«Είναι καλοκαίρι του 2012 και βρίσκονται σε εξέλιξη οι προετοιμασίες για μια μεγάλη συναυλία αφιερωμένη στο έργο του. Πριν τον συναντήσω για πρώτη φορά έχω μελετήσει διαγωνίως κάποια πράγματα γι’ αυτόν. Βρισκόμαστε και μου κάνει μια ερώτηση: “Πες μου ένα τραγούδι που σου πηγαίνει;”. Του απαντάω το “Τρελέ τσιγγάνε για που τραβάς”. Εκ των υστέρων διαπίστωσα ότι στην αυτοβιογραφία του, που είχα διαβάσει διαγώνια, χωρίς όμως να προσέξω αυτό το σημείο, ο Μαμαγκάκης αναφέρει ότι στην εφηβεία του είχε συγκλονιστεί από αυτό το τραγούδι. Από εκείνη τη στιγμή άρχισε μια επικοινωνία άμεση μεταξύ μας».
Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο σκηνοθέτης Τάκης Σακελλαρίου τη γνωριμία του με τον Νίκο Μαμαγκάκη. Τον τελευταίο μεγάλο δάσκαλο αλλά και φίλο, όπως λέει. Μια σχέση μέσα από την οποία γεννήθηκε το ντοκιμαντέρ “Νίκος Μαμαγκάκης – Λόγος τελευταίος” που αποτελεί ένα είδος εξομολόγησης του μεγάλου κρητικού μουσικοσυνθέτη λίγο πριν φύγει από τη ζωή το 2013. Με αφορμή την προβολή της ταινίας στο 6ο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Χανίων τα “Χ.ν.” συνάντησαν τον κ. Σακελλαρίου και μίλησαν μαζί του γι’ αυτή τη γνωριμία – ταξίδι με τον Νίκο Μαμαγκάκη.
Γιατί Μαμαγκάκης;
Μια από τις παραμέτρους -ίσως όχι η κύρια αλλά με μια ξεχωριστή σημασία και βαρύτητα- είναι ότι ο Μαμαγκάκης είναι γνωστός – άγνωστος. Έχει αφήσει ένα σπουδαίο έργο που όμως, όπως κι ο ίδιος λέει, πολύς κόσμος αγνοεί ότι κομμάτια πασίγνωστα τα έχει γράψει ο Μαμαγκάκης. Αυτό έχει σχέση ίσως με το ό,τι ήταν πολυσύνθετος και πολυσχιδής κι ότι έχει δουλέψει πάνω σε πολύ διαφορετικούς δρόμους οι οποίοι φαινομενικά μοιάζουν ασύμβατοι. Από μουσική αβάν γκαρντ μέχρι λαϊκές επιτυχίες. Όμως σημασία έχει ότι όλα αυτά που έκανε φέρουν την προσωπική του σφραγίδα και ύφος.
– Είχε τύχει να βρεθώ στο σπίτι του και να τον γνωρίσω. Θυμάμαι λοιπόν ότι μου είχε δώσει την εντύπωση ενός επιστήμονα – καλλιτέχνη. Δούλευε δηλαδή τη μουσική του με τη σχολαστικότητα και την ακρίβεια ενός επιστήμονα…
Πράγματι είχε αυτά τα στοιχεία στη δουλειά του. Από την άλλη μεριά δεν είχε οργάνωση σε αυτά που ήδη είχε κάνει. Υπάρχουν δηλαδή έργα τα οποία τα ψάχνει τώρα ο γιος του και τα οποία δεν ήταν ταξινομημένα. Για παράδειγμα εγώ του βρήκα ότι το Εθνικό Θέατρο είχε ψηφιοποιήσει παρτιτούρες του από παραστάσεις αρχαίου δράματος ή και άλλων έργων. Σε κάθε περίπτωση ήταν ένας φοβερά ενεργητικός άνθρωπος που δούλευε συνέχεια μέχρι το τέλος της ζωής του.
Τι τον χαρακτήριζε κατά τη γνώμη σας ως καλλιτέχνη; Ήταν το μεγάλο εύρος της δημιουργίας;
Δεν ήταν μόνο αυτό. Ήταν κι ότι έβαζε διαρκώς τον πήχη ψηλότερα. Συνέχεια προσπαθούσε να διευρύνει τα όριά του.
Ως άνθρωπος;
Ήταν δοτικός αλλά και αυστηρός. Δεν σε κρατούσε σε απόσταση αλλά από την άλλη μεριά δεν ήταν ένας άνθρωπος που θα ανοίγονταν και θα τον πλησίαζες επιπόλαια. Σε περνούσε από πολλές κρησάρες μέχρι να φτάσει να ανοιχτεί και να συνυπάρξει μαζί σου, χωρίς όμως να χάνει ποτέ την ευγένεια και την ανθρωπιά ακόμα και στις περιπτώσεις που μπορεί να ήταν οξύς στις κρίσεις του. Η αίσθησή μου είναι ότι επικοινωνούσε με τους ανθρώπους στον βαθμό που αισθανόταν ότι μπορεί να φτάσει με τον καθένα.
– Ποια είναι η φιλοδοξία της ταινίας σας;
Να αποτελέσει μια αποτίμηση της στάσης ζωής και του έργου του και να βοηθήσει στο να πάρουν αυτή η προσωπικότητα και το έργο της τη θέση που τους αρμόζει στο νεοελληνικό πολιτισμό. Δεν είναι μια μουσικολογική ταινία αλλά μια ταινία που προσπαθεί να βρει την ψυχή, τον πυρήνα της δημιουργικότητας του Μαμαγκάκη… Ο Μαμαγκάκης, που έζησε σε έναν αιώνα γεμάτο δυσκολίες, είχε έναν τρόπο να δημιουργεί και να υπερπηδά τις δυσκολίες. Αυτό θα ήθελα να μεταδοθεί και να μοιραστεί στο κοινό και τους νέους ανθρώπους.
Πολλές φορές το κίνητρο για να φιλοτεχνήσει κάποιος το κινηματογραφικό πορτρέτο μιας προσωπικότητας είναι ο θαυμασμός που τρέφει γι’ αυτήν την προσωπικότητα. Παράλληλα όμως ερχόμενοι κοντά στον άνθρωπο βλέπουμε και τις αδυναμίες του. Εσείς τι αποκομίσατε, πώς βγήκατε από αυτό το ταξίδι της έρευνας και της γνωριμίας με τον Νίκο Μαμαγκάκη;
Βγήκα πλουσιότερος. Ήταν ίσως ο τελευταίος δάσκαλος που συνάντησα. Δάσκαλος με την έννοια ότι έδειξε έναν δρόμο. Βγήκα όμως πλουσιότερος και μέσα από την ανθρώπινη επαφή. Ήταν για εμένα κι ο τελευταίος φίλος που συνάντησα.
Πού αποδίδετε το γεγονός ότι ο Μαμαγκάκης δεν απόλαυσε τη φήμη άλλων μεγάλων συνθετών της γενιάς του;
Το ύφος του το μουσικό είναι ένα ύφος ιδιαίτερο, που πολλές φορές δεν ευνοεί την άμεση πρόσληψη από τον θεατή. Ο Μαμαγκάκης όμως παίζει συνέχεια, υπονομεύει με έναν τρόπο κι αυτό που κάνει. Το πάει σε μια “κανονική” μουσική γραμμή και ταυτόχρονα έρχεται και “τραβάει το χαλί” με τα στοιχεία της αβάν γκαρντ. Από την άλλη πιστεύω ότι παρότι ήταν γνωστός και αποδεκτός καλλιτέχνης δεν ήταν διατεθειμένος να ευτελίσει πράγματα προσωπικά του. Άρα και στις δημόσιες σχέσεις έφτανε μέχρι του σημείου που αισθάνονταν ότι δεν αλλοιωνόταν η προσωπικότητά του.
