Ο “μεγάλος ασθενής” το Οθωμανικό κράτος

19ος ΑΙΩΝΑΣ

» Ο Γαλλικός φιλελευθερισμός, ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος

Μετά την παρέλευση των Ορλωφικών (1768-1774) , την μη ευδοκίμηση του κινήματος του Λάμπρου Κατσώνη (1789-1792) και την απογοήτευση που διακατέλαβε τον Ελληνισμό με την υπογραφή της Συνθήκης του Ιασίου 1792, μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που ερμηνεύθηκε ως εγκατάλειψη του “ελληνικού σχεδίου” από τη Mεγάλη προστάτιδα δύναμη των ορθοδόξων, Ρωσία, οι ελληνικές ελπίδες άρχισαν να βασίζονται στο γαλλικό φιλελευθερισμό, που εκφράσθηκε στα τέλη του ΙΗ’ αιώνα με τη γαλλική επανάσταση, αλλά που αλλοτριώθηκε στη συνέχεια και μεταβλήθηκε σε γαλλικό σωβινισμό, με τους ενδόξους ναπολεόντειους πολέμους.

Τα μηνύματα της γαλλικής άστικής επανάστασης, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – IΣΟΤΗΣ – ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ, είχαν συνεγείρει τους υπόδουλους λαούς αλλά και η ανάδειξη του Ναπολέοντα, ως ηγετικής ευρωπαϊκής μορφής, είχε γοητεύσει κάθε ελπίζοντα. Ο Ταϋλεράνδος, μέγιστος Γάλλος διπλωμάτης της εποχής και δεξί χέρι του Μεγάλου Ναπολέοντα, διατύπωνε την θεωρία του “μεγάλου ασθενή”, υπονοώντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Πράγματι, επί Σελίμ Γ’ (1761-1808) η παρακμή του Οθωμανικού κράτους ήταν εμφανής και τα σημάδιά της έντονα.

Ο ανατολικός και θεοκρατικός χαρακτήρας του τουρκικού κράτους εμπόδιζε κάθε τεχνική πρόοδο και απέκλειε κάθε μεταρρύθμιση. Οι γενίτσαροι κατέστησαν πρόβλημα, μιάς και κρατούσαν υπό ομηρεία τον κρατικό μηχανισμό. Η κεντρική εξουσία είχε εξασθενίσει και είχαν ενισχυθεί οι κατά τόπον πασάδες και πολλοί λειτουργούσαν ανεξάρτητα και αυτοκέφαλα. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις υπήρξαν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων, ο Πασβάνογλου του Βιδινίου αλλά και ο Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου. Η διοίκηση του Κράτους είχε αποδιοργανωθεί και όλα λειτουργούσαν με τη λογική της δωροδοκίας και δωροληψίας (ρουσφέτι, μποναμάς). Η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ακολουθούσε τη βιομηχανική επανάσταση αλλά ήταν προσκολλημένη στο μοντέλο μιας στρατιωτικής φεουδαρχίας. Τέλος είχε μεταμορφωθεί σε ένα πολυεθνικό κράτος και οι πολλαπλές εθνικότητες που εσώκλειε με κύρια την ελληνική, απειλούσαν την ομοιογένειά του και διεκδικούσαν την εθνική τους ανεξαρτησία.

Πράγματι, η διεθνής ευρωπαϊκή πολιτική κονίστρα ήταν γνώστης της κατάστασης αυτής και μεθόδευε εξελίξεις και δυναμικές διεκδικήσεις στο Ανατολικό Ζήτημα, που αφορούσαν το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το διαμοιρασμό της από τις Μεγάλες Δυνάμεις.

Βέβαια, όσο κρατούσαν οι ναπολεόντειοι πόλεμοι είχε ανασταλεί η ενέργεια αυτή, μιας και η βαρύτητα είχε δοθεί από τις μοναρχικά κράτη στην αντιμετώπιση της μεγάλης απειλής, που ήταν τα φιλόδοξα οράματα του Μεγάλου Βοναπάρτη, της γαλλικής κυριαρχίας.
Με τη καθοριστική μάχη στο Βατερλώ 1815, ο γαλλικός εθνικισμός κατέπεσεν μαζί με τον πρωταγωνιστή του και η παλιννόρθωση του παλαιού καθεστώτος θριάμβευσε με την σύσταση της Ιερής Συμμαχίας, στο Συνέδριο της Βιέννης . Το ‘’μέλλον’’ της γαλλικής επανάστασης με τα μεγαλόπνοα και φιλοπρόοδα οράματά της, διεκριβώθη ότι αντί να είχε κάνει βήματα προς τα εμπρός είχε κάνει άλματα προς τα πίσω .Αλλά ένα πράγμα είχε μείνει ανεξίτηλο ότι ο λαός ,όταν επαναστατεί και διεκδικεί τα δικαιώματά του, έστω και περιστασιακά μπορεί να κάνει θαύματα.

Πράγμα που θα αποτελέσει πολύτιμη παρακαταθήκη για τους αγωνιζόμενους λαούς για ένα καλύτερο αύριο.

Στο Συνέδριο της Ειρήνης στη Βιέννη 1814, αν και κυριάρχησε το αντιδραστικό πνεύμα του καγκελάριου και οικοδεσπότη Μέττερνιχ για ισορροπία και τάξη στο ευρωπαϊκό στερέωμα, δόθηκε η ευκαιρία να τεθούν και οι απόψεις των υπολοίπων Δυνάμεων για το τί μέλλει γενέσθαι με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, πράγμα που θα μπει με μεγαλύτερη ένταση στις μετέπειτα Συν- διασκέψεις, που θα ακολουθήσουν στο Τροπάου 1820 και στο Λαϋμπάχ 1821, με αφορμή τα επαναστατικά κινήματα που εκδηλώθηκαν στην Ισπανία και στο Πεδεμόντιο της Ιταλία καθώς και με αφορμή την ελληνική Εξέγερση.

Είναι αλήθεια οτι η Ρωσία επεδίωκε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να βρει διέξοδο στο Αιγαίο, πράγμα που δεν ευνοούσε η Αγγλία , ‘’που υπήρξε τρεις γενέες φιλότουρκη’’- σύμφωνα με το δόγμα Κρώλεϋ- επειδή δεν επιθυμούσε την κάθοδο στη Μεσόγειο των Ρώσων.

Η Αυστρία, μετά τη Συνθήκη του Πασάροβιτς 1718, απέβλεπε κυρίως στην επέκτασή της στα Βαλκάνια και επωφελείτο από την τουρκική παρακμή, χωρίς όμως να αμφισβητεί το οθωμανικό καθεστώς.

Η Γαλλία είχε υπογράψει διομολογήσεις, εμπορικές συμφωνίες από τον 16 αιώνα με την Οθωμανική Αυτοκρατορίας και υποστήριζε αρχικά και αυτή την ακεραιότητα της Τουρκίας , δεδομένο που άρχισε να εγκαταλείπεται με την άνοδο του γαλλικού διαφωτισμού και φιλελευθερισμού τον 18 αιώνα.

Ο ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ (1748-1833)

Μέσα στα πλαίσια και την επιρροή του γαλλικού πνεύματος θα ενηλικιωθεί και θα αυτοκινήσει ο νεοελληνικός διαφωτισμός , με κορυφαίους εκπροσώπους του, τον Αδαμάντιο Κοραή αλλά και τον Ρήγα Φεραίο, χωρίς να παραγνωρίζεται η αξία και η συμβολή, του προδρόμου των δασκάλων του Γένους ,που είναι ο εθνομάρτυρας και Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός,

Ο Αδαμάντιος Κοραής(1748-1833) ασπάζεται τη φιλελεύθερη γαλλική σκέψη, αλλά όχι τις επαναστατικές της ιδέες,ήταν φανατικός οπαδός της αντίληψης ότι οι Έλληνες, για να αποκτήσουν την πολιτική και εθνική τους ελευθερία, έπρεπε πρώτα να μορφωθούν. Η θέση του στο γλωσσικό, που ήταν το κύριο ζήτημα της πάλης ανάμεσα στις προοδευτικές τάσεις με το γλωσσικό συντηρητισμό, πρότεινε για λύση τη δημιουργία ενός μικτού ιδιώματος του γραπτού λόγου, απαλλαγμένο από αρχαϊσμούς και ‘’χυδαίες’’΄λέξεις και εκφράσεις τη ‘’μέση οδό’’ όπως χαρακτηριστικά έλεγε στην έκδοση του συγγράμματος του, ‘’Πρόδρομος’’.

Υπεραμύνεται των απόψεών του αυτών στο περιοδικό ‘’Λόγιος Ερμής ‘’που εκδίδετο από την ελληνική παροικία της Βιέννης.,αλλά και στο ‘’Μέλισσα’’, που εκδίδετο στο Παρίσι.

Ο Αδ. Κοραής γεννήθηκε το 1748 στη Σμύρνη γιός του Χιώτη έμπορα, Ιωάννη Κοραή και της Σμυρνιάς Θωμαϊδος Ρυσίου, κόρης του σοφού φιλολόγου της εποχής εκείνης Αδαμάντιου Ρυσίου. Ο Κοραής ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Ευαγγελική Σχολή με σχολάρχη τον ιερωμένο Ιερόθεο Δενδρινό. Χαρακτηριστικά, αργότερα, ο Κοραής θα γράψει.’’Ο δάσκαλος μας και το σχολείο είχαν τα γνωρίσματα όλων των διδασκάλων και σχολείων εκείνης της εποχής στον ελληνικό χώρο:πρόσφεραν διδασκαλία φτωχή και την συνόδευαν με ραβδισμό πλουσιοπάροχο ‘’

Το 1772 ο Κοραής μετοίκησε στην Ολλανδία , όπου ο πατέρας του διατηρούσε εμπορικό οίκο, .αλλά αντί να ασχολείται με το εμπόριο ,ασχολείται με την εκμάθηση ξένων γλωσσών και μελετά τους Γάλλους Διαφωτιστές. Το 1782,βρίσκεται στο Μονπελιέ της Γαλλίας και φοιτά στην Ιατρική σχολή της πόλης .Στη συνέχεια εγκαθίσταται στη γαλλική πρωτεύουσα ,στο Παρίσι,όπου στην πόλη του Φωτός αρχίζει να μελετά τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, με ολότελα διαφορετικό τρόπο και μέθοδο από εκείνη που ‘χε διδαχθεί στην πατρίδα του. Ζει από πρώτο χέρι στο Παρίσι τα μεγάλα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης, και τους ναπολεόντειους πολέμους.. Γίνεται πεποίθησή του ότι, όπως ο διαφωτισμός του γαλλικού έθνους προετοίμασε τα γεγονότα του 1789, έτσι η μόρφωση των ομογενών του θα αποτελέσει βασική προϋπόθεση για την Παλιγγενεσία.

Το 1799 εξέδωσε μια γαλλική μετάφραση των Χαρακτήρων’’του Θεόφραστου , το1804 εξέδωσε σε δύο τόμους τα ‘’Αιθιοπικά’’ του Ηλιόδωρου και το 1805 έχοντας εξασφαλίσει την οικονομική χρηματοδότηση των αδελφών Ζωσιμά, εγκαινίασε ένα μεγαλόπνοο εκδοτικό πρόγραμμα υπό το τίτλο ‘’Ελληνική βιβλιοθήκη” που αποτελεί μνημείο αναφοράς των ελληνικών γραμμάτων και του πόθου του για την εθνική ελευθερία. Αποτελείται από 17 τόμους αρχαίων κειμένων όπως ‘Βίοι Παράληλοι’’ του Πλουτάρχου,’’Πολιτικά’’και ‘’Ηθικά Νικομάχεια’’του Αριστοτέλη ‘’Γεωγραφικά’’ του Στράβωνα,’’Απομνημονεύματα’’ του Ξενοφώντα,ο ‘’Γοργίας’’ του Πλάτωνα,’’Λόγοι’’ του Ισοκράτη τέλος προστέθηκαν άλλοι 7 τόμοι τα “Πάρεργα’’ ‘εργα του Ξενοκράτη και του Γαληνού, του Μάρκου Αυρηλίου και του Επίκτητου, του Ονήσανδρος Στρατηγικόν και του Τυρταίου Ελεγείον καθώς και ‘’μύθοι του Αισώπου’’ Όλα τα παραπάνω έργα ήταν καλοδιαλεγμένα, μεταφρασμένα και πρόθεση του Κοραή ήταν να προσφέρει στους συμπατριώτες τους, κείμενα αρχαιοελληνικής παιδείας με ηθικό και πατριωτικό περιεχόμενο.

Στα ‘’Προλεγόμενα ή “Αυτοσχέδιοι στοχασμοί” της μεγάλης αυτής έκδοσής του, θα εκφράσει το παραινετικό και διαφωτιστικό λόγο του ,αλλά και τις γλωσσικές του απόψεις.

Χαρακτηριστικά γράφει ‘’Λατρεύω την ελευθερία, αλλά θα ήθελα να την βλέπω θρονιασμένη ανάμεσα στην δικαιοσύνη και τον ανθρωπισμό’’ Ο Κοραής και οι οπαδοί του υποστηρίζουν ότι η δυτική παιδεία και ο γαλλικός διαφωτισμός είναι έκφραση του αρχαίου ελληνικού διαφωτισμού, που οφείλει να μετακενωθεί ‘’ ως ευρωπαϊοκόν αντίδωρον ‘’στο υπόδουλο Γένος.

Ξεχωριστά ακόμη έργα του είναι η ‘’Αδελφική διδασκαλία’’ κείμενο που έγραψε με αφορμή το θάνατο του Ρήγα και σε απάντηση στο ανώνυμο φυλλάδιο ‘’Πατρική Διδασκαλία’’,ένα αδιάντροπο κήρυγμα εθελοδουλείας γεμάτο από γελοία και μωρά επιχειρήματα για την υπεράσπισή ‘’της Θεόθεν δεσποτείας των τυράννων ‘’, καθώς και για την καταδίκη των αρχών της Δημοκρατικής Γαλλίας’’.Στην ‘’Αδελφική Διδασκαλία’’ του υποστηρίζει ‘’οι τυραννούμενοι έχουσι το αναπαλλοτρίωτον δικαίωμά του να ζητώσι παντοίους τρόπους να διαρρήξωσι τον ζυγόν της τυραννίας’’,καταλήγωντας στο τέλος με την αρχαία επίκληση των Μαραθωνομάχων ‘’Ω παίδες Ελλήνων ίτε/ ελευθερούτε πατρίδ’ ελευθερούτε δε/παίδας , γυναίκας ,θεών τε πατρώων έδη/θήκας τε προγόνων`νυν υπέρ πάντων ο αγών’’.

Εμβληματικό έργο του Κοραή είναι και “ο Παπατρέχας” ένα προσκλητήριο παιδείας, γεμάτο ζωντάνια, λαϊκοτητα και χαριτολόγο διάθεση, για να γίνει προσιτό στους πολλούς. Όταν λέγει ο Κοραής ‘’δράξασθε παιδείας’’,ξέρει καλά ότι συμβουλεύει τους πατρίωτές του να δράξουν ένα όπλο, που θα τους λυτρώσει.

Έργα απότοκα της Γαλλικής Επανάστασης και της πίστης τους στο Μεγάλο Ναπολέοντα είναι τα έμμετρο’’Άσμα Πολεμιστήριον των εν Αιγύπτω περί ελευθερίας μαχομένων Γραικών ‘’ το 1800 και το ‘’Σάλπισμα Πολεμιστήριον ‘’ το1801.Το πρώτο αν και ανυπόγραφο δεν κρύβει την περηφάνεια του Κοραή για τους Έλληνες στρατιώτες που πολεμούν στις τάξεις του Ναπολέοντα κατά την εκστρατεία του στην Αίγυπτο 1799 αλλά και τον ενθουσιασμό του, που φαντάζεται τη συγκρότηση ελληνογαλλικού στρατού για την απελευθέρωση της Ελλάδος .Οι πρώτοι του εθνοεγερτικοί στίχοι αναφέρουν

‘’Φίλοι μου , συμπατριώται,
δούλοι να ‘μεθα ως πότε;
των αχρείων Μουσουλμάνων,
της Ελλάδος των τυράννων,
εκδικήσεως η ώρα
Έφθασεν , ω φίλοι , τώρα…..’’

Το δεύτερο έργο του’’ Σάλπισμα πολεμιστήριον’’ ξεκινά με την αναγραφή του χωρίου του Σοφοκλή ‘’ μείζον’ όστις, αντί της αυτού ΠΑΤΡΑΣ φίλον νομίζει, τούτον ουδαμού λέγω’’.
Το φυλλάδιο συνοδεύει χαλκογραφία που παριστάνει την Ελλάδα ημίγυμνη ,να στέκεται ανάμεσα στα ερείπια της αρχαιότητας,πληγωμένη να στάζει αίμα και να απειλείται απο το γυμνό σπαθί του Τούρκου .

Ο Βοναπάρτης θριαμβεύει εναντίον της Ρωσίας , της Αγγλίας και της Αυστρίας και ο Κοραής οραματίζεται ότι θα προκύψει κάτι καλό και για την Ελλάδα. Τα εθνεγερτικά και πατριωτικά φυλλάδια του Κοραή τα υπαγόρευε η λαχτάρα του και ο ζήλος του για την Ελλάδα , για να απαλλαγεί το έθνος από τον Τούρκο δυνάστη και τα δημοσίευσε ανώνυμα για προφανείς λόγους.

Τέλος την περίοδο της ελληνικής επανάστασης , αν και έδειξε αιφνιδιασμένος, εντούτοις εμψυχώνει τον Αγώνα γράφοντας ‘’ το θηκάρι ερρίφθη πλέον μακριά και το σπαθί δεν θα ξαναεισέλθη’’. Σχολιάζει με εκτεταμένο τρόπο το’’Προσωρινό πολίτευμα της Επιδαύρου’’ στη συνέχεια το μετέφρασε στη γαλλική ,για να τονίσει το φιλελεύθερο και δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος που πρόκριναν οι Εθνοσυνελεύσεις του επαναστατημένου έθνους σε μια προσπάθειά του να ευαισθητοποιήσει τους ευρωπαϊκούς φιλελληνικούς κύκλους.. Βέβαια προβλέπει, με μαντική τέχνη ότι οι επαναστατημένοι Έλληνες μη όντας ικανοί να ομονοήσουν και να αυτοδιοικηθούν, θα αναγκαστούν τελικά να ζητήσουν την προστασία κάποιας Μεγάλης Δύναμης ή σε τελευταία ανάλυση να δεχτούν κάποιο αλλοεθνή βασιλιά, όργανο των ξένων και πυρήνας, γύρω από τον οποίον θα συγκεντρωθούν όλα τα αντιδημοκρατικά στοιχεία.

Ο Αδαμανάτιος Κοραής πέθανε 6 Απριλίου του 1833 στο Παρίσι και ετάφη στο κοιμητήριο του Μον Παρνάς.

Ο ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ (1757-1798)

Oι ζυμώσεις του Γαλλικού διαφωτισμού και και τα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης επηρέασαν αποφασιστικά τον εκφραστή του ριζοσπαστικού πατριωτικού διαφωτισμού του Αγώνα, τον Ρήγα Φεραίο.. Με την οριστική διάψευση των ελπίδων του Γένους για τη ρωσική βοήθεια, επακόλουθο της εγκατάλειψης των Ελλήνων μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Ιασίου 1792, ο Ρήγας,θερμός κήρυκας της ελευθερίας, στράφηκε αποκλειστικά προς την Επαναστατική Γαλλία και σταδιακά κατέληξε στον προσδιορισμό της ελληνικής ανεξαρτησίας με βάση το γαλλικό πρότυπο. Η πεποίθηση αυτή του Ρήγα Φεραίου πήρε σάρκα και οστά, ειδικά μετά την εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Ιταλία και την κατάληψη των Επτανήσων από τους Γάλλους , που ‘χαν καταλύσει προηγουμένως την Βενετική Πολιτεία . Ο ίδιος ο Ρήγας παραδεχόταν ότι είχε γράψει στο Γάλλο πρόξενο στην Τεργέστη , προτείνοντας του να λειτουργήσει ως σύνδεσμος μεταξύ των Ελλήνων και του γαλλικού επιτελείου στην Ιταλία .
Ο Ρήγας Φεραίος γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας το 1757 και έχει την προσωνυμία και Βελεστινλής, ενώ η επωνυμία Φεραίος είναι από την αρχαία πόλη των Φερών που ήταν κοντά στο Βελεστίνο. Υπάρχει και η άποψη ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνης Κυριαζή. Στη γενέτειρα του έμαθε τα πρώτα γράμματα αλλά και στη Ζαγορά και στα Αμπελάκια. Για ένα μικρό διάστημα χρημάτισε δάσκαλος στο πηλιορείτικο χωριό Κισσός. Στη γλώσσα του υιοθετεί τον απλό λόγο και το δικαιολογεί ‘’για να μην προξενήσω με την γριφότητα του αρχαιϊσμού στους άλλους, εκείνο που ο ίδιος έπαθα σπουδάζοντας’’.

Στα παιδικά του χρόνια έζησε την μεγάλη αναστάτωση που προκάλεσε η επανάσταση του 1770 και κατόπιν τα δύσκολα χρόνια της αρβανιτοκρατίας στη Θεσσαλία. Από τη Θεσσαλία έφυγε, όπως γράφει ο βιογράφος του Χριστόφορος Περραιβός ‘’με το όνειρο μιας καλύτερης σταδιοδρομίας στο εμπόριο και στα γράμμματα’’. Το 1785 στην Πόλη καταφέρνει να μπει στο φαναριώτικο περιβάλλον και γίνεται γραμματέας του Αλέξανδρου Υψηλάντη, παππού των Υψηλάντηδων του Εικοσιένα.

Το 1788 βρίσκεται στην Βλαχία, που σταδιοδρομεί ως διπλωματικός υπάλληλος τοπικών οσποδάρων της περιοχής και διατελεί γραμματικός για ένα διάστημα του σκληροτράχηλου ηγεμόνα Νικόλαου Μαυρογένη. Εκεί πληροφορείται τα γεγονότα της γαλλικής επανάστασης , μαθαίνει γαλλικά και συνεπαίρνεται από το γαλλικό φιλελευθερισμό. Το 1790 μπαίνει στην υπηρεσία του βαρώνου Ντε Λαγγένφελδ και τον συνοδεύει στη Βιέννη. Εκεί γνώρισε εύπορους ομογενείς και πρόσπαθησε να τους μυήσει στις ιδέες του για την ελευθερία οπως τους αδελφούς Μαρκίδες Πουλίου με τους οποίους εξέδωσε την πρώτη ελληνική ‘’εφημερίς ‘’ Στη Βιέννη τυπώνει τα βιβλία, ‘’Το Σχολείον των ντελικάτων εραστών ‘’ και ‘’Φυσικής Απάνθισμα’’ σύμβολο του Ρομαντισμού το πρώτο και σύμβολο του Ορθολογισμού το δεύτερο . ‘’Το σχολείον των ντελικάτων εραστών ‘’ είναι συλλογή διηγημάτων μεταφρασμένων από τα γαλλικά ,εμπλουτισμένα με στίχους φαναριώτικων τραγουδιών της εποχής. Το ‘’Φυσικής Απάνθισμας’’ ειναι ενα εράνισμα από γαλλικά και γερμανικά εγχειρίδια αστρονομίας και φυσιογνωσίας γραμμένα στην απλή γλωσσα για την εκλαίκευση και κατανόηση των επιστημονικών γνώσεων σύμφωνα με τις ιδέες των Γάλλων Εγκυκλοπαιδιστών.Είναι δηλοφανές το πνεύμα του έργου στη φράση που παραθέτει επιγραμματικά ‘’Όποιος ελεύθερα συλλογάται , συλλογάται καλά’’.

Το 1797 θα τυπώσει μια σειρά από χάρτες:’’Nέα χάρτα της Βλαχίας’’, ‘’Γενική χάρτα της Μολδαβίας’’ ,Μεγάλη χάρτα της Ελλάδας’’, μια χαλκογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δύο βιβλία, ‘’ Ηθικός Τρίπους’’ και ‘’Νέος Ανάχαρσις’’.
Η Μεγάλη Χάρτα του είναι έργο μεγάλης πνοής θυμίζει στους σκλάβους ‘’τί έχασαν, τί έχουν και τί πρέπει να κάνουν ‘’. Είναι μια μεγάλη εγκυκλοπαιδική πατριδογνωσία με χρονολογίες , με ονόματα ηρώων, βυζαντινών αυτοκρατόρων , πλήθος επιγραμμάτων ,τοπιογραφίες πόλεων και ιστορικών τόπων. Οραματίζεται τον ελληνικό λαό στα πρότυπα της γαλλικής Επαναστάσεως σε διαρκή αγώνα για την εθνική του ανεξαρτησία και κοινωνική του δικαιοσύνη.

Ο ‘’Ηθικος Τρίπους’’είναι ένα τρίπτυχο μεταφράσεων από την ιταλική, τη γαλλική και τη γερμανική λογοτεχνία, όπως το ‘’Ολυμπία’’του Ιταλού Μεταστάζιο, ‘’την Βοσκοπούλα των΄Άλπεων ‘’ του Γάλλου Μαρμοντέλ και τον ‘’Πρώτα Ναύτη’’ του Γκέσνερ. Αυτά τα κείμενα με τους προλόγους΄του Ρήγα, έπαιρναν τελικά πατριωτικό χαρακτήρα.

Ο ‘’Νέος Ανάχαρσις’’ είναι ένα φανταστικό ταξίδι στην Αρχαία Ελλάδα του I Barthelemy, το οποίο ο Ρήγας και οι συνεργάτες του το μετέφρασαν και άρχισαν να το εκδίδουν το 1797 στη Βιέννη .Ο Ρήγας μετέφρασε τον Δ’ τομο, εμπλουτίζοντας το κείμενο με προσωπικές παρατηρήσεις και γνώ- σεις πατριδογνωσίας της ιδιαίτερης πατρίδας του , της Θεσσαλίας
Το πιο όμως σημαντικό έργο του είναι:’’Η Νέα πολιτική Διοίκηση των κατοίκων της Ρούμελης της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας’’ που περιείχε: α) μια επαναστατική προκήρυξη, β) διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, γ) το κύριο σύνταγμα του Ρήγα και δ) το γνωστότατο’’Θούριο’’.

Η επαναστατική προκήρυξη διαπνέεται από το εθνεγερτικό πνεύμα του Ρήγα, απόσπασμα τιης οποίας παραθέτουμε ‘’Ο πλέον ήσυχος, ο πλέον αθώος, ο πλέον τίμιος πολίτης κινδυνεύει κάθε στιγμή να γίνει ελεεινή θυσία της τυραννικής φαντασίας ή των αγρίων τοποτηρητών και αναξίων μεγιστάνων του Τυράννου, ή, τέλος (όπερ συνεχέστερων συμβαίνει), των κακοτρόπων θηριοδεστάτων μιμητών του χαιρόντων εις το ατιμώρητον κρίμα ,εις την σκληροτάτην απανθρωπότητα , εις την φονοκτονίαν, χωρίς καμμίαν εξέτασιν , χωρις καμίαν κρίσιν .

_Ουρανέ!εσύ είσαι απροσωπόληπτος μάρτυς των τοιούτων κακουργημάτων .
_Ηλιε!εσύ βλέπεις καθημερινώς τα τοιαύτα, θηριώδη τολμήματα.
_Γη! εσύ ποτίζεσαι αδιακόπως από τα ρείθρα των αθώων αιμάτων…’’
Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου περιλαμβάνει 35 Άρθρα από τα Δίκαια του Ανθρώπου χαρακτηριστικά παραθέτουμε το άρθρον 2
_Αυτά τα Φυσικά Δίκαια είναι::πρώτον, το να είμεθα όλοι ίσοι και όχι ο ένας κατώτερος από τον άλλον’,δεύτερον ,να είμεθα ελεύθεροι και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού, τρίτον, να είμεθα σίγουροι εις την ζωήν μας, και κανένας να μην ημπορή να μας εγγίζη, αλλά να είναι ιδικά μας και των κληρονόμων μας .

Ο Ρήγας συνέθεσε το ‘’Θούριο’’του, ως Μασσαλιώτιδα της ελληνικής επαναστάσεως.Την επανάσσταση τη φανταζόταν ως ένα γενικό ξεσήκωμα των υπόδουλων λαών της Τουρκίας εναντίον του απολυταρχικού Σουλτάνου.Ως ένα παμβαλκανικό όραμα.

‘’Ως πότε, παλληκάρια, να ζώμεν στα στενά,
μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά¨;
Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά
να φεύγωμεν από τον κοσμόν για την πικρή σκλαβιά
Να χάνωμεν αδέλφια , Πατρίδα και γονείς
τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς΄;΄
Καλλιό ΄ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή!
Τι σ’ ωφελεί ,αν ζήσης και είσαι στην σκλαβιά
Στοχάσου πως σε ψένουν καθ ΄ωραν στη φωτιά.
……………………………………………………………….
Ελάτε μ’ ένα ζήλον σε τούτον το καιρόν
να κάμωμεν τον όρκο επάνω στο Σταυρόν.
Συμβούλους προκομένους, με πατριωτισμόν
να βάλωμεν, εις όλα να δίδουν ορισμόν
………………………………………………………………
Μαυροβουνιού καπλάνια,Ολύμπου σταυραετοί
και Αγράφων τα ξεφτέρια, γενήτε μια ψυχή.
Ανδρείοι Μακεδόνες, ορμήσετε για μιά
και αίμα των Τυρράννων ρουφήστε σα θεριά.
Του Σάβα και Δουνάβου αδέλφια χριστιανοί,
με τ’ άρματα στο χέρι καθένας ας φανεί
Βούλγαροι κι Αρβανίτες και Αρμένοι και Ρωμιοί,
νησιώτες κι Ηπειρώτες με μια κοινή ορμή,
για την Ελευθερία να ζώσωμεν σπαθί.
Πως είμεθ’ αντρειωμέρνοι , παντού να ξακουσθεί
……………………………………………………………
Της Κρήτης και της Νύδρας θαλασσινά πουλιά,
καιρός ειν’ της Πατρίδος ν’ ακούστε τη λαλιά
Σας κράζει η Ελλάδα , σας θέλει , σας πονεί,
ζητά την συνδρομήν σας με μητρική φωνή.
……………………………………………………
να ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά,
να τρέξει από την Μπόσνα εώς την Αραπιά.
Ψηλά τα μπαιράκια σηκώστε τον Σταυρόν
και σαν αστροπελέκια κτυπάτε τον εχθρόν!
………………………………………………………………
ο κόσμος να γλυτώση από τούτη την πληγή…’’
και η απάντηση των Ελλήνων πατριωτών:
‘’Ω βασιλεύ του κόσμου ορκίζομαι σε Σε
στη γνώμη των Τυράννων να μην έλθώ ποτέ ….’’

Από την Βιέννη ο Ρήγας, που το γνωστό ’’καφενείο των Ελλήνων‘’ ήταν το άντρο της επαναστατικής δραστηριότητάς του, πήγε στην Τεργέστη ,για να συνεχίσει το εθνοδιαφωτιστικό έργο του. Εκεί όμως συνελήφθει από την αυστριακή αστυνομία, μιας και ανακαλύφθηκε να κουβαλά επαναστατικές προκηρύξεις. Οι Αυστριακοί τον παρέδωσαν στους Τούρκους και αυτοί τον μετέφεραν στο Βελιγράδι, τον φυλάκισαν στον πύργο της Ντεμπόιζας και στη συνέχεια τον στραγγάλισαν με άλλους εφτά συντρόφους του. Τόση πίστη είχε πως οι προσπάθειές του θα έχουν τα ποθούμενα αποτελέσματα , που, όταν πέθαινε ο πρωτομάρτυρας του έθνους Ρήγας,είπε:’’Εγώ , αρκετό σπόρο έσπειρα και γρήγορα το έθνος θα θερίσει τους γλυκούς καρπούς’’.

Στη συνέχεια πολλές παραδόσεις και πολλοί θρύλοι αναμίχθηκαν με την ζωή και το έργο του Ρήγα, υστερογενή στοιχεία ,αόριστες ή διογκωμένες φήμες ποιητικά αυτοσχεδιάσματα ήρθαν να εμπλουτίσουν και να αποδοθούν στον πρόδρομο και πρωτομάρτυρα Ρήγα .Αντιπροσωπευτικό δείγμα, αποτελεί το πατριωτικό ανάγνωσμα, ‘’’ Η Ελλάς προς τα τέκνα της ‘’, ένας πραγματικά θούριος, που δημοσιεύτηκε και σε αναγνωστικό του μεσοπολέμου.
*
Ω! Παδιά μου, ορφανά μου
σκορπισμένα εδώ και εκεί,
διωγμένα , υβρισμένα
απ’ τα έθνη πανοικί !
Ξυπνήστε τέκνα , κι ήλθεν η ώρα ,
ξυπνήστε όλα , τρέξατε τώρα
και ήλθεν ο Δείπνος ο Μυστικός
**
Συναχθήτε να ιδήτε
τας πληγάς μου ελεεινώς,
πως το αίμα τρέχει ρεύμα
απ’ τας φλέβας μου δεινώς.
Ξυπνήστε, τέκνα, κι ήλθεν η ώρα,
ξυπνήστε όλα, τρέξατε τώρα
και ήλθεν ο Δείπνος ο Μυστικός.
***
Την στολήν μου την καλήν μου
ξεσχιμένην την φορώ
Σφαλισμένην και δεμένην
με αλύσους την θωρώ .
Ξυπνήστε τέκνα , κι ήλθεν η ώρα
ξυπνήστε όλα, τρέξατε τώρα
κι ήλθεν ο Δείπνος ο Μυστικός..