Ο Ντράγκι στην έκθεση του την 9/9/2024 παρουσιάζει την ανάγκη για βαθιές και εκτεταµένες αλλαγές εξαιτίας της εµφάνισης νέων τεχνολογιών που επιφέρουν δραστικές µεταβολές στην οικονοµία και την κοινωνία. Ουσιαστικά προτείνει τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν καθώς αλλάζουµε µακροχρόνιο οικονοµικό και τεχνολογικό κύκλο όπως συνέβει περίπου κάθε 56 χρόνια στο παρελθόν.
Η πολυδιάστατη φύση της οικονοµικής-τεχνολογικής ιστορίας, δεν είναι απλά η µελέτη του παρελθόντος, αλλά η ανάλυση των µεταβαλλόµενων δυναµικών που διαµορφώνουν τις κοινωνίες µας διαχρονικά. Οι αλλαγές που εξετάζονται δεν είναι σταθερές ή προβλέψιµες, αλλά χαρακτηρίζονται από εκθετική εξέλιξη και συχνά προκαλούν ανατροπές, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων. Αυτή η προσέγγιση υποδεικνύει πως η ιστορία δεν πρέπει να θεωρείται απλώς µια επιστροφή σε παρελθοντικά γεγονότα, αλλά ένα εργαλείο κατανόησης των σηµερινών και µελλοντικών εξελίξεων.
Η οικονοµική-τεχνολογική ιστορία, λειτουργεί ως µηχανισµός ερµηνείας που µπορεί να µας προετοιµάσει για τις προκλήσεις του µέλλοντος, ειδικά καθώς αντιµετωπίζουµε συνεχείς µεταβολές και κρίσεις. Η κατανόηση της φύσης των ιστορικών αλλαγών επισηµαίνεται ως κρίσιµη για την ικανότητά µας να προσαρµοζόµαστε σε έναν µεταβαλλόµενο κόσµο. Συνεπώς, υπάρχει η ανάγκη να αντιληφθούµε την οικονοµική τεχνολογική ιστορία ως έναν διαρκή διάλογο µεταξύ παρελθόντος, παρόντος και µέλλοντος.
Η ανάλυση του 2024 ως κρίσιµου έτους για την παγκόσµια οικονοµία συνδέεται µε την ολοκλήρωση ενός σηµαντικού οικονοµικού µεγακύκλου και την έναρξη ενός νέου. Οι οικονοµικοί κύκλοι, οι οποίοι συνήθως περιλαµβάνουν φάσεις ανάπτυξης και στασιµότητας ή ύφεσης, αποτελούν βασικούς παράγοντες που διαµορφώνουν την οικονοµική πολιτική, την επενδυτική απόδοση και τη συνολική οικονοµική σταθερότητα των κρατών και των παγκόσµιων αγορών. Οι οικονοµικοί κύκλοι επηρεάζουν άµεσα τις κοινωνικές δοµές, καθώς η οικονοµική ανάπτυξη ή ύφεση µπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στην απασχόληση, το εισόδηµα και την κοινωνική ασφάλεια. Περίοδοι ύφεσης συχνά συνδέονται µε αυξηµένα επίπεδα φτώχειας και ανισότητας, και κοινωνικών αναταραχών ενώ περίοδοι ανάπτυξης µπορούν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής και να προωθήσουν την κοινωνική κινητικότητα.
Η οικονοµική δύναµη είναι κεντρικός παράγοντας στην παγκόσµια γεωπολιτική. Οικονοµικοί κύκλοι που οδηγούν σε αλλαγές στην οικονοµική ισχύ των χωρών µπορούν να επηρεάσουν τις διεθνείς σχέσεις, τις συµµαχίες και τις ανταγωνιστικές δυναµικές. Αναδυόµενες οικονοµίες µπορούν να αποκτήσουν νέους ρόλους στα διεθνή φόρα, ενώ παραδοσιακές οικονοµικές δυνάµεις µπορεί να απωλέσουν την δύναµη τους ή να επανεξετάσουν τις στρατηγικές τους για διατήρηση ή επέκταση της επιρροής τους.
Το έτος 2024 αντιπροσωπεύει την έναρξη µιας περιόδου ανατρεπτικών αλλαγών που µετασχηµατίζουν την οικονοµική και πολιτική γεωγραφία και προσφέρουν την ευκαιρία για ανανέωση των στρατηγικών προσεγγίσεων σε κοινωνικό, οικονοµικό και γεωπολιτικό επίπεδο για να προσδώσουν στις οικονοµίες ανθεκτικότητα, προσαρµοστικότητα και να εξασφαλίσουν την βιωσιµότητα τους. Είναι αυτό που πολύ σωστά διέγνωσε και παρουσίασε ο Ντράγκι.
Στο παρακάτω σχήµα εµφανίζονται οι µακροχρόνιοι οικονοµικοί µεγάκυκλοι διάρκειας 56 ετών.
Κάθε κύκλος ξεκινάει από την κορυφή του σχήµατος και αποτελείται από το πρώτο µισό του κύκλου διάρκειας 28 ετών µε στασιµότητα, χαµηλή παραγωγικότητα ή και ύφεση όπου δηµιουργείται η ανάγκη για βαθιές και εκτεταµένες αλλαγές εξαιτίας της εµφάνισης νέων τεχνολογιών που επιφέρουν δραστικές µεταβολές στην οικονοµία και την κοινωνία αυξάνοντας την παραγωγικότητα πυροδοτώντας τον επόµενο ανοδικό κύκλο των 28 ετών, που ξεκινάει από τον πυθµένα.
Η έναρξη του νέου οικονοµικού κύκλου ξεκινά το 2024 και συνδέεται µε την εµφάνιση νέων βασικών τεχνολογιών (υπό µορφή τεχνολογικών-βιοµηχανικών επαναστάσεων) όπως η τεχνητή νοηµοσύνη (ΤΝ), η τρισδιάστατη εκτύπωση, οι τεχνολογίες νέων υλικών, η βιοτεχνολογία, η κβαντική υπολογιστική κλπ., που θα µεταµορφώσουν τις οικονοµίες και τις κοινωνίες στις επόµενες δεκαετίες καθώς θα αυξήσουν την παραγωγικότητα. Στον νέο κύκλο θα αναπτυχθούν νέοι τοµείς της οικονοµίας βασιζόµενοι στην υψηλή τεχνολογία των µικροτσίπ, που θα παραγκωνίσουν ή θα φέρουν στο προσκήνιο νέες εταίρες, και θα κάνουν ισχυρές νέες χώρες (ήδη έχουν εµφανιστεί OpenAI, ο τοµέας µικροεπεξεργαστών ΤΝ της Nividia, κλπ).
2024-2080:Το 2024 είναι το σηµαντικότερο έτος του παρόντα αιώνα. Είναι η αρχή των νέων ανατρεπτικών αλλαγών που θα συγκλονίσουν τον κόσµο. Κατά την στασιµότητα που θα ακολουθήσει το 2024-2052 η ανθρωπότητα θα ανακαλύψει και θα εφαρµόσει νέες τεχνολογίες που όταν διαδοθούν ευρέως σε κάθε επιχείρηση και κάθε νοικοκυριό θα οδηγήσουν στο νέο κύκλο οικονοµικής ανάπτυξης των ετών 2052-2080.
¨Όπως στην κορυφή του προηγούµενου κύκλου το 1968 εµφανίστηκε η πληροφορική, το ίντερνετ και οι τηλεπικοινωνίες κλπ., είχαν φθάσει να χρησιµοποιούνται από όλες τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά περίπου το 1996, ωθώντας την ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών (1996-2024), έτσι τις επόµενες τρεις δεκαετίες, άλλες νέες τεχνολογίες θα διαδοθούν και υιοθετηθούν από κάθε επιχείρηση και κάθε νοικοκυριό για να δηµιουργήσουν την επόµενο αναπτυξιακό κύκλο µε κορµό τις νέες τεχνολογίες, µε νέα πηγή ενέργειας την πυρηνική σύντηξη, νέα µεταφορικά µέσα τα τραίνα µάγκλεβ κλπ.
Για τον τεχνοκράτη Ντράγκι, το κλειδί είναι οι υψηλές τεχνολογίες του µέλλοντος, καθώς διαπιστώνει ότι «Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η παραγωγικότητα ήταν ελαφρώς καλύτερη από αυτή των Ηνωµένων Πολιτειών, αν εξαιρέσουµε τον τοµέα της υψηλής τεχνολογίας». Η Ευρώπη χάνει έδαφος έναντι των µεγάλων ανταγωνιστών της, ιδίως των Ηνωµένων Πολιτειών και της Κίνας. Το χάσµα του ΑΕΠ µεταξύ της ΕΕ και των Ηνωµένων Πολιτειών έχει διευρυνθεί, από 15% το 2002 σε 30% το 2023 καθώς αναφέρει ότι «Το πραγµατικό διαθέσιµο εισόδηµα τα τελευταία δεκαπέντε µε είκοσι χρόνια στις Ηνωµένες Πολιτείες έχει αυξηθεί δύο φορές περισσότερο από ό,τι στην Ευρώπη»,
Μετά το 1996, κατά το ανοδικό τµήµα του οικονοµικού κύκλου που έφυγε, εµφανίστηκαν εταιρίες που δεν υπήρχαν πριν και σηµατοδότησαν νέους οικονοµικούς τοµείς, όπως: iPhone, Facebook, YouTube, Instagram, Twitter, tick tock, Android, Bitcoin, Tesla, iPad, Gmail, Netflix Reddit, WhatsApp, Messenger, Amazon, Google maps, Snapchat, LinkedIn, Skype, Airbnb κλπ. Όπως πολύ σωστά αναφέρει ο Ντράγκι είναι όλες Αµερικάνικες: «∆εν υπάρχει ευρωπαϊκή εταιρεία µε χρηµατιστηριακή αξία µεγαλύτερη από 100 δισεκατοµµύρια ευρώ που να έχει δηµιουργηθεί από το µηδέν τα τελευταία πενήντα χρόνια, ενώ στις Ηνωµένες Πολιτείες οι έξι εταιρείες αξίας άνω των 1.000 δισεκατοµµυρίων ευρώ δηµιουργήθηκαν όλες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου».
Οι επενδυτικές ανάγκες της ΕΕ είναι τεράστιες. Σύµφωνα µε τον Ντράγκι, η ελάχιστη πρόσθετη κατά έτος επένδυση που απαιτείται θα είναι περίπου 800 δισεκατοµµύρια ευρώ, που αντιστοιχεί περίπου στο 4,7% του ΑΕΠ της ΕΕ το 2023. Προτείνει τον διπλασιασµό του προϋπολογισµού του επόµενου προγράµµατος πλαισίου έρευνας και καινοτοµίας ώστε να φτάσει στα 200 δισ. ευρώ σε 7 χρόνια. Η έκθεση ζητά τη µαζική ανάπτυξη επιχειρηµατικών κεφαλαίων στην Ευρώπη και τη διευκόλυνση της πρόσβασης καινοτόµων εταιρειών στις κεφαλαιαγορές για να αναπτύξει η ΕΕ στις νέες τεχνολογίες.
Συνιστά τη σηµαντική αύξηση της υπολογιστικής ικανότητας που είναι αφιερωµένη στην τεχνητή νοηµοσύνη στα ευρωπαϊκά κέντρα υπερυπολογιστών και την ανάπτυξη ενός «οµοσπονδιακού µοντέλου τεχνητής νοηµοσύνης» που θα βασίζεται στη συνεργασία µεταξύ δηµόσιων και ιδιωτικών υποδοµών.
Προτείνει την έναρξη ενός «σχεδίου κάθετης προτεραιότητας ΤΝ» για την επιτάχυνση της ενσωµάτωσης της τεχνητής νοηµοσύνης σε δέκα στρατηγικούς τοµείς : αυτοκίνητα, ροµποτική, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, γεωργία, αεροδιαστηµική, άµυνα, περιβαλλοντικές προβλέψεις, φαρµακευτική βιοµηχανία και υγειονοµική περίθαλψη. Η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει το τρένο της επανάστασης της ΤΝ, όπως έχασε αυτό του ∆ιαδικτύου. Εδώ χρειάζεται προσοχή ώστε τα ελληνικά δεδοµένα (data) και η ελληνική γλώσσα, να χρησιµοποιηθούν στην εκπαίδευση των µοντέλων τεχνικής νοηµοσύνης ώστε να σώσουµε την πολιτιστική µας κληρονοµιά.
Προτείνει «ένα κοινό σχέδιο για την απαλλαγή από τις εκποµπές άνθρακα και την ανταγωνιστικότητα» που θα επιτρέψει στην Ευρώπη να παραµείνει στην πρώτη γραµµή των πράσινων τεχνολογιών διατηρώντας παράλληλα τον βιοµηχανικό της ιστό. Απορρίπτει την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας όπως έχει σχεδιαστεί σήµερα καθώς φαίνεται ότι τα τεράστια κεφάλαια που έχουν επενδυθεί συµβάλουν στην ανταγωνιστικότητα της ΕΕ, δεν δηµιουργούν ανάπτυξη, αλλά απλά µεταφορά κεφαλαίων από τον ένα τοµέα στον άλλο. Προτείνει την αποσύνδεση της αµοιβής των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και της πυρηνικής ενέργειας από εκείνη των ορυκτών καυσίµων. Αυτό στοχεύει να αντικατοπτρίζει καλύτερα το πραγµατικό κόστος παραγωγής και να µειώσει τον αντίκτυπο των ασταθών τιµών του φυσικού αερίου στους λογαριασµούς ηλεκτρικής ενέργειας.
Για την αυτοκινητοβιοµηχανία, έναν βασικό τοµέα της ευρωπαϊκής οικονοµίας, ο Μάριο Ντράγκι ζητά τη δηµιουργία ενός βιοµηχανικού οδικού χάρτη λαµβάνοντας υπόψη την ηλεκτροκίνηση και την ψηφιοποίηση. Μια απαραίτητη ώθηση απέναντι στον κινεζικό ανταγωνισµό. Επίσης υποστηρίζει µια πραγµατική «εξωτερική οικονοµική πολιτική» για τη µείωση των στρατηγικών εξαρτήσεων της ΕΕ. Συγκεκριµένα, προτείνει τη δηµιουργία µιας «ευρωπαϊκής πλατφόρµας για κρίσιµες πρώτες ύλες» υπεύθυνη για τη συγκέντρωση της ζήτησης για κοινές αγορές και τη διαχείριση στρατηγικών αποθεµάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πρόκειται για την εξασφάλιση των προµηθειών της ΕΕ σε σπάνιες γαίες και άλλα υλικά απαραίτητα για τη βιοµηχανία. Η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας θα πρέπει να συνεπάγεται τη µείωση του ρυθµιστικού φόρτου της ΕΕ όπου µέσω της κλασικής γραφειοκρατίας και της ψηφιακής γραφειοκρατία επιβαρύνονται οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Μένει να δούµε αν οι ευρωπαίοι ηγέτες θα έχουν το πολιτικό θάρρος να τις εφαρµόσουν.
Ο Ντράγκι ισχυρίζεται ότι «η Ευρώπη εισέρχεται σε µια άνευ προηγουµένου περίοδο της ιστορίας της, όπου οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές και οι τοµεακές µεταβάσεις θα συνδυαστούν µε τη συρρίκνωση του πληθυσµού που είναι σε θέση να εργαστεί». Αυτές ακριβώς τις αλλαγές προτείνει και η θεωρία των οικονοµικών κύκλων των τελευταίων 200 ετών, (σχετικό δηµοσίευµα https://www.haniotika-nea.gr/o-neos-egakyklos-tis-oikono-ias/).
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
