Πρέπει να παρατηρηθεί η άνοδος του νεο-οθωµανισµού στην Τουρκία και η στρατηγική της χώρας για να προωθήσει την εικόνα της ως πρώην αυτοκρατορία και αναδυόµενη οικονοµική δύναµη στη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και τον Καύκασο.
Αυτή η στρατηγική περιλαµβάνει διάφορες πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ανάδειξη της Τουρκίας ως κεντρικό παίκτη σε µια νέα, πολυπεριφερειακή τάξη, τη λεγόµενη Pax Ottomana. Εκτός από την Τουρκία ακόµα 3 χώρες Ιράν Ρωσία και Κίνα που δεν δυτικοποιήθηκαν, αναβιώνουν τα αυτοκρατορικά τους οράµατα. Θα µπορούσαν να προστεθούν και πρώην αποικιακά κέντρα όπως η Βραζιλία, η Νότιος Αφρική και η Ινδία.
Στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, οι µεταρρυθµίσεις Τανζιµάτ στην Οθωµανική Αυτοκρατορία στόχευαν στον εκσυγχρονισµό του κράτους µε την εισαγωγή δυτικών διοικητικών, στρατιωτικών και νοµικών προτύπων για να αντιµετωπιστεί η πρόκληση των δυτικών δυνάµεων. Ο Ατατούρκ στην Τουρκία επιδίωξε να εκσυγχρονίσει την Τουρκία µέσω της υιοθέτησης δυτικών προτύπων σε όλους τους τοµείς της δηµόσιας ζωής, από την εκπαίδευση µέχρι τη διοίκηση και τη βιοµηχανία.
Μετά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ακολούθησε η απόρριψη της δυτικοποίησης, κατά την οποία οι µη δυτικές κοινωνίες όπως η Τουρκία, αντιδρούσαν και προσπαθούσαν να ανακτήσουν την αυτονοµία και την ταυτότητά τους απέναντι στην κυριαρχία της ∆ύσης. Η απόρριψη ήταν µια άµεση απάντηση στη συνεχιζόµενη κυριαρχία της ∆ύσης και στις επιπτώσεις της προηγούµενης δυτικοποίησης. Στόχος ήταν η ενίσχυση της διαφοράς και της αυτονοµίας µέσω της εφαρµογής τοπικών οικονοµικών πολιτικών και ενός αυτόνοµου πολιτιστικού και πολιτικού συστήµατος. Παράλληλα, προωθήθηκαν αυτόνοµα θρησκευτικά και πολιτικά συστήµατα, όπως για παράδειγµα στο Ιράν και την Τουρκία.
Στις αρχές του 21ου αιώνα η Τουρκία χαρακτηρίζεται από την επιδίωξη ενός άλλου δρόµου προς την ευηµερία και τη δύναµη, που δεν βασίζεται ούτε στην οµοιότητα ούτε στη διαφορά µε τη ∆ύση, αλλά σε επιλεκτική σύνθεση και περιέχει τα παρακάτω στοιχεία.
Προώθηση Εικόνας µέσω Πολιτιστικών Προϊόντων: Η Τουρκία χρησιµοποίησε προϊόντα µε όρους της αγορά, όπως ταινίες και σαπουνόπερες µε οθωµανικό περιεχόµενο, για να προωθήσει την εικόνα της σε όλη την περιοχή. Αυτά τα προϊόντα βοήθησαν στη δηµιουργία µιας θετικής εικόνας της Τουρκίας και στην ενίσχυση της πολιτιστικής της επιρροής.
Μεγάλες Επενδύσεις και Έργα Υποδοµών: Οι τουρκικές αρχές ανέλαβαν µεγάλες επενδύσεις που προωθούνταν µέσω νεο-οθωµανικών µοτίβων. Τα έργα αυτά περιλάµβαναν µια νέα σιδηροδροµική σήραγγα και γέφυρα στον Βόσπορο, καθώς και υποστήριξη για έναν διαβαλκανικό αυτοκινητόδροµο και ένα µουσείο τουρκικής ιστορίας στη Μογγολία. Επιπλέον, η Τουρκία παρείχε βοήθεια ύψους δισεκατοµµυρίων στο καθεστώς της Μουσουλµανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο, ενισχύοντας την επιρροή της στην περιοχή, στις χώρες του Σαχέλ, στην Σοµαλία κλπ.
Σκοπός των Προσπαθειών: Ο σκοπός όλων αυτών των προσπαθειών ήταν να τοποθετήσουν την Τουρκία στο κέντρο µιας νέας, πολυπεριφερειακής Pax Ottomana βασισµένης στο εµπόριο και στη ήπια ισχύ υποστηριζόµενη από µια εκτεταµένη παραγωγή στρατιωτικών εξοπλισµών. Η στρατηγική αυτή αποσκοπούσε στην ανάδειξη της Τουρκίας ως ηγετική δύναµη σε µια σειρά από περιοχές που περιλάµβαναν τη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και τον Καύκασο.
Αυτοκρατορικά Παρελθόντα και Νέες Πολιτικές και Οικονοµικές Ενέργειες: Αν και ο νεο-οθωµανισµός είναι συγκεκριµένος για την Τουρκία, σε αναδυόµενες δυνάµεις σε όλο τον παγκόσµιο Νότο, τα αυτοκρατορικά παρελθόντα (όπως η άλωση της Κωνσταντινούπολης) γιορτάζονται ολοένα και περισσότερο για να εκµεταλλευτούν νέες πολιτικές και οικονοµικές ενέργειες. Η Τουρκία και µερικές άλλες χώρες όπως το Ιράν, η Ρωσία και η Κίνα, αξιοποιούν τα αυτοκρατορικά τους παρελθόντα για να ενισχύσουν την επιρροή τους και να προωθήσουν τις πολιτικές και οικονοµικές τους στρατηγικές.
Υπάρχουν όµως κινδύνοι που προκύπτουν από τη σύγχυση µεταξύ των νεο-αυτοκρατορικών οραµάτων και των γεωπολιτικών πραγµατικοτήτων, ειδικά στις σύνθετες γεωγραφίες όπου δραστηριοποιείται η Τουρκία. Αυτή η σύγχυση µπορεί να οδηγήσει σε ακούσιες ή αυτοκαταστροφικές πολιτικές συνέπειες.
Νεο-αυτοκρατορικά Οράµατα: Οι προσπάθειες της Τουρκίας να αναβιώσει τις παλιές αυτοκρατορικές δόξες της, µέσω της εφαρµογής φιλόδοξων γεωπολιτικών έργων και στρατηγικών, αντικατοπτρίζουν τα νεο-αυτοκρατορικά τους οράµατα. Τα οράµατα αυτά περιλαµβάνουν την επέκταση της επιρροής τους µέσω οικονοµικών και στρατιωτικών µέσων, καθώς και τη δηµιουργία δικτύων συνεργασίας και εµπορίου.
Γεωπολιτικές Πραγµατικότητες: Οι περιοχές όπου δραστηριοποιείται η Τουρκία είναι γεωπολιτικά περίπλοκες και ταραγµένες. Περιλαµβάνουν εθνοτικές, θρησκευτικές και πολιτικές συγκρούσεις που δυσκολεύουν την εφαρµογή των στρατηγικών τους. Η πραγµατικότητα στις περιοχές αυτές απαιτεί προσεκτική διαχείριση και προσαρµογή στις τοπικές συνθήκες και προκλήσεις.
Κίνδυνοι Ακούσιων ή Αυτοκαταστροφικών Συνεπειών: Η σύγχυση µεταξύ των νεο-αυτοκρατορικών οραµάτων και των γεωπολιτικών πραγµατικοτήτων µπορεί να οδηγήσει σε λάθος υπολογισµούς και αποφάσεις που θα έχουν σοβαρές πολιτικές συνέπειες. Αυτές οι συνέπειες µπορεί να περιλαµβάνουν ακούσιες αντιδράσεις από το εσωτερικό, αυξηµένη αστάθεια και συγκρούσεις, καθώς και αυτοκαταστροφικές πολιτικές που υπονοµεύουν τους στόχους της ίδιας της χώρας.
Σύνθετες Γεωγραφίες: Οι γεωγραφικές περιοχές στις οποίες δραστηριοποιείται η Τουρκία είναι εξαιρετικά σύνθετες, µε πολυάριθµες εθνοτικές οµάδες, θρησκευτικές παρατάξεις και πολιτικές δυνάµεις που επηρεάζουν τη σταθερότητα και την ασφάλεια. Οι στρατηγικές της πρέπει να λαµβάνουν υπόψη αυτές τις πολυπλοκότητες για να είναι επιτυχείς και να αποφύγουν τις ακούσιες συνέπειες.
Έχει µεγάλη σηµασία η κατανόηση και η διάκριση µεταξύ των οραµάτων και των πραγµατικοτήτων στις γεωπολιτικές στρατηγικές της Τουρκίας πράγµα το οποίο δεν φαίνεται να υφίσταται. ∆εν είναι προσεκτική στη διαχείριση των σύνθετων γεωγραφιών όπου δραστηριοποιείται και δεν προσαρµόζει τις στρατηγικές τις στις τοπικές συνθήκες και προκλήσεις για να αποφύγει ακούσιες ή αυτοκαταστροφικές πολιτικές συνέπειες.
Η Ελλάδα πρέπει να γνωρίζει τις προσπάθειες αναβίωσης της νέο-οθωµανικής αυτοκρατορίας, διότι ο ρους της ιστορίας µπορεί να την φέρει να ξανά-αναχαίτιση τους κινδύνους από τα ανατολικά. Επίσης πρέπει να γνωρίζει ότι η Τουρκία θα ακολουθήσει κοινούς δρόµους, συνεργασίες και ανταωνισµούς µε τις άλλες «αναδυόµενες αυτοκρατορίες» του Ιράν, της Ρωσίας και της Κίνας ενάντια στην δυτική υπεροχή και τις δυτικές δηµοκρατίες.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονοµολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής
Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
