Επί έναν σχεδόν αιώνα οι χιλιάδες των κατοίκων ή των περαστικών της Μυτιλήνης, χριστιανοί ορθόδοξοι και μη, “παρήλαυναν” μπροστά από τα λείψανα ενός Αγίου, που, αν μη τι άλλο, θα μπορούσε, εκτός από Αγιος προστάτης των ερωτευμένων, να είναι και Αγιος προστάτης της οικονομίας του νησιού.
Ο λόγος για τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου που βρισκόταν έως το 1990 μέσα στην καθολική Εκκλησιά της Μυτιλήνης, τη “Φραγκοκλησιά”, στην οδό Ερμού, κάτω από την Αγία Τράπεζα. Το 1990 μεταφέρθηκαν από τον τότε εφημέριο της Καθολικής Εκκλησίας της Μυτιλήνης, φραγκισκανό μοναχό π. Τορκουάτο Μορίνη καθώς λόγω έλλειψης πληρώματος της Εκκλησίας, δεν διέμενε πια στο νησί, αλλά στην Αθήνα και περιστασιακά εξυπηρετούσε και τη Μυτιλήνη.
Κάποια τμήματα από αυτά τα λείψανα τοποθετήθηκαν στο παρεκκλήσι του Τάγματος των Καπουτσίνων, το αφιερωμένο στους Αγίους Φραγκίσκο και Κλάρα, στην οδό Γκυϊλφόρδου 7, στην πλατεία Βικτωρίας στην Αθήνα και κάποια άλλα λέγεται πως στάλθηκαν στην έδρα της Καθολικής Εκκλησίας στη Ρώμη. Από όπου και είχαν ξεκινήσει το ταξίδι τους στην Ανατολή πριν δύο αιώνες… Πέρυσι τέτοιες μέρες επέστρεψαν στη Μυτιλήνη στην ανακαινισμένη καθολική Εκκλησία. Και από φέτος αποτελούν αφορμή για εκδηλώσεις προς τιμήν του Αγίου των ερωτευμένων που θέλουν να είναι Αγιος… Μυτιληνιός.
Σύμφωνα με την αγιολογία των Καθολικών, ο πιθανότατα πρεσβύτερος Βαλεντίνος συνελήφθη στη Ρώμη όταν αυτοκράτορας ήταν ο Κλαύδιος Β’, ο επονομαζόμενος και Γότθος. Αφού βασανίστηκε, εκτελέστηκε διά αποκεφαλισμού στις 14 Φεβρουαρίου του 268 στην οδό Φλαμίνια. Οι σύντροφοί του τότε περισυνέλεξαν το αίμα του σε ένα γυάλινο φιαλίδιο και έθαψαν το σώμα του μαζί με το γυάλινο φιαλίδιο στις κατακόμβες της Αγίας Πρισκίλλας.
Οπως αναφέρει ο Δημήτρης Παπαδάκης – Περιθωράκης, που έχει γράψει σχετική μελέτη, το νεκρό σώμα του Αγίου Βαλεντίνου, με την πάροδο του χρόνου, κατά κάποιο τρόπο, «λησμονήθηκε» σαν λείψανο, δεδομένου ότι σχεδόν καθημερινά ενταφιάζονταν σε αυτές τις κατακόμβες και νέοι μάρτυρες και για αρκετούς αιώνες. Η ανάμνηση, όμως, του μαρτυρίου του Αγίου Βαλεντίνου παρέμεινε ζωηρή, ιδιαίτερα στην τοπική Εκκλησία της Ρώμης.
Το έτος 1815, τη γαλήνη των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου, που «ξεχασμένα» αναπαύονταν στη νεκρόπολη των κατακομβών, διέκοψαν τα βήματα του φύλακα των κατακομβών π. Πέτρου Κόμπι που έφτασε ακριβώς μπροστά στον σκαλισμένο στο τοίχωμα των κατακομβών τάφο με τη μισοσβησμένη επιγραφή: ΒΑΛΕΝΤΙΝΟΣ.
Στις 22 Σεπτεμβρίου του 1815, όταν πάπας στη Ρώμη ήταν ο Πίος ο 7ος, ο τότε βικάριος καρδινάλιος Ιούλιος ντι Σομάλια, κατόπιν εντολής του ποντίφικα, επέτρεψε την αφαίρεση των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου από τις κατακόμβες της Αγίας Πρισκίλλης.
Τα συγκεκριμένα λείψανα δωρίθηκαν στον ιερέα ευγενή Ιωάννη-Βαπτιστή Longarini di S. Costanzo από το δουκάτο του Ουρμπίνο. Ο ιερέας αυτός ήταν παρεκκλησιάρχης και υμνωδός στο βασιλικό παρεκκλήσι του καθεδρικού ναού του Ispali στη Σεβίλλη της Ισπανίας.
Στη λειψανοθήκη, εκτός από τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου, τοποθετήθηκε και το φιαλίδιο στο οποίο οι σύντροφοι του είχαν περισυλλέξει και τοποθετήσει το αίμα του από τον αποκεφαλισμό. Στην ίδια λειψανοθήκη, τοποθετήθηκε και μία συνοδευτική περγαμηνή αυθεντικότητας. Στη συνέχεια δε ασφαλίστηκε με ειδικές μεταξωτές κόκκινες κορδέλες, στερεωμένες και σφραγισμένες με βουλοκέρια της αρμόδιας εκκλησιαστικής Αρχής. Εκτός από την προαναφερθείσα εσωτερική περγαμηνή ας σημειωθεί πως υπάρχουν και εξωτερικά συνοδευτικά έγγραφα, όπου ανάμεσα στ’ άλλα και σύμφωνα με τη μελέτη του Δημητρίου Παπαδάκη – Περιθωράκη πάντα, αναφέρουν ότι: «Στον νέο κάτοχο παραχωρείται το δικαίωμα φύλαξής τους, της δωρεάς σε άλλους, της μετακομιδής τους έξω από τη Ρώμη, της έκθεσης και δημόσιας απόδοσης τιμών από τους πιστούς και τοποθέτησής τους σε οποιαδήποτε εκκλησία, ευκτήριο οίκο ή παρεκκλήσι».
Κάπως έτσι και άρχισε το ταξίδι του συγκεκριμένου Αγίου Βαλεντίνου, ενός από τους 18 Αγίους της καθολικής Εκκλησίας με το ίδιο όνομα.
ΤΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΣΤΗ ΜΥΤΙΛΗΝΗ
Για δεύτερη φορά μετά το 1815, τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου τα συναντάμε το 1907 στη Μυτιλήνη. Η Κοινότητα των Καθολικών της Μυτιλήνης ήταν ευάριθμη τότε με μέλη που εκκλησιάζονταν ανελλιπώς στον καθολικό ναό της Θεοτόκου στην οδό Ερμού, που είχε την επιμελητεία το Μοναχικό Τάγμα των Φραγκισκανών Ελασσόνων, προτού περάσει στη διαχείριση του άλλου Μοναχικού Τάγματος, των επίσης Φραγκισκανών Καπουκίνων.
Η Καθολική κοινότητα της Μυτιλήνης, τότε εκκλησιαστικά υπαγόταν στον καθολικό επίσκοπο Χίου και αυτός με τη σειρά του στον Καθολικό αρχιεπίσκοπο Σμύρνης.
Πώς έφθασαν τα λείψανα στη Μυτιλήνη παραμένει άγνωστο. Θεωρείται πως με τον θάνατο του παρεκκλησιάρχη και ευγενούς Ιωάννου – Βαπτιστού Longarini di S. Costanzo, τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου κληροδοτήθηκαν σε κάποιον από τους οικείους του, ο οποίος με τη σειρά του τα κληροδότησε σε κάποιον απόγονό του, που πιθανότατα θα μετανάστευσε στη Μυτιλήνη περί τα τέλη του 19ου αιώνα.
Γεγονός και μάλιστα βασιζόμενο σε επίσημα έγγραφα είναι ότι στις 26 Απριλίου του 1907, ο τότε καθολικός αρχιεπίσκοπος Σμύρνης Δομήνικος Μαρέγκος, στη διάρκεια μιας ποιμαντικής του επίσκεψης στη Μυτιλήνη, προέβη -ίσως και μετά από αίτημα- σε αυτοψία και αυθεντικοποίηση των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου. Τα λείψανα είχαν τοποθετηθεί κάτω από το κεντρικό ιερό βήμα του καθολικού ναού της Μυτιλήνης, τα οποία πιθανότατα είχαν δοθεί προς φύλαξη από τον κάτοχό τους στον τότε εφημέριο της Μυτιλήνης.
Στη σύντομη, λοιπόν, έκθεση που ο αρχιεπίσκοπος συνέταξε, αναφέρει: «Στον καθένα ξεχωριστά, και σε όλους εκείνους που θα έχουν ενώπιόν τους αυτή μας την έκθεση, πιστοποιούμε ότι πραγματοποιήσαμε την κεκανονισμένη αυτοψία των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου Μάρτυρα και τα οποία επανατοποθετήσαμε στην ξύλινη λειψανοθήκη τους, εφοδιασμένη με τζάμι και επενδυμένη με έγχρωμο χαρτί. Τη λειψανοθήκη τη σφραγίσαμε καλά και την ασφαλίσαμε με μεταξωτή ταινία, προσεπισφραγίζοντάς τη με τη δική μας σφραγίδα».
Εκτός, όμως, απ’ αυτό το επίσημο αρχιεπισκοπικό ντοκουμέντο αυθεντικοποίησης, σώζεται και ιδιόχειρο σημείωμα του τότε καθολικού εφημερίου Μυτιλήνης π. Βίτου-Ροβέρτου, όπου μεταξύ των άλλων επιβεβαιώνεται με ημερομηνία «Μυτιλήνη 1.5.1907» η πραγματοποιηθείσα αυτοψία: «…ο Σεβασμιώτατος αρχιεπίσκοπος Σμύρνης πραγματοποίησε αυτοψία στα τίμια λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου, από τα οποία κράτησε τμήματα προορισμένα για τη Ρώμη, τη Σμύρνη και τη δωρήτρια οικογένεια…». Τελευταία κάτοχος των τιμίων λειψάνων ήταν η Λουκία Θεοφανοπούλου Bongigli, η οποία τα δώρησε στον καθολικό ναό της Μυτιλήνης.
Και τα λείψανα ξεχάστηκαν μέχρι το 1990.
ΚΑΙ ΞΑΦΝΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Οπως γράψαμε πριν, το έτος 1990, όταν εφημέριος του καθολικού ναού της Μυτιλήνης, υπερήλικας πια, ήταν ο φραγκισκανός μοναχός π. Τορκουάτο Μορίνη αποφάσισε τη μετακομιδή των τιμίων λειψάνων από τον ναό της Μυτιλήνης στον ναό Αγίων Φραγκίσκου και Κλάρας των Ιταλών, στην οδό Γκυϊλφόρδου 7, στην Αθήνα. Για πολλούς παραμένει ανεξήγητη η «εχεμύθεια» του τότε εφημερίου Μυτιλήνης π. Τορκουάτου σχετικά με την ύπαρξη αυτών των λειψάνων στον ναό της Μυτιλήνης, την οποία δεν είχε κοινοποιήσει σε κανένα και μάλιστα σε μια εποχή που η φήμη του Αγίου Βαλεντίνου σαν προστάτη των ερωτευμένων είχε αρχίσει να φθάνει στα πέρατα του κόσμου. Κάτι που αν μη τι άλλο θα αποτελούσε και δόξα για τον άδειο και ξεχασμένο καθολικό ναό του στη Μυτιλήνη.
Ισως και να ήθελε ο Μοναχός να μην συνδεθεί ο Αγιος με την εμπορικοποίηση που τότε είχε αρχίσει να συνδέεται μαζί του. Εφερε το λοιπόν κυριολεκτικά κρυφά τα λείψανα από τη Μυτιλήνη στην Αθήνα. Με κάθε «μυστικότητα», τα τοποθέτησε κάτω από την Αγία Τράπεζα του εσωτερικού παρεκκλησίου του ναού των Ιταλών στην πλατεία Βικτωρίας στην Αθήνα. Το 1994 και μετά τον θάνατο του π. Τορκουάτου η λειψανοθήκη βρέθηκε επιμελώς «κρυμμένη» από τον Δημήτριο Παπαδάκη – Περιθωράκη. Ακόμα και το τζάμι της λειψανοθήκης ήταν καλυμμένο με ύφασμα και το κιβώτιο με τα λείψανα έδιδε την εντύπωση ότι περιείχε μάλλον κάποια ιερά σκεύη, παρά τα λείψανα του πασίγνωστου πλέον σε όλο τον κόσμο Μάρτυρα Βαλεντίνου!
Οποιοι -λίγοι- ξέρουν την ύπαρξή τους περνούσαν στις 14 Φεβρουαρίου από το καθολικό παρεκκλήσι στην πολύβουη πλατεία Βικτωρίας και παίρναν κάτι σαν «δώρο» ένα τριαντάφυλλο. Στη Μυτιλήνη η καθολική «φραγκοκλησιά» όπου ο Αγιος Βαλεντίνος αναπαύθηκε επί έναν αιώνα παρέμεινε κλειστή.
ΦΕΣΤΙΒΑΛ
Τα τελευταία δύο χρόνια και δεδομένης της ανακαίνισης του ναού, αλλά και της αναβίωσης της καθολικής Κοινότητας της Μυτιλήνης τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου επέστρεψαν στη Μυτιλήνη. Μάλιστα ο Δήμος Λέσβου φέτος πραγματοποιεί διήμερο φεστιβάλ με τίτλο «ο Αγιος Βαλεντίνος της Μυτιλήνης 2016».
Η καθολική κοινότητα της Μυτιλήνης
Στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, αλλά και στη Σμύρνη, ήδη από τις αρχές -κυρίως- του 18ου αιώνα, εγκαταστάθηκε πλήθος Ευρωπαίων (Ιταλών, Μαλτέζων, Γάλλων, Ισπανών κ.λπ.) με πολλές ιδιότητες. Των εμπόρων, των ναυτικών, των προξένων, ακόμα και των τυχοδιωκτών. Λόγω των ευμενών πολιτικών και οικονομικών συνθηκών, ρίζωσαν στην περιοχή.
Με την πάροδο, όμως, του χρόνου, όλοι αυτοί έχαναν την εθνική τους συνείδηση, αλλά και τη γλώσσα τους ξεχνούσαν, αφού βαθμιαία γίνονταν κάτοχοι της ελληνικής, και αυτή τη γλώσσα με στοιχεία της δικής τους χρησιμοποιούσαν στις συναλλαγές τους.
Αυτοί ήταν οι περίφημοι φραγκολεβαντίνοι∙ δηλαδή οι Ευρωπαίοι κάτοικοι της Εγγύς Ανατολής. Συνδετικός κρίκος όλων των ετερόκλητων αυτών Ευρωπαίων ήταν η κοινή καθολική πίστη, με επίκεντρο τους πολυάριθμους ναούς τους. Το ζήτημα, της συγκράτησης αυτών των Ευρωπαίων καθολικών στο δόγμα τους, ήταν πρωταρχικό, και ανέκαθεν βασάνιζε την ηγεσία της Καθολικής Εκκλησίας, γι’ αυτό και η αποστολή και εγκατάσταση Δυτικών μοναχικών Ταγμάτων στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο, εκεί δηλαδή όπου υπήρχε καθολικό στοιχείο.
Οι Ευρωπαίοι αυτοί συνήθως κατοικούσαν σε ιδιαίτερες συνοικίες, τους λεγόμενους φραγκομαχαλάδες. Τέτοιους συναντάμε στη Θεσσαλονίκη, τη Σμύρνη, στη Χίο, στη Μυτιλήνη στην περιοχή του κάτω Κιοσκιού, με δικά τους νεκροταφεία, σχολεία κ.λπ. Φράγκικο νεκροταφείο υπήρχε και στη Μυτιλήνη, που σύμφωνα με την Καθολική Εκκλησία «κάποια Δημοτική Αρχή της Μυτιλήνης, για ανεξήγητους λόγους, θεώρησε καλό να ισοπεδώσει και να δημιουργήσει παιδική χαρά!».
Μετά το 1912, όταν και η Μυτιλήνη ενσωματώθηκε στην Ελλάδα η καθολική κοινότητα του νησιού συνέχιζε την ύπαρξή της συσπειρωμένη γύρω από τον ναό της. Ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος, όμως, και κυρίως η μετακατοχική περίοδος με τα τόσα προβλήματα, επέφερε ένα ισχυρό πλήγμα.
Την αναχώρηση του φραγκισκανού μοναχού π. Τορκουάτο Μορίνη στην Αθήνα σήμανε και το ουσιαστικό κλείσιμο του ναού που «λειτουργούσε» πια μόνο για κάποια κηδεία κάποιου από τους ελάχιστους καθολικούς της Μυτιλήνης.
Σήμερα και λόγω των οικονομικών μεταναστών, αλλά και των Ευρωπαίων που επέλεξαν να κατοικούν στη Λέσβο, η καθολική κοινότητα της Μυτιλήνης ξανανθίζει. Υπάγεται στον καθολικό αρχιεπίσκοπο Νάξου – Τήνου και πλέον διαθέτει και εφημέριο τον π. Λέοντα.
Γιατί ο Αγιος Βαλεντίνος είναι προστάτης των ερωτευμένων;
Εκτός από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε για τον Αγιο Βαλεντίνο, η ζωή του συνοδεύεται από διάφορους θρύλους, όπως αυτή που τον θέλει προστάτη των ερωτευμένων…
Ο Αγιος που είχε τη φήμη του ειρηνοποιού, λέγεται πως κάποια μέρα, ενώ καλλιεργούσε στον κήπο του τριαντάφυλλα, άκουσε ένα ζευγάρι να μαλώνει πολύ έντονα. Αυτό συγκλόνισε τον Αγιο, ο οποίος, αφού έκοψε ένα τριαντάφυλλο, βγήκε στον δρόμο, πλησίασε το ζευγάρι και τους παρακάλεσε να τον ακούσουν. Αυτοί έστω και ανόρεκτα υπάκουσαν, ο Αγιος, αφού τους πρόσφερε το τριαντάφυλλο, τους ευλόγησε. Αμέσως η αγάπη επανήλθε ανάμεσά τους, λίγο αργότερα αυτοί επέστρεψαν και ζήτησαν στον Αγιο να ευλογήσει τον γάμο τους.
Αλλη παράδοση αναφέρει πως μια από τις κατηγορίες εναντίον του Αγίου ήταν πως είχε απειθαρχήσει στην εντολή του αυτοκράτορα να μην συνάπτουν γάμο άνδρες που δεν είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, ενώ ο Αγιος είχε ευλογήσει τον γάμο νεαρών Χριστιανών στρατιωτών με τις αγαπημένες τους.
Περά από όλα αυτά πιθανότατα η επιλογή του ως «Αγίου των ερωτευμένων» να σχετίζεται και με την ειδωλολατρική γιορτή των Λουπερκαλίων, γιορτή της γονιμότητας, που εορτάζονταν από τους Ρωμαίους στις 15 Φεβρουαρίου· άλλοι συνδέουν τη γιορτή με την εποχή του ζευγαρώματος των πουλιών κατά την περίοδο αυτή.
Πηγές:
1. Εγκυκλοπαίδεια New Advent (www.newadvent.org).
2. Patron Saints Index (www.catholic-forum.com/saints/indexsnt.htm).
3. Oxford Dictionary of Saints.
4. «Ο Άγιος Βαλεντίνος της Αθήνας» του Δ. Παπαδάκη – Περαθωράκη, Εκδόσεις «Καλός Τύπος».
