Αφορμή για τη συγγραφή της παρούσας επιφυλλίδας στάθηκαν αφ’ ενός οι δύο ζωγραφικοί πίνακες που προέρχονται από το χρωστήρα του Γάλλου φιλέλληνα καλλιτέχνη Ευγένιου Ντελακρουά (1758-1863) η “Η σφαγή της Χίου” και “Η Ελλάδα ξεψυχά στα ερείπια του Μεσολογγίου” και η έξοχη ερμηνευτική τους προσέγγιση από τον Ελληνα πανεπιστημιακό της Διασποράς Θεόδωρο Ζέρβα και αφ’ ετέρου ο πολιτικός στρουθοκαμηλισμός της σημερινής Ευρώπης, αλλά και η αγωνία του νεοέλληνα πάνω στο ζήτημα των μεταναστευτικών ροών που κατακλύζουν καθημερινά την χώρα του.
H σχέση της Ευρωπαϊκής ρομαντικής τέχνης του 19ου αιώνα με την Ελληνική Επανάσταση του ’21 είναι γνωστή και σε μεγάλο βαθμό επιστημονικά προσεγγίσιμη. Εκείνο που ίσως που μας διαφεύγει είναι ενδεχομένως η διαχρονική αξία αυτής της σχέσης. Οι δύο προαναφερθέντες πίνακες του Γάλλου φιλέλληνα καλλιτέχνη θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και σήμερα ως φωνή αγωνίας και διαμαρτυρίας απέναντι στο σημερινό προελαύνοντα νεοοθωμανικό βαρβαρισμό της γείτονος χώρας. Από την άλλη, οι δύο αυτοί πίνακες μπορούν να σταθούν αφορμή: α) Για να στοχαστούμε όχι μόνο πόσο Ελληνική είναι σήμερα η Δύση, όπως θέλει να επαίρεται, αλλά και πόσο Ευρωπαϊκή υπήρξε στο πολιτικό της διάβα και β) για να επαναπροσδιορίσουμε την ταυτότητά μας ως νεοέλληνες, καθώς ο τόπος τούτος δεν έπαψε από τη μέρα που δολοφόνησε τον πρώτο του κυβερνήτη έως σήμερα – εν είδει προπατορικού αμαρτήματος – να κηδεμονεύεται πολιτικώς από τη Δύση με διαρκώς τεταμένη την χείρα της επαιτείας.
ΟΙ ΔΥΟ ΖΩΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥΣ ΠΛΑΙΣΙΟ
Ο πίνακας του Ντελακρουά «Η σφαγή της Χίου» φιλοτεχνήθηκε το 1824 και φιλοξενείται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου. Σύμφωνα με τους ειδικούς ο Ντελακρουά παρουσιάζει στον πίνακα αυτό με ιδιαίτερη εκφραστική δύναμη και παραστατικότητα την προελαύνουσα τουρκική ορδή (Ζέρβας, 2018). Το θέμα του πίνακα είναι η εκδίκηση των Οθωμανών από μια ομάδα Ελλήνων που έχουν πρόσκαιρα καταφύγει στην κορυφή ενός λόφου του νησιού σε αντίποινα για τις σφαγές Τούρκων υπηκόων στην περιοχή της Πελοποννήσου. Συγκλονίζει η σκηνή της νεκρής Ελληνίδας μάνας με το βρέφος ακόμη στο στήθος της, προσπαθώντας να θηλάσει. Στο βάθος του πίνακα ένας τούρκος ιππέας, ο οποίος σέρνει από το άλογο του μία γυναίκα με προγεγραμμένη τη μοίρα της ως σκλάβας, ενώ στο έδαφος κείτονται με έντονο το φόβο στα πρόσωπά τους μερικοί νησιώτες, καθώς γνωρίζουν την τύχη που τους περιμένει, όπως μαρτυρεί το στερνό φιλί της ημίγυμνης μάνας στο παιδί της. Παρά ταύτα, τα σώματα των Ελλήνων είναι τοποθετημένα σε τέτοια στάση από τον καλλιτέχνη που να φανερώνουν τα θεοειδή χαρακτηριστικά τους, παραπέμποντας σε μία αρχαιοελληνική γοητεία, σε αντίθεση οι μορφές των Τούρκων απεικονίζονται σκοτεινές και μυστηριώδεις σύμφωνα με τους ειδικούς (Ζέρβας, 2018).
Από την άλλη, ο πίνακας του Ντελακρουά «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» φιλοτεχνήθηκε το 1826, δύο χρόνια μετά από τον πίνακα «Η σφαγή της Χίου», και βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μπορντώ. Ο πίνακας απεικονίζει τη μορφή μίας Ελληνίδας – Μεσολογγίτισσας παρθένου, η οποία γονατίζει πάνω στα ερείπια της πόλης του Μεσολογγίου. Σύμφωνα με τους ειδικούς η Μεσολογγίτισσα παρθένος που δεσπόζει στον πίνακα φαίνεται να παραπέμπει με το λευκό της φόρεμα σε αρχαία ελληνίδα θεά, που με την ικεσία της θέλει να υπενθυμίσει στους δυτικούς το χρέος τους να συνδράμουν τους Έλληνες στον αγώνα τους για ανεξαρτησία. Κάτω από την παρθένα κόρη υπάρχει ένα πτώμα καταπλακωμένο από ερείπια που παραπέμπουν περισσότερο σε αρχαιοελληνικό ναό παρά σε ερείπια οχυρωματικού τείχους και στο βάθος ένας τούρκος που επαίρεται για την νίκη του (Ζέρβας, 2018).
Σύμφωνα με το Ζέρβα αμφότερα τα έργα του Ντελακρουά είναι «αλληγορίες της ηττημένης Ελλάδας που εκλιπαρεί τη Δύση για βοήθεια… σε αμφότερους τους πίνακες οι χαρακτήρες του αντιμετωπίζουν τη συμφορά που αντιπροσωπεύεται από τον επελαύνοντα τουρκικό στρατό. Οι ελληνικοί χαρακτήρες του γίνονται σύμβολα του κλασικού πολιτισμού και του χριστιανισμού που απειλούνται από τον βαρβαρισμό και τον εξισλαμισμό » (Ζέρβας, 2018).
ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΕΣ ΘΗΡΩΔΙΕΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΒΑΡΒΑΡΙΣΜΟ
Εχοντας μπροστά μας σήμερα τις αδιανόητες για το διεθνές δίκαιο προσκλήσεις της σημερινής Τουρκίας: α) Την απάνθρωπη εκμετάλλευση από την τουρκική εξωτερική πολιτική του ανθρωπίνου δράματος των μουσουλμάνων μεταναστών για πολιτικά και οικονομικά οφέλη. β) Την παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων περιοχών που υποτίθεται ότι αποτελούν εδάφη της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. γ) Την εισβολή και κατοχή περιοχών κυρίαρχων κρατών, όπως είναι η Κύπρος (1974) και η Συρία (2019). δ) Την άρνηση συμμόρφωσης της Τουρκία με καταδικαστέα για αυτήν ψηφίσματα του ΟΗΕ, δεν είναι άκαιρο κανείς να αναρωτιέται για το διαχρονικό χαρακτήρα της αλληγορικής επικαιρότητας των δύο ανωτέρω πινάκων του Ντελακρουά.
Ίσως, η Ευρώπη να μην συνειδητοποιεί ότι με τη σημερινή της στρουθοκαμηλική πολιτική απέναντι στο μεταναστευτικό και επιχειρώντας να το εναποθέσει στις πλάτες του μικρού της εταίρου με τα διάφορα σοφιστικά της ψηφίσματα και ανοίγοντας το πορτοφόλι της απέναντι στον Οθωμανικό λέοντα για να κατευνάσει τη λαιμαργία του απλώς διογκώνει, αντί να επιλύει το πρόβλημα. Δεν διαισθάνεται ότι καθίσταται μέρος του μεταναστευτικού προβλήματος και όχι η λύση του. Δεν διαισθάνεται ότι σύντομα θα εμφανιστεί νέας νέος Ντελακρουά, που στους πίνακες του δεν θα πρωταγωνιστούν ελληνικοί χαρακτήρες, αλλά ευρωπαϊκοί. Έως πότε, η Ευρώπη θα επιτρέπει οι μουσουλμάνοι μετανάστες να είναι πρόβλημα μόνο του Οθωμανικού και όχι και του Αραβικού Ισλαμικού κόσμου; Πότε επιτέλους, η Δύση θα αναλάβει τις ευθύνες που τις αναλογούν απέναντι στη σημερινή εξαθλίωση και στην φτωχοποίηση των Αραβικών λαών, προκειμένου να ελέγχει τον εγχώριο πλούτο τους, που έλαχε να κινεί την παγκόσμια οικονομία, αντί να κόπτεται υποκριτικώς για τα δήθεν δικαιώματα των μεταναστών των χωρών αυτών;
Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ
Ως νεοέλληνες οφείλουμε επιτέλους να εγκαταλείψουμε την πολιτική εκείνη των Παλαιολόγων, που τείνοντας την χείρα τους στη Δύση και κλίνοντας το γόνυ ενώπιον της, ήλπιζαν πως έστω και την ύστατη στιγμή από κοινού θα μπορούσαμε ν’ αντιμετωπίσουμε τον εξ ανατολάς κίνδυνο. Κάποτε η λαϊκή μας σοφία για τους Ευρωπαίους εταίρους μας, όπως είναι αποθησαυρισμένη στις σελίδες της νεοελληνικής μας λογοτεχνίας «όποιος στους λόγους τους γροικά και στους όρκους τους πιστεύει στο πέλαγος πιάνει λαγούς και στο βουνό ψαρεύει» (Ζαμπέλιος, 2003), θα πρέπει να μας καθοδηγεί. Έφτασε η στιγμή που ως έθνος θα πρέπει κάποτε να συμφιλιωθούμε με ντιενεϊκό μας δυϊσμό για τον οποίο μίλησε ο καταξιωμένος Τσέχος συγγραφέα Μίλαν Κούντερα (Κούντερα, 2010). Θα πρέπει κάποτε να συνειδητοποιήσουμε ως έθνος, πως δεν ανήκουμε ούτε στη Δύση, ούτε στην Ανατολή αλλά εγγεγραμμένη στο ρωμαίικο πολιτιστικό μας γονιδίωμα βρίσκεται τόσο η Δύση, όσο και η Ανατολή. Ο Έλληνας του 18ου και 19ου αιώνα κατοικεί ταυτόχρονα και στην Ανατολή και στη Δύση ανεξάρτητα αν ζει στη Βιέννη ή στην Αλεξάνδρεια. Ο νεοέλληνας του 20ου αιώνα αυστηρά περιχαρακωμένος στα δυτικοευρωπαϊκά του όρια ολοένα και περισσότερο συρρικνώνεται. Θα πρέπει κάποτε να συμφιλιωθούμε με τον τρόπο που καθρεπτιζόμαστε στα μάτια τόσο των Ανατολικών όσο και των Δυτικών γειτόνων μας «όταν κάποιος μπαίνει στην Ελλάδα από τα δυτικά, αισθάνεται ότι μπαίνει στην Ανατολή. Όταν όμως κάποιος μπαίνει από την Ανατολή αισθάνεται πως μόλις μπήκε στη Δύση» (Μ. Βernal, διάλεξη στο Northwestern University το 1999 βλ. Ζέρβας 2018, σελ. 75, σημ. 81).
Η Δύση όσο και αν επαίρεται για τις ελληνορωμαϊκές της καταβολές (Droit, 1991), ουδέποτε υπήρξε Ευρωπαϊκή και ουδέποτε υπήρξε Ελληνική έτσι τουλάχιστον, όπως οι δύο αυτές έννοιες ζουν μέσα στο συλλογικό γονιδίωμα του έλληνα ρωμιού. Αλλά αυτά είναι ζητήματα μιας άλλης επιφυλλίδας.
Το χρέος των σημερινών Ελλήνων, αν θέλουμε να μην απολέσουμε την εθνική μας ιδιοπροσωπία, δεν είναι να ευθυγραμμιστούμε με την ταυτότητα του νεοέλληνα που προσπαθούν να μας κληροδοτήσουν εδώ και διακόσια σχεδόν χρόνια οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, μεταξύ των οποίων και ο Ντελακρουά, προκειμένου να ενταχθούμε στον εκμοντερνισμένο κόσμο της Δύσης, αλλά να κληροδοτήσουμε στους Ευρωπαίους εταίρους μας την ταυτότητα του αληθινού Έλληνα, που κουβαλούμε μέσα μας. Αναμφίβολα, αυτή την ταυτότητα δεν θα τη σφυρηλατήσει ούτε το σημερινό ελληνικό σχολείο που εκτρέφει και συντηρεί το ιδεώδες του καταληψία μαθητή, ούτε το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα που παράγει αγράμματους εκπαιδευτικούς, αλλά μια κοινωνία που θα δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες που θα επιτρέψουν στο μέλλον ν’ αναφύονται πολιτικά αναστήματα, όπως εκείνα του πρώτου κυβερνήτη του τόπου αυτού.
Απέναντι στη δυτικοποίηση του ελληνισμού, που εδώ και διακόσα χρόνια πιπιλίζουν οι κάθε είδους πατέρες του Έθνους μας, ας προτάξουμε την ελληνοποίηση της Ευρώπης. Αν θέλει κανείς να ψηλαφίσει την έννοια αυτή δεν έχει παρά να σκύψει πάνω στο ήθος που μας κληροδότησαν οι Διονύσης Αρβανιτάκης, ο βιοπαλιστής «φούρναρης της Κω», και η κα Ευστρατία, η κα Μαρίτσα και η κα Μηλίτσα από την Σκάλα Συκαμιάς, γνωστές και ως «οι γιαγιάδες της Λέσβου», μένοντας κανείς όχι στις πράξεις τους αυτές καθ’ εαυτές, όπως έπραξαν τα δυτικά Μ.Μ.Ε., αλλά στο σημαινόμενο αυτών των πράξεων για την ελληνική ψυχή.
Δεν χρειάζεται να ψάξουμε έξω από εμάς για το κλειδί της λευτεριάς μας. Το κρατάμε καλά φυλαγμένο αιώνες τώρα στα βάθη της ελληνικής μας ψυχής.
ΠΗΓΕΣ
Ζαμπέλιος, Σπ. (2003), Κρητικοί Γάμοι. Ιστορικό μυθιστόρημα της Βενετοκρατούμενης Κρήτης. Μεταγραφή στη σύγχρονη γλώσσα από το Γ. Λιλικάκη. (Αθήνα: Δωρικός).
Ζέρβας, Θ. Γ., (2018), Η διαμόρφωση της Νεοελληνικής Ταυτότητας. Εκπαίδευση, εθνικισμός και διδασκαλία της ιστορίας του ελληνικού έθνους (Αθήνα: Εκδ. Οίκος Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος Α.Ε.), (α΄ έκδ. 2012).
Droit, R., (επιμ.), «Les Grecs, Les Romains et nous. L’Antiquité est-elle modern?» (Paris: Le Mnde Εdition, 1991), 1 vol.
Κούντερα, Μ., (2010), Η συνάντηση, μετάφραση Γ. Η. Χάρης, (Αθήνα: Εστία).
