φεγγαρι, ανθισμένος έρωτας]
• Φεγγάρι από τον κήπο μου/ όλες τσι βιόλες κόψε,
Και να τσι πας στο σπίτι τσης/ απού γιορτάζει απόψε”
Χ [μάτια λογικής και καρδιάς]
• “Χίλια μάτια ΄χει ο λογισμός,/ μερού, νυχτού, βιγλίζουν
Χίλια η καρδιά και πιότερα, κι ουδέ ποτέ σφαλίζουν” (6)
Ψ [έρωτας δίχως ανταπόκριση, κάνει περιττή τη ζήση!]
• “Ψυχορραγώ και μου περνά/ να ζήσω, μα δε θέλω
αφού εσύ δε μ’ αγαπάς/ τη ζήση τί τη θέλω”
Ω [αγάπη, νιότη, μοίρα και χρόνος]
• “Ω Ριζικό ακατάστατο,/ π’ αναπαμό δεν έχεις,
μα επά κ’ εκεί σαν πελελό/ περιπατείς και τρέχεις” (7)
• “Ωσάν το ρόδο που μαδεί/ και μπλιο του δε μυρίζει
ετσά περνά κι η νιότη μας/ και πίσω δε γυρίζει”
ΟΙ ΚΡΗΤΙΚΕΣ μαντινάδες είναι εφήμερες. Μοιαζουν με τα άνθη των καιρών: ανθίζουν, ομορφαίνουν τη ζωή με τα “χρώματα και την ευωδιά τους”, μαραίνονται. Δεν πεθαίνουν! Το άρωμά τους διαχέεται σε κάθε εποχή του χρόνου, διαποτίζοντας τα ανθρώπινα. Όπως, περίπου το λέει κι ο Κίπλινγκ για το Χρόνο:“…πόλεις και θρόνοι και δυνάμεις στέκονται κάτω απ’ τη Ματιά του Χρόνου και ζουν σχεδόν όσο ένα λουλούδι, σβήνοντας μες στα δάκρυα του πόνου. Όμως, καθώς νέοι βλαστοί φυτρώνουν για να ευχαριστήσουν νέους ανθρώπους, έτσι απ’ τη σκαμμένη, χέρσα γη και πάλι πόλεις καινούργιες ξεπροβάλλουν σ’ άλλους τόπους”, με νέους ανθρώπους, νέα ποίηση, νέες μαντινάδες. (15-1-2021)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1)“Ποτέ δεν πρέπει τα κλαδιά/ τις ρίζες να ξεχνούνε
Γιατ’ άμα κείνες ξεραθούν/κι αυτά θα μαραθούνε” (“Χ.ν., 12-1-21)
-(2) Το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας παρουσίασε τον τόμο «Η Μαντινάδα της Κρήτης» (2011, Ηράκλειο) που περιλαμβάνει τις ανακοινώσεις που έγιναν σε δύο συνέδρια για τη μαντινάδα. Από εκεί ο παραπάνω “ορισμός”.[Κρητικές μαντινάδες, θα βρείτε στην “Ανθολογία Κρητικής Ποίησης, 1950-2007”, σε επιμέλεια Σ.Λ. Σκαρτσή, έκδ. Ταξιδευτής, 2007, Αθήνα, σσ. 509-611]
-(3) Νικ. Πετράκης, gr.pinterest.com
-(4) Αορίτης, gr.pinterest.com
-(5) Φασουλάς Στέφανος, mantinades.gr
-(6 και7) Από τον “Ερωτόκριτο” του Β. Κορνάρου (1553– 1613)
