Ο Κρητικός Μάης του 1941… Ογδόντα (80) χρόνια πριν. Τότε που οι πατεράδες και οι παππούδες μας, το τελευταίο δεκαήμερο του μήνα, στάθηκαν όρθιοι στα μετερίζια του χρέους για να υπερασπιστούν την τιμή και την αξιοπρέπειά τους, απέναντι στους Γερμανούς εισβολείς. Ο Κρητικός Μάης του 1821… Διακόσια χρόνια πριν. Τότε που οι Κρήτες επαναστάτες συνάχτηκαν στη Θυμιανή Παναγία των Σφακίων, την τελευταία Κυριακή του μήνα, και κήρυξαν την επίσημη έναρξη του αγώνα στην Κρήτη για την αποτίναξη της τούρκικης σκλαβιάς. Ο Κρητικός Μάης του 1453… Πεντακόσια εξήντα οχτώ (χρόνια) πριν.
Τότε που οι Κρήτες εθελοντές επέμεναν να πολεμούν στους τρεις πύργους του Κεράτιου που τους δόθηκαν να υπερασπίζονται και να μην παραδίδουν τ’ άρματά τους όταν «η Πόλις εάλω», την αποφράδα εκείνη Τρίτη 29 του μήνα. Σ’ αυτόν, τον πρώτο Κρητικό Μάη, ξεχωριστή αναφορά σήμερα, παραμονή της θλιβερής επετείου.
”Σφακιανοί, οι τελευταίοι υπερασπιστές του Βυζαντίου”, ο τίτλος του 23ου βιβλίου (εκδ. “Καράβι και τόξο”, Αθήνα 1991) που έγραψε ο αξέχαστος, σπουδαίος δημοσιογράφος και ξεχωριστός ιστορικός ερευνητής της τοπικής μας ιστορίας και ιδιαίτερα αυτής των Σφακίων Πάρις Κελαϊδής. «Φυσικά θα αντικαταστήσεις» το «Σφακιανοί» με το «Κρητικοί», μου έγραψε στο υστερόγραφο της αφιέρωσής του, όταν του το ζήτησα για να γίνει θεατρικό έργο, 10 χρόνια αργότερα, όντας διευθυντής στο 5ο Δημ. Σχ. Χανίων. “Κρητών θυσία”, ο τίτλος του έργου που έγραψε, ύστερα από πρότασή μου, η και σχολική σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής συγγραφέας και θεατρολόγος Αγγέλα Μάλμου, που ανέβηκε στη σκηνή του Θεάτρου “Βλησίδης” της πόλης μας, απ’ τα παιδιά της Στ’ τάξης εκείνης της σχολικής χρονιάς σε σκηνοθεσία της χαρισματικής δασκάλας Γυμναστικής του Σχολείου Τώνιας Καπετανάκη. Τι ιστορία κι αυτή!
«Γενικός αρχηγός της εθελοντικής ναυτικής εκστρατείας των 1000 Κρητικών για υπεράσπιση της Κωνσταντινούπολης που κινδύνευε ήταν ένας παλαίμαχος Σφακιανός καπετάνιος της θάλασσας ο Μανούσος Καλλικράτης. Σ’ αυτόν απευθύνθηκε ο Αυτοκράτορας με χρυσόβουλο μήνυμα για συνδρομή. Εκείνος έγινε η ψυχή της όλης επιχειρήσεως.
Διέθεσε τρία ιδιόκτητα καράβια του, σκόρπισε απλόχερα την πατριωτική του φλόγα και συνήγειρε παλικάρια απ’ ολόκληρη την Κρήτη -με συντριπτική αναλογική πλειοψηφία τους συνεπαρχιώτες του Σφακιανούς. Μπήκε επικεφαλής της αρμάδας των πέντε συνολικά σκαφών που ξεκίνησε σε χρόνο ρεκόρ και θυσιάστηκε σε μια απέλπιδα προσπάθεια να επιτύχει η πρωτοφανής επιχείρηση». Τα που γράφει, μεταξύ των άλλων, ο Πάρις Κελαϊδής στον πρόλογό του περί ου ο λόγος βιβλίου του. Ενός βιβλίου που στηρίζεται σ’ όλες τις σχετικές πηγές και ιδιαίτερα στο περίφημο χειρόγραφο της Μονής Αγκαράθου, στα χρονικά της Αλώσεως, στο χειρόγραφο της Μονής Βατοπεδίου και βέβαια στο δίτομο ποιητικό έργο του Ι. Κόντου “Τα Κρητικά καράβια στα 1453”, που εκδόθηκε το 1948.
«Και, όταν έπεσεν η Πόλη και οι Τούρκοι εμπήκαν μέσα, ως διακόσες χιλιάδες περίπου Ταχτικοί και Άταχτοι, άλλοι από την Κερκόπορτα και άλλοι από το ρήγμα του Αγ. Ρωμανού, κι όλοι οι πολέμαρχοι εγκατάλειψαν τας θέσεις των διά να σωθούν, εις τα πλοία ή οπουδήποτε αλλού, μονάχα η τούρμα της Κρήτης, όσοι εζούσαν, με αρχηγόν τον Καπετάν – Γραμματικόν, αν και τραυματισμένον κι αυτόν σε πολλά μέρη του κορμιού του, εσκέφτηκεν ότι θα ήταν καλύτερον να μείνει στα πόστα της και να εξακολουθήσει να πολεμά, μέχρις ότου σκοτωθούν ούλοι, παρά να παραδώσουν τα όπλα. Και όταν προς το βράδυ πλέον ο Σουλτάνος είδε και εκατάλαβεν, ότι εμείς δεν είχαμε σκοπόν να παραδοθούμε, έστειλεν ένα Πασά με δυο αξιωματικούς, που ο ένας εκρατούσε λευκή σημαία και ο άλλος ήταν δραγουμάνος, και μας είπε ότι, “επειδής, λέγει, ο Σουλτάνος εκτιμά την αντρειά μας, μας αφήνει ελεύθερους να φύγωμε για το νησί μας με τα όπλα μας και με ένα από τα καράβια μας”. Τότες αλάβωτοι και λαβωμένοι, το όλον εκατόν εβδομήντα, εκατεβήκαμεν από τους πύργους μας, με τα άρματά μας και εμπήκαμεν εις ένα δρομώνι που μας έδωκαν». Απόσπασμα απ’ το χειρόγραφο της Μονής Βατοπεδίου, που έγραψε καθ’ υπαγόρευση του Γραμματικού, που έγινε μοναχός στο Άγιο Όρος, ο συμπατριώτης του (επίσης απ’ την Ανώπολη των Σφακίων) μοναχός Καλλίνικος.
Μια παράσταση του έργου “Κρητών Θυσία” από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ.(;) με διοργανωτές τον Δήμο Αποκορώνου, το Ίδρυμα “Αγία Σοφία” και τους Πολιτιστικούς συλλόγους του Φρε, στην αυλή της Ευαγγελίστριας, σκέφτομαι. Της εκκλησίας, που όπως λέει η παράδοση φιλοξενείται η εικόνα της Παναγίας που δώρισε ο Αυτοκράτορας στους Κρητικούς πολεμιστές πριν βρει τραγικό θάνατο στην Πύλη του Ρωμανού. Σε πρώτη φάση…
