Καρδιά σκύλου

“Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα” είναι το βιβλίο εκείνο που πειστικότερα απέδιδε την παράλογη και σκληρή πραγματικότητα, μέσα στην οποία ζούσα την περίοδο που αποφάσισα να το διαβάσω. Αντιλαμβάνομαι τη δυσπιστία που προκαλεί το σχόλιο αυτό σε όποιον έχει διαβάσει το μυθιστόρημα του Μπουλγκάκοφ, αλλά είναι ακριβές. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη δεδομένη αξία του έργου, κατέταξε την ανάγνωση εκείνη ως μια από τις πλέον καθοριστικές εμπειρίες μου. Λίγους μήνες αργότερα, ελεύθερος πια από δεσμά και υποχρεώσεις, παρακολούθησα τη θεατρική του μεταφορά, βασισμένη σε ελάχιστα μέσα, μα απόρροια μιας ανάγνωσης σε βάθος. Από τότε πέρασαν χρόνια.
Λίγο πριν τα Χριστούγεννα, ο νεοσύστατος εκδοτικός οίκος Αντίποδες εκδίδει τη νουβέλα του Ρώσου συγγραφέα, “Καρδιά Σκύλου”, σε μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου, έργο που ανήκει στην πρώιμη συγγραφική περίοδο του Μπουλγκάκοφ, και που, παρά την εμφανή πολιτική του χροιά, κατάφερε να περάσει απαρατήρητο από τα γρανάζια της λογοκρισίας.
Βρισκόμαστε στη Μόσχα, τέλη του 1924. Ο καθηγητής Πρεομπραζένσκι επιχειρεί ένα τολμηρό ιατρικό πείραμα: μεταμοσχεύουν την υπόφυση και τους όρχεις ενός νεαρού άντρα στον αδέσποτο σκύλο Σάρικ, τον οποίο έχουν νωρίτερα περιμαζέψει από τους δρόμους. Η επέμβαση κρίνεται επιτυχής, όμως τα αποτελέσματα είναι πέρα από κάθε ιατρική λογική…
22 Δεκεμβρίου 1924. Δευτέρα.
Ιστορικό Ασθενούς
Πειραματόζωο: σκύλος, δύο ετών περίπου. Αρσενικός. Ράτσα: μαντρόσκυλο. Όνομα: Σάρικ. Τρίχωμα: πυκνό, φουντωτό, καφετί, με ξανθωπές ανταύγειες, ουρά χρώματος κρεμ. Στη δεξιά πλευρά του ίχνη από έγκαυμα που έχει αποκατασταθεί πλήρως. Θρέψη μέχρι να φτάσει στον καθηγητή κακή, μετά από διαμονή μιας βδομάδας εξαιρετικά θρεμμένος. Βάρος 8 κιλά (θαυμαστικό). Καρδιά, πνεύμονες, στομάχι, θερμοκρασία, φυσιολογικά.
23 Δεκεμβρίου. Στις οκτώ και μισή το βράδυ πραγματοποιήθηκε η πρώτη στην Ευρώπη εγχείρηση με τη μέθοδο του καθηγητή Πρεομπραζένσκι: με χλωροφορμική νάρκωση αποσπάστηκαν από τον Σάρικ οι όρχεις και στη θέση τους φυτεύτηκαν ανθρώπινοι όρχεις με τις επιδυμίδες και τους σπερματοδόχους πόρους οι οποίοι αφαιρέθηκαν από άντρα 28 ετών, που απεβίωσε 4 ώρες και 4 λεπτά πριν την επέμβαση, και διατηρήθηκαν σε αποστειρωμένο φυσιολογικό ορό με τη μέθοδο του καθηγητή Πρεομπραζένσκι.
Αμέσως μετά αποσπάστηκε με πριονισμό του κρανιακού οστού το φύμα του εγκεφάλου -η υπόφυση- και αντικαταστάθηκε με ανθρώπινη, του προαναφερθέντος άντρα.
Με όχημα την επιστημονική φαντασία, ο Μπουλγκάκοφ μας διηγείται την ιστορία του σκύλου Σάρικ στη Μόσχα του 1924. Oμως, παρά το παραπλανητικό και σχηματικό περιτύλιγμα, εκείνο που ενδιαφέρει τον συγγραφέα είναι η κριτική ματιά απέναντι στην πολιτική, και όχι μόνο, επικαιρότητα. Καμία από τις συγγραφικές επιλογές δεν είναι τυχαία ή αθώα. Το χιούμορ που προκύπτει είναι αρκετά πικρό και μαύρο, και αποτελεί μάλλον μια αρκετά επιφανειακή πρόσληψη του έργου, τέτοια που το προστάτεψε από τα απαίδευτα μάτια των κριτών, μαθημένων στο πρόδηλο μήνυμα, δίχως φαντασία και οξυδέρκεια, ένας σκύλος με ανθρώπινο μυαλό και όρχεις, πόσο αστείο! Κείμενο βαθιά πολιτικό, με πρωτοποριακές προεκτάσεις επιστημονικής ηθικής και προβληματισμού, θέτει ερωτήματα με τα οποία η σύγχρονη βιολογία βρίσκεται αντιμέτωπη. Η λογοτεχνία αποτελεί όμως το πρωταρχικό μέλημα του Μπουλγκάκοφ· η γλώσσα, η πλοκή, το ύφος, η ατμόσφαιρα, οι χαρακτήρες. Αυτή ακριβώς η λογοτεχνική αξία του κειμένου είναι που το καθιστά σημαντικό για τον σημερινό αναγνώστη, και όχι η χαριτωμένη σάτιρα μιας παρελθούσας εποχής.
Η έκδοση διαθέτει χαρακτήρα και αισθητική, ενώ η υπογραφή της μεταφράστριας αποτελεί εγγύηση για το τελικό αποτέλεσμα. Aξιο σχολιασμού και επαίνου η ύπαρξη βιογραφικού της μεταφράστριας, εκδοτική επιλογή γεμάτη νόημα και με ισχυρό συμβολισμό, δείγμα των αξιών που φαίνεται να διέπουν το νέο αυτό εκδοτικό εγχείρημα.