Η Μοναδική Σχέση Μητέρας – Παιδιού
Κάθε παιδί – εκτός από πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις – φέρνει μέσα του πολλές δυνατότητες ανάπτυξης και το περιβάλλον (κυρίως οι γονείς) είναι αυτό που το βοηθά ή όχι να τις αναπτύξει.
Η επίδραση του περιβάλλοντος, είναι αποφασιστική ακόμα και πριν τη γέννηση μέσα από τη συναισθηματική επένδυση, τις φαντασιώσεις και τα όνειρα που κάνουν οι γονείς για το αγέννητο παιδί τους.
Και οι δύο γονείς, αλλά κυρίως η μητέρα και το παιδί, συνάπτουν ένα πολυσύνθετο δεσμό από την ώρα της σύλληψης. Αυτός ο δεσμός ενισχύεται κατά την ανάπτυξη του εμβρύου στη μήτρα, κατά το τοκετό και καταλυτικά κατά τα πρώτα έτη ζωής του βρέφους.
Ήδη από τη στιγμή της γέννησης του, το βρέφος αρχίζει να αλληλεπιδρά με το πρόσωπο που το φροντίζει (συνήθως τη μητέρα) στέλνοντας μηνύματα που εκφράζουν τις ανάγκες και τη διάθεση του (αν νιώθει χαρά, φόβο, αν πεινάει, αν κρυώνει κ.α.). Είναι δε γεγονός ότι το βρέφος από την πρώτη στιγμή της ζωής του έχει μεγάλη ανάγκη από ασφάλεια, αγάπη, χαρά, κουβέντες- κουβέντες τρυφερές και καθησυχαστικές, πολύ περισσότερο από τις υλικές φροντίδες.
Ο τρόπος που η μητέρα (η το πρόσωπο που το φροντίζει) θα ανταποκριθεί στα μηνύματα και στις ανάγκες αυτές έχει καθοριστική σημασία καθώς το παιδί από βρέφος μαθαίνει κατά πόσο μπορεί να στηριχτεί σε εκείνη για να του προσφέρει ασφάλεια, φροντίδα και παρηγοριά. Η φύση και η μορφή αυτής της πρώτης σχέσης που αναπτύσσει το βρέφος με τη μητέρα του γίνεται μοντέλο για τις μετέπειτα σχέσεις του, προκαλώντας προσδοκίες για το αν θα είναι άξιο αγάπης και κατά πόσο μπορεί να βασιστεί στους άλλους και να εμπιστευτεί τον κόσμο γύρω του. Με άλλα λόγια, μια ασφαλής ή ανασφαλής προσκόλληση (σχέση) με τη μητέρα φαίνεται να δημιουργεί εσωτερικά δεδομένα τα οποία επηρεάζουν το πώς βλέπει το άτομο τον εαυτό του ως βρέφος αλλά και αργότερα ως παιδί και ενήλικας.
Έτσι τα παιδιά που έχουν αποκτήσει ασφαλή δεσμό προσκόλλησης φαίνεται να έχουν αναπτύξει έναν ισχυρό και συναισθηματικά σημαντικό δεσμό με το πρόσωπο που τα φροντίζει και ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους. Στην ασφαλή προσκόλληση τα συναισθήματα που επικρατούν είναι χαρά και ικανοποίηση, συναισθήματα που αναπτύσσονται όχι μόνο στο βρέφος αλλά και στη μητέρα. Η μητέρα γίνεται αντιληπτή ως ένα άτομο αξιόπιστο, υποστηρικτικό και ευαίσθητο, έτοιμο να ανταποκριθεί κατάλληλα στις ανάγκες του βρέφους. Το βρέφος αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά να εξερευνήσει το περιβάλλον. Ο εαυτός του γίνεται αντιληπτός ως άξιος φροντίδας και υποστήριξης και το ίδιο αποκτά εμπιστοσύνη στις ικανότητες του. Σε αυτήν τη συνθήκη οι άλλοι θεωρούνται εξίσου ως άξιοι εμπιστοσύνης και ανταποδοτικοί. Ένα παιδί με ασφαλή προσκόλληση στην πορεία της ζωής του είναι πιθανό να αναπτύξει ευκολότερα την ανθεκτικότητα, την ανεξαρτησία, τον έλεγχο των συναισθημάτων του, την ενσυναίσθηση, τις κοινωνικές του δεξιότητες, και την υψηλή αυτοεκτίμησή του.
Από την άλλη μεριά, τα βρέφη που έρχονται σε επαφή με μια μητέρα που δεν ανταποκρίνεται κατάλληλα στις ανάγκες τους, αναπτύσσουν έναν ανασφαλή δεσμό προσκόλλησης, ο οποίος διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: τον απορριπτικό/αποφευκτικό δεσμό και τον αγχώδη/αμφιθυμικό δεσμό.
Στην πρώτη περίπτωση το βρέφος εκλαμβάνει ότι η μητέρα του είναι συχνά απορριπτική, δεν ανταποκρίνεται άμεσα, συνήθως είναι επικριτική και αντιδρά με θυμό ή τιμωρία όταν το ίδιο εκφράζει ανάγκες και έντονα συναισθήματα. Σε αυτήν την κατάσταση το παιδί βιώνει συχνά την απόρριψη, αναπτύσσει άγχος και φόβο όχι μόνο για το τώρα αλλά και για πιθανή απόρριψη στο μέλλον. Έτσι προσπαθεί να μην δείχνει αρνητικά συναισθήματα και τροποποιεί την συμπεριφορά του με σκοπό να είναι αγαπητό από τους άλλους, αποφεύγοντας ωστόσο την δημιουργία πολύ στενών συναισθηματικών επαφών. Μπροστά στη μητέρα μπορεί να μην εκδηλώνει τα όποια δυσάρεστα συναισθήματα του με σκοπό να κερδίσει την προσοχή της ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του.
Στην δεύτερη περίπτωση, τα παιδιά με αγχώδη/αμφιθυμικό τύπο προσκόλλησης συχνά προσλαμβάνουν μια μητέρα που δεν είναι σταθερά διαθέσιμη και δεν είναι ευαίσθητη απέναντι στις ανάγκες τους. Η εικόνα της μητέρας αυτής τείνει να αγνοεί τα σήματα του βρέφους για προσοχή και γενικά είναι απρόβλεπτη στην ανταπόκρισή της. Σε ακραίες περιπτώσεις, οι φόβοι και οι ανησυχίες του βρέφους αγνοούνται πλήρως και το παιδί νιώθει συναισθηματικά εγκαταλελειμμένο. Το βρέφος νιώθει ότι συνήθως δε μπορεί να προβλέψει τον τρόπο που θα ανταποκριθεί η μητέρα στις ανάγκες του. Το παιδί με αυτού του είδους προσκόλληση εμφανίζει αδυναμία ελέγχου της παρορμητικότητάς του, αρνητικά συναισθήματα, αντικοινωνική και επιθετική συμπεριφορά ενώ οι κοινωνικές του δεξιότητες και η αυτονομία του είναι χαμηλές. Αντί να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του έτσι ώστε να ευχαριστεί την μητέρα συχνά εμφανίζεται επιθετικό και την πιέζει ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες του.
Τα παιδιά με ανασφαλή προσκόλληση και των δύο τύπων θεωρούν τους εαυτούς τους ως μη αξιόλογους και ανάξιους αγάπης, δεν έχουν εμπιστοσύνη στις ικανότητες τους ενώ οι άλλοι προσλαμβάνονται από τα ίδια ως απορριπτικοί, μη προβλέψιμοι και πολλές φορές τιμωρητικοί.
Τέλος υπάρχουν και τα βρέφη που αναπτύσσουν αποδιοργανωμένο τύπο προσκόλλησης. Σε αυτή την περίπτωση τα παιδιά νιώθουν πως έχουν μητέρες (ή φροντιστές) τελείως απρόβλεπτες που τους παρέχουν ανεπαρκή ποιότητας φροντίδα. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί δε μπορεί καθόλου να προβλέψει την συμπεριφορά της μητέρας. Έτσι βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση επαγρύπνησης και άγχους μη γνωρίζοντας πότε θα βιώσει τον επόμενο κίνδυνο. Ο φόβος είναι πολύ δυνατός και συχνά τα παιδιά αυτά αναζητούν παρηγοριά και ασφάλεια σε αγνώστους, ενώ δεν επιδιώκουν να απομακρυνθούν και να εξερευνήσουν το περιβάλλον. Ο εαυτός τους γίνεται αντιληπτός ως μη αξιόλογος και αναξιαγάπητος και οι άλλοι θεωρούνται επικίνδυνοι και απρόβλεπτοι.
Το γεγονός να μην αναπτύξει ένα παιδί ασφαλή δεσμό προσκόλλησης δεν σημαίνει ότι η μητέρα του ή οι γονείς του δεν το αγαπούν. Σημαίνει ότι δυσκολεύονται να το καταλάβουν, δεν γνωρίζουν, ή αδυνατούν λόγο των δικών τους δυσκολιών, της δικής τους προσωπικής ζωής, να σκεφτούν τις ψυχικές ανάγκες που αντιμετωπίζει από τις πρώτες στιγμές της ζωής του.
Υπάρχουν και περιπτώσεις γονέων που έχουν εντοπίσει και συνειδητοποιήσει τη δυσκολία του παιδιού τους και κάνουν «τα πάντα» χωρίς το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.
Είναι μεγάλη δοκιμασία για τους γονείς να διαπιστώνουν την αδυναμία τους σε σχέση με τη δυσκολία του παιδιού τους και φυσικά μεγαλύτερη δοκιμασία για τα παιδιά να χάνουν το αίσθημα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης που αντλούν από τους γονείς τους…..
Η διαδικασία της ομάδας γονέων με παιδιά προσχολικής ηλικίας που προτείνεται από το Κέντρο Πρόληψης πιστεύουμε ότι διευκολύνει τους γονείς να αποδραματοποιήσουν τις δυσκολίες ή τις συγκρουσιακές καταστάσεις με το να καταλάβουν καλύτερα τις ανάγκες και τον τρόπο επικοινωνίας του παιδιού τους. Επίσης βοηθά τους γονείς να αναγνωρίσουν, να μοιραστούν και να επεξεργαστούν τους φόβους, τα συναισθήματα και τις ανησυχίες σε σχέση με το ρόλο τους αλλά και σε σχέση με την ανάπτυξη των παιδιών τους σε αυτή την κρίσιμη ηλικία.
Η ομάδα θα ξεκινήσει την 11/2/2020 ημέρα Τρίτη, ώρα 10.00 – 11.30 και θα περιλαμβάνει 8 εβδομαδιαίες συναντήσεις την ίδια ημέρα και ώρα. Η συμμετοχή στην ομάδα δεν απαιτεί οικονομική επιβάρυνση. Οι γονείς που ενδιαφέρονται μπορούν να δηλώνουν συμμετοχή στη γραμματεία του Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων Π,Ε, Χανίων στα τηλέφωνα 28210 28166 και 28210 51214. Η Ομάδα θα λειτουργήσει στο χώρο του Κέντρου Πρόληψης Μιχελιδάκη 17 (1ος όροφος). Συντονίστριες της ομάδας είναι η κα Τερεζάκη Αλεξάνδρα, Κοινωνιολόγος και η κα Νυσταζάκη Ιωάννα Κοινωνική Λειτουργός Στελέχη του Κέντρου Πρόληψης.
Βιβλιογραφία:
1 Ainsworth, M. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, 5. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the Strange Situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
2 Bowlby, J. (1988). Attachment, communication, and the therapeutic process.A secure base: Parent-child attachment and healthy human development, 137-157.
3 Klaus, M. H., &Kennell, J. H. (1982). Maternal-infant bonding (2nd ad.). St. Louis: Mosby.
4 Taylor, C. (2010). A practical guide to caring for children and teenagers with attachment difficulties. London: JessicaKingsley.
