Ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόυς

Με νέα μεταφραστική προσέγγιση και – για πρώτη φορά- με πλήρη μεταφορά στα ελληνικά όλων των ξενόγλωσσων παραθεμάτων, με βοηθητικές επεξηγήσεις και με κατατοπιστικά σχόλια, οι εκδόσεις Κάκτος παρουσιάζουν, σε 1.096 σελίδες, δια χειρός Ελευθερίου Ανευλαβή, το λογοτεχνικό μεγαλούργημα του Τζέημς Τζόυς «Οδυσσέας».
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ παραθέτει σε αποκλειστική προδημοσίευση τη σχολιογραφική εισαγωγή του ομότιμου πανεπιστημιακού καθηγητή της Ιατρικής, που εντρυφώντας στην αρχαιοελληνική γραμματεία αλλά και στη νεότερη παγκόσμια κλασσική λογοτεχνία, αναμετράται τώρα με μεταφράσεις κλασσικών πεζογραφημάτων, βάζοντας δύσκολα στον εαυτό του. Ο μεταφραστής εισάγει τον αναγνώστη στα δύσκολα μονοπάτια της τζοϋσικής αφήγησης, εξηγώντας την ιστορία, ερμηνεύοντας τα πρόσωπα, αναλύοντας το ύφος. Έτσι,με την παρούσα έκδοση, ο υποψιασμένος κωδικοποιεί και ο αδαής μαθαίνει για το δημοφιλέστερο και ταυτόχρονα το αντιπαθέστερο βιβλίο του κόσμου.
Ο νεωτερικός Οδυσσέας του Τζόυς είναι ένας διαφημιστής στο Δουβλίνο του 1904 που περιπλανιέται μια ολόκληρη μέρα στους δρόμους της ιρλανδικής πρωτεύουσας. Στη διάρκεια της ημερήσιας αυτής αιωνιότητάς του, ψωνίζει τα αναγκαία, πηγαίνει στη θάλασσα, παρακολουθεί ηδονικά μια νεαρή που τον προκαλεί, φαντασιώνεται βίαια, συναντά τον εραστή υποψήφιο μνηστήρα της γυναίκας του, συζητά με τον γιο του που ονειρεύεται να γίνει συγγραφέας, επιστρέφει μετά τα μεσάνυχτα στο σπίτι του και ξαπλώνει δίπλα στη σύζυγό του η οποία έχει συνευρεθεί λίγες ώρες πριν με τον αντεραστή του.
Στην πορεία ενός εικοσιτετραώρου ο Τζόυς ξετυλίγει την προσωπική ιστορία απλώνοντάς την ανάμεσα σε ιστορικά γεγονότα, σε δοξασίες και σε πολιτικές διαμάχες στο Δουβλίνο της βικτωριανής ηθικής, προκαλώντας την καθεστηκυία τάξη ηθών, ταξιδεύοντας πάντα τον αναγνώστη σε αληθινούς τόπους, δρόμους, σπίτια, μαγαζιά, παμπς, πορνεία, νεκροταφεία.
Ο συγγραφέας, αναπτύσσοντας τα επεισόδια με τη μέθοδο του εσωτερικού στοχασμού αλλά και με διαφορετικές τεχνικές διήγησης σε κάθε κεφάλαιο, δείχνει έναν Οδυσσέα της διπλανής πόρτας. Έναν ήρωα- αντιήρωα. Ένα αντιμυθικό πρόσωπο που υπερβαίνει το ομηρικό πρότυπο. Ένα συμβατικό δρώντα,ο οποίος ενσαρκώνει απροκάλυπτα τις πιο ταπεινές, τις πιο σωματικές και τις πιο χυδαίες εκδηλώσεις του ανθρωπίνου όντος.
Έργο αντιφατικό και πολύπτυχο. Έργο τάξης και αναρχίας. Δομής και αποδομής. Λογικής και υποσυνείδητου. Εύλογο και αιφνιδιαστικό. Ηθικό και υπερηθικό. Έργο απογύμνωσης της ανθρώπινης έννοιας. Που φωτίζει αδίστακτα τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης υπόστασης –σώματος και ψυχής.
Ο μεταφραστής Ανευλαβής, γνωστός στην Ελλάδα από τις ανυπόκριτες – ελευθερόστομες τηλεοπτικές του παρουσίες, λες και είναι ο προορισμένος ιδανικός διερμηνέας του ιρλανδέζικου αλλά συνάμα και παγκόσμιου αντι-ομηρικού Οδυσσέα. Αποδίδει τις λέξεις με τέχνη και ωμότητα. Ελευθεριάζοντας μετά λόγου γνώσεως, αναδεικνύει λεκτικά τον τζοϋσικό πρωταγωνιστή με όλες τις δυνάμεις και με όλες τις αδυναμίες του. Χωρίς μάσκα. Χωρίς προσωπείο. Χωρίς μακιγιάζ. Εφοδιασμένος με την εμπειρία των υπερσύνθετων λέξεων της «Αγρύπνιας» , ο μεταφραστής δεν μεταφέρει απλώς, αλλά συνθέτει λέξεις ελληνοποιώντας το κείμενο: («δασοσκιές», «χρυσόλιρες», «χλωμόφτασες», «κολπόστομα», «κουτσοπηδάει», «θυσανωτές προσκλήσεις», «ασπροκύματες φράσεις», «αποθερίδια χόρτων»- και τόσες άλλες).
«Κατά περιόδους ο αναγνώστης αισθάνεται απογοήτευση, ακόμα και βαρεμάρα» παραδέχεται ο μεταφραστής. «Όταν, όμως, τα μάτια του εξοικειωθούν με το λυκόφως μέσα στο οποίο ζει το έργο, θα μπορέσει να θαυμάσει την κρυμμένη ομορφιά του».
«Έχει τόσα νοήματα όσοι είναι και οι αναγνώστες του» εξηγεί ο Πάρις Τακόπουλος ο οποίος, στο σύντομο πρόλογό του ,το χαρακτηρίζει ως «το πρώτο αντιμυθιστόρημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας».
Να σημειώσουμε ότι ο «Οδυσσέας» γράφτηκε σε εφτά χρόνια (1914-1921) στην Τεργέστη, στη Ζυρίχη και στο Παρίσι από τον κατατρεγμένο μυθιστοριογράφο – ποιητή Τζόυς (1882- 1941). Εκδόθηκε το 1922 στο Παρίσι, αφού πριν κεφάλαια του είχαν δημοσιευτεί στο αμερικανικό περιοδικό Little Review, αλλά απαγορεύτηκε η συνέχεια του λόγω προσβολής της –τότε- δημόσιας αιδούς. Επιπλέον το βιβλίο κόπηκε ως άσεμνο στην Αγγλία, στην Ιρλανδία και στις ΗΠΑ. Η απαγόρευση ήρθη το 1933. Στην Ελλάδα πρωτοεκδόθηκε το 1970 μεταφρασμένο από τον Λ. Νικολούδη (εκδόσεις Παϊρίδης ). Το 1990 ο Σωκράτης Καψάσκης το τόλμησε για τις εκδόσεις Κέδρος (επανέκδοση 2008, 2011) εξομολογούμενος στον πρόλογο την τεράστια δυσκολία του από τα ατελείωτα λεκτικά παιχνίδια και τις, χωρίς εξήγηση, αναφορές του Τζόυς για πρόσωπα και καταστάσεις που φέρνουν σε αμηχανία τον αναγνώστη. Όμως, η σημερινή έκδοση του Κάκτου λειτουργεί φροντιστηριακά, καθώς ο μεταφραστής έχει πάνω από 3.000 υποσέλιδες ερμηνευτικές σημειώσεις! Έτσι λύνει τα αινιγματικά σημεία που σε έκαναν να παρατήσεις το διάβασμα εκνευρισμένος από την εκκεντρική γραφή. Φαντασθείτε ότι το τελευταίο κεφάλαιο είναι ένας μονόλογος 50 σελίδων χωρίς κόμματα και τελείες. Ούτως ή άλλως, αυτό το υπερογκώδες πολυμυθιστόρημα θεωρείται μοναδικό παγκοσμίως, αφού ήδη έχουν γραφτεί γι΄αυτό τουλάχιστον 1.000 υφολογικές και πραγματολογικές μελέτες παντός είδους.