Ο νέος µεγάκυκλος της οικονοµίας

Η ιστορία συχνά εξετάζεται ως απλή µελέτη του παρελθόντος, αλλά στην πραγµατικότητα αποτελεί τη µελέτη των δυναµικών αλλαγών που διαµορφώνουν τις κοινωνίες µας µέσα στον χρόνο. Οι αλλαγές αυτές δεν είναι στατικές ούτε προβλέψιµες, αλλά εκθετικές και συχνά δραµατικές, ιδιαίτερα σε περιόδους µεγάλων κρίσεων ή µεταβολών, όπως αυτές που ζούµε σήµερα.

Το έτος 2024 αναµένεται να είναι µια από τις πιο κρίσιµες περιόδους αυτού του αιώνα, καθώς σηµατοδοτεί το τέλος ενός σηµαντικού οικονοµικού παγκόσµιου µεγακύκλου και την έναρξη του επόµενου. Αυτή η µετάβαση προσφέρει µια µοναδική ευκαιρία για να κατανοήσουµε πώς οι οικονοµικοί κύκλοι επηρεάζουν τις κοινωνικές δοµές, τις πολιτικές ισορροπίες και την παγκόσµια γεωπολιτική σκηνή.

Για να κατανοήσουµε τη δυναµική αυτών των αλλαγών, πρέπει να εξετάσουµε την ιστορία όχι µόνο ως αναδροµή σε γεγονότα που έχουν ήδη συµβεί, αλλά ως εργαλείο για την ερµηνεία των εξελίξεων που µας επηρεάζουν σήµερα και θα συνεχίσουν να µας επηρεάζουν στο µέλλον. Η βαθιά κατανόηση του µηχανισµού των ιστορικών αλλαγών είναι κρίσιµη για την αντιµετώπιση των προκλήσεων που φέρνει η αναγκαία προσαρµογή σε έναν κόσµο συνεχώς µεταβαλλόµενο.
Καθώς προχωρούµε προς το 2024 και τα επόµενα χρόνια, η ικανότητα να αναλύουµε και να κατανοούµε ιστορικά µοτίβα και µηχανισµούς θα είναι ουσιαστική για τη διαµόρφωση πολιτικών και στρατηγικών που θα µπορούν να εξασφαλίσουν οικονοµική σταθερότητα, κοινωνική ευηµερία και γεωπολιτική ισορροπία. Η ενσωµάτωση της ιστορικής συνείδησης στη σύγχρονη ανάλυση και απόφαση είναι απαραίτητη για να µπορέσουµε να προβλέψουµε και να διαχειριστούµε τις εκθετικές αλλαγές που είναι προ των πυλών.

Στο παραπάνω σχήµα εµφανίζονται οι µακροχρόνιοι οικονοµικοί µεγάκυκλοι διάρκειας 56 ετών. Οι κύκλοι έχουν υπολογιστεί µε βάση τις αποκλίσεις της κατανάλωσης ενέργειας από την αθροιστική καµπύλη (σιγµοειδή) κατανάλωσης ενέργειας των ΗΠΑ από το έτος 1800.
Κάθε κύκλος αποτελείται από 28 έτη στασιµότητας ή και ύφεσης µε µειωτική απόκλιση της κατανάλωσης ενέργειας από την σιγµοειδή καµπύλη, όπου πραγµατοποιούνται βαθιές και εκτεταµένες αλλαγές εξαιτίας της εµφάνισης νέων τεχνολογιών που επιφέρουν δραστικές µεταβολές στην οικονοµία και την κοινωνία αυξάνοντας την παραγωγικότητα πυροδοτώντας τον επόµενο ανοδικό κύκλο των 28 ετών, όπου παρουσιάζεται αυξητική απόκλιση της κατανάλωσης ενέργειας από την σιγµοειδή καµπύλη. Κατά την διάρκεια των 28 ετών παρουσιάζονται µικρότεροι υπό-περίοδοι στην οικονοµία περίπου επτά ετών.

Η έναρξη κάθε οικονοµικού κύκλου συνδέεται µε την εµφάνιση νέων βασικών τεχνολογιών (υπό µορφή τεχνολογικών-βιοµηχανικών επαναστάσεων) που οδηγούν σε µια νέα φθηνότερη πηγή ενέργειας, µια νέα υποδοµή µεταφοράς, ένα νέο µεταφορικό µέσο, και σε µια πλειάδα νέων τεχνολογικών εφαρµογών που εµφανίζονται και αναπτύσσονται στα πρώτα 28 χρόνια, όπου στην οικονοµία κυριαρχεί στασιµότητα, στασιµοπληθωρισµός ή αναιµική ανάπτυξη. Χρειάζονται αρκετά έτη έως ότου οι νέες τεχνολογίες διαδοθούν παντού για να αυξήσουν αλµατωδώς την παραγωγικότητα δηµιουργώντας τα επόµενα 28 έτη ανάπτυξης. ∆ιαφορετικές υποδοµές µεταφορικών µέσων αναπτύσσονται σε κάθε κύκλο, πρώτα αναπτυχθήκαν τα κανάλια µεταξύ των ποταµών, στη συνέχεια οι γραµµές τραίνων, οι αυτοκινητόδροµοι, οι αερογραµµές, και σήµερα εµφανίζονται οι µαγνητικές γραµµές τραίνων που θα είναι η νέα υποδοµή µεταφορών του επόµενου κύκλου. Παρόµοιες ήταν και οι εναλλαγές στα µεταφορικά µέσα στους χερσαίους χώρους: ποταµόπλοια, τραίνα, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, και σήµερα η εµφάνιση των τραίνων Maglev που αναπτύσσουν ταχύτητα 600 χιλ. την ώρα. Σε κάθε κύκλο, µια νέα χώρα εµφανίζεται ως ανερχόµενη δύναµη.

1800-1856: Πριν το 1800 οι άνθρωποι έκαιγαν ξύλα και αποξηραµένα κοπριά για να ζεστάνουν τα σπίτια και να µαγειρέψουν φαγητό, ενώ βασίζονταν στη µυϊκή δύναµη, τον άνεµο και τους νερόµυλους για να αλέσουν τα σιτηρά.

Η εµφάνιση των νέων τεχνολογιών το 1800-1828 επέτρεψαν την παραγωγή ενέργειας από το νερό και τον ανέµο, την κατασκευή εργοστασίων, της άµαξας που τραβούσαν τα άλογα κλπ. Αναδύθηκε η Αγγλία ως ισχυρή δύναµη.
1856-1912: Η εµφάνιση των νέων τεχνολογιών την περίοδο 1856-1884 µε την ευρεία διάδοση των ατµοµηχανών και του κάρβουνου, έδωσε την ανάπτυξη του οικονοµικού κύκλου 1884-1912 όπου το κάρβουνο συµµετείχε κατά 50% στο ενεργειακό µίγµα. Αναδύθηκαν οι ΗΠΑ ως νέα δύναµη.

1912-1968: Η εµφάνιση των νέων τεχνολογιών την περίοδο 1912-1940 µε την ευρεία διάδοση των µηχανών εσωτερικής καύσεως και του πετρελαίου έδωσε την ανάπτυξη του οικονοµικού κύκλου 1940-1968 όπου το πετρέλαιο συµµετείχε στο ενεργειακό µίγµα περίπου µε 40%. Αναδύθηκαν η Ευρώπη & Ιαπωνία ως ισχυρές δυνάµεις.
1968-2024: Η ευρεία διάδοση της πληροφορικής και των αναρίθµητων εφαρµογών της κατά την στασιµότητα του 1968-1996 µαζί µε την εµφάνιση του φθηνού φυσικού αερίου έδωσε την ώθηση του νέου κύκλου ανάπτυξης µέχρι το 2024. Όπου το 2022 το ενεργειακό µίγµα αποτελείται περίπου κατά 27% από άνθρακα, 31% από πετρέλαιο, 24% από φυσικό αέριο και 12% ανανεώσιµες πηγές. Αναδύθηκε η Κίνα ως νέα δύναµη.
Μετά το 1996 εµφανίστηκαν εταιρίες που δεν υπήρχαν πριν και σηµατοδότησαν νέους οικονοµικούς τοµείς, όπως: iPhone, Facebook, YouTube, Instagram, Twitter, tick tock, Android, Bitcoin, Tesla, iPad, Gmail, Netflix Reddit, WhatsApp, Messenger, Google maps, Snapchat, LinkedIn, Skype, Airbnb κλπ.

2024-2080:Το 2024 είναι το σηµαντικότερο έτος του παρόντα αιώνα. Είναι η αρχή των νέων εκθετικών αλλαγών που θα συγκλονίσουν τον κόσµο. Κατά την στασιµότητα που θα ακολουθήσει το 2024-2052 η ανθρωπότητα θα ανακαλύψει και θα εφαρµόσει νέες τεχνολογίες που όταν διαδοθούν ευρέως σε κάθε επιχείρηση και κάθε νοικοκυριό θα οδηγήσουν στο νέο κύκλο οικονοµικής ανάπτυξης των ετών 2052-2080. ¨Όπως µετά το 1996 η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες είχαν φθάσει να χρησιµοποιούνται από όλες τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά και ώθησαν την ανάπτυξη των τελευταίων 3 δεκαετιών, έτσι τις επόµενες τρεις δεκαετίες, άλλες νέες τεχνολογίες θα διαδοθούν και υιοθετηθούν από κάθε επιχείρηση και κάθε νοικοκυριό για να δηµιουργήσουν την επόµενο αναπτυξιακό κύκλο.

Μερικές από αυτές τις νέες τεχνολογίες θα επιτρέψουν την ευρεία διάδοση και την ενσωµάτωση στην παγκόσµια παραγωγική υποδοµή του φθηνού, «καθαρού» και ανεξάντλητου καυσίµου παραγωγής ενέργειας από την πυρηνική σύντηξη (ήδη τον Νοέµβριο του 2022 έγινε η πρώτη επιτυχή δοκιµή από τις ΗΠΑ). Την δεκαετία του 2040 θα εµφανιστεί η εµπορική χρήση της πυρηνικής σύντηξης. Χωρίς φθηνή ενέργεια δεν µπορεί να υπάρξει ανάπτυξη των κρατών και αξιοπρεπή επιβίωση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Η ελπίδα για φθηνή και σταθερή ενέργεια και φιλική στο περιβάλλον θα είναι η πυρηνική σύντηξη. Η εµφάνιση της θα αποδυναµώσει πολλές σηµαντικές χώρες καθώς θα απωλέσουν τεράστια έσοδα που είχαν από τα ορυκτά καύσιµα.

Καθώς συγχρόνως βρισκόµαστε στην τέλος του κύκλου χρέους, πολλά νοµίσµατα θα υποτιµηθούν και η ζήτηση για χρυσό θα αυξάνεται ως καταφύγιο αποθήκευσης του υπάρχοντος πλούτου. Όπως είχε συµβεί επανειληµµένα για χιλιάδες χρόνια, οι πολύ µεγαλύτερες οικονοµικές απαιτήσεις για χρήµατα, από τα πραγµατικά χρήµατα στην τράπεζα, οδήγησαν τον κόσµο σε µια φυγή κεφαλαίων για να πάρουν τα χρήµατα και να αγοράσουν χρυσό. Αυτό οδηγεί στον πληθωρισµό και οι πληρωµές των χρεών θα γίνονται µε υποτιµηµένο νόµισµα.

Ο κάθε κύκλος ήταν µέρος της δηµιουργίας ενός κύκλου γεωπολιτικής, η νέα δύναµη που θα αναδυθεί στον νέο κύκλο θα είναι η Ινδία.
Στον νέο κύκλο θα αναπτυχθούν νέοι τοµείς της οικονοµίας βασιζοµένοι στην υψηλή τεχνολογία των µικροτσίπ, που θα παραγκωνίσουν ή θα φέρουν στο προσκήνιο νέες εταίρες, οικονοµίες και χώρες. Η Ιαπωνία την δεκαετία του 1990 είχε 32 εταιρίες στις 50 µεγαλύτερες εταιρίες του κόσµου. Μέχρι πρόσφατα είχε µόνο την Toyota στην 42η θέση. Τέτοιες τεκτονικές αλλαγές θα συµβούν στον νέο οικονοµικό κύκλο που ξεκινά το 2024. Νέες εταίρες ήδη εµφανίστηκαν (Nvidia, OpenAI, κλπ.). Η τεχνητή νοηµοσύνη (ΤΝ), η τρισδιάστατη εκτύπωση, οι τεχνολογίες νέων υλικών, η βιοτεχνολογία, κβαντική υπολογιστική κλπ., θα µεταµορφώσουν τις οικονοµίες και τις κοινωνίες στις επόµενες δεκαετίες. Μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας θα υπάρχουν δύο είδη εταιρειών: αυτές που χρησιµοποιούν πλήρως την τεχνητή νοηµοσύνη (ΤΝ) και εκείνες που είναι εκτός λειτουργίας. Τα παιδιά θα έχουν προσωπικούς δασκάλους ΤΝ µε απέραντη γνώση, οι επαγγελµατίες θα έχουν προσωπικούς συµβούλους- βοηθούς ΤΝ, κάθε άτοµο θα έχει ένα βοηθό να αυξάνει την αποτελεσµατικότητα του. Θα µπορούµε να δηµιουργήσουµε άφθονη νοηµοσύνη για τον κόσµο και άφθονη ενέργεια, που θα συµβάλουν να έχουµε εκπληκτικές ιδέες, τα παιδιά µας να διδάσκονται περισσότερο από ποτέ, οι ανθρώποι θα είναι πιο παραγωγικοί, θα υπάρχει καλύτερη υγειονοµική περίθαλψη κλπ.

¨Όλα αυτά θα µορφώσουν και θα κάνουν πιο σοφές τις κοινωνίες, θα αναπτύξουν την αφθονία στα πάντα, και µε την βοήθεια της φθηνής ενέργειας, θα δηµιουργήσουν τον επόµενο µεγάκυκλο οικονοµικής ανάπτυξης. Όµως θα υπάρχουν και οι «κακοί» που θα χρησιµοποιήσουν την τεχνολογία για να βλάψουν την ανθρωπότητα.

Ο νέος κύκλος θα συµβαίνει σε ένα περιβάλλον όπου η διαπολιτισµική διαµάχη µεταξύ δηµοκρατικών συστηµάτων διακυβέρνησης και ανελεύθερων καθεστώτων, (µερικές φορές και µε θρησκευτικά χαρακτηριστικά), γίνεται ολοένα και πιο εµφανής. Τα κράτη µε ανελεύθερα καθεστώτα, την όποια, οικονοµική ευηµερία επιτυγχάνουν, δεν την διαχέουν στον λαό για να αυξηθεί το επίπεδο διαβίωσης, αλλά είτε την καρπώνονται ολιγάρχες ή την διοχετεύον σε στρατιωτικούς εξοπλισµούς, απειλώντας δηµοκρατικές χώρες και δηµιουργώντας γεωπολιτικούς κινδύνους. Από την άλλη πλευρά στο εσωτερικό πολλών χωρών γίνεται ολοένα πιο εµφανής η εσωτερική διαµάχη ακραίων πολιτικών από δεξιά και αριστερά. Τα δύο άκρα µάχονται χωρίς ηθικούς φραγµούς και αναστολές τρέφοντας το ένα το άλλο, αλλά και τα δύο έχουν κοινό στόχο την κατάκτηση της εξουσίας του κράτους για να επιτεθούν στις ατοµικές ελευθερίες και στους θεσµούς της δηµοκρατίας. ¨Όλα αυτά όµως, επηρεάζουν τις χώρες αλλά, δεν επηρεάζουν τους µεγακύκλους της οικονοµίας που εξελίσσονται κανονικά µε εξαιρετική ακρίβεια περίπου κάθε 5,5 δεκαετίες.
Η χώρα µας έχει µια εξαιρετική ευκαιρία να εισέλθει δυναµικά στον επόµενο µεγάκυκλο µέσω των νέων τεχνολογιών, να δηµιουργήσει καινοτόµες υπηρεσίες και προϊόντα, διεθνώς εµπορεύσιµα, να αναπτύξει την οικονοµία της, να συσσωρεύσει πλούτο από το διεθνές εµπόριο λόγω της γεωγραφικής της θέσης, να βελτιώσει την παιδεία της ,να ισχυροποίηση την άµυνα της, και αξιοποιώντας επάξια την πολιτιστική της κληρονοµιά, και την πολιτιστική διπλωµατία, να λάβει την θέση που τις αξίζει στο διεθνές περιβάλλον.

* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονοµολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής
Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης