Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Ο πατέρας της ατομικής βόμβας. Ο από γερμανοεβραϊκές ρίζες Αμερικανός, ιδιοφυέστατος κβαντικός επιστήμονας. Ο πλέον υπεύθυνος πρωταγωνιστής της απότομης λήξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο για αρκετούς, μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της παγκόσμιας ιστορίας. Ένας άνθρωπος που υπέγραψε με τις άοκνες έρευνες του έναν πύρινο όλεθρο, που εν πολλοίς ευθύνεται για τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων αθώων ψυχών, το 1945 στις μαρτυρικές ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, ο μέγας επιστήμονας, που επιβεβαίωσε με την ενασχόληση του το αρχαιοελληνικό ρητό πως «επιστήμη χωριζομένη αρετής, πανουργία εστί».
Ο τραγικός, στο ίδιο μοτίβο, ο τραγικότατος άνθρωπος. Και το σημερινό Χόλιγουντ. Των μεγάλων λέει και ποικίλων ταινιών, το λαμπερό και εξουσιαστικό. Που έκανε ταινία τη ζωή και το έργο, του διαπρεπώς καθηγητή του Χάρβαρντ και του Κέιμπριτζ. Με ένα σενάριο, βασισμένο στο βραβευμένο με βραβείο Πούλιτζερ βιβλίο «Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ», που δημοσιοποιεί με υπερηφάνεια τα εισπρακτικά αποτελέσματα της εν λόγω ταινίας, με τον ομώνυμο τίτλο, Οπενχάιμερ. Και που προβάλλεται συνεχώς εδώ και εβδομάδες στις αίθουσες προβολής όλου του κόσμου, που έχει, έτσι λένε, οι αρμόδιοι κινηματογραφικοί κύκλοι, τη μεγαλύτερη και μάλιστα νεανική, προσέλευση κοινού, ήτοι τις μεγαλύτερες εισπράξεις, από κάθε άλλη, γυρισμένη στο παρελθόν, βιογραφική ταινία παγκοσμίως. Αλήθεια, ψέματα;
Η είδηση πάντως, σίγουρα είναι υπαρκτή.
Γεννημένη στη Νέα Υόρκη, από γονείς Εβραίους γερμανικής καταγωγής, μεγάλωσε σαν παιδί, μέσα σε ένα υπεράνετο περιβάλλον, ένα περιβάλλον χλιδής σχεδόν. Οι βιογράφοι του αναφέρουν πως στους τοίχους του πολυτελούς διαμερίσματος των γεννητόρων του, υπήρχαν πέρα δώθε κρεμασμένοι, αρκετοί αυθεντικοί πίνακες του Βαν Γκογκ, του Ρενουάρ και του Πικάσο. Και ότι ο μικρός Ρόμπερτ, έτσι μεγάλωσε, σε ένα σπιτικό με δύο υπηρέτες, έναν σοφέρ και μια μαγείρισσα. Και πως στο βραδινό τραπέζι, έπρεπε απαραιτήτως, όλοι εκεί μέσα να φοράνε κοστούμι και γραβάτα.
Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, εξυπακούεται αυτό, ήταν πάντα φιλομαθέστατος και ένας άριστος μαθητής. Δωδεκάχρονος ων, βραβεύτηκε για τις γνώσεις του στη Γεωλογία και την Ορυκτολογία, από τις επιστημονικές ενώσεις του τόπου του. Μελετούσε, λένε, συστηματικά τον δικό μας Πλάτωνα και υπεραγαπούσε επίσης τον Τ.Σ. Έλιοτ και τον Τσέχοφ. Ένα άλλο, ίσως το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του είναι το ότι είχε καταφέρει να μιλάει αρχαία Σανσκριτικά. Μάλιστα, μία γλώσσα που κανείς άνθρωπος δεν έχει χρησιμοποιήσει ποτέ από το 1350 π.Χ. Και διάβαζε επίσης, λένε, πολύ άνετα, τα πολυχρονισμένα κείμενα της ινδουιστικής θρησκείας, το Μπαγκαβάτ Γκίντα…
Η πρώτη δοκιμή για την έκρηξη της ατομικής βόμβας με την κωδική ονομασία Trinity test, με τη δική του επιστημονική επίβλεψη πάντα, έγινε στις 16 Ιουλίου 1945, στην έρημο του Νέου Μεξικού. Η διαβολική εκείνη έκρηξη, η σχεδιασμένη λεπτομερώς, στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Ο ίδιος ο Οπενχάιμερ, αφηγούμενος τα συμβάντα της έκρηξης, εξομολογήθηκε μετά στους συνεργάτες του, τα εξής: Πώς εκείνες τις στιγμές, λοιπόν, που παρατηρούσε την έκβαση των προσπαθειών του, σκέφτηκε, του πέρασε λέει από το μυαλό του η εξής σκέψη. Δηλαδή ότι να, τώρα, έτσι «έγινα ο θάνατος. Έγινα ο καταστροφέας του κόσμου».
Μοιραίες φράσεις που ήταν όμως παρμένες, μέσα από τη μεγάλη των ινδουιστικών κειμένων και συγκεκριμένα από το Μπαγκαβάτ Γκίτα, που προαναφέραμε.
Μόλις τρεις εβδομάδες μετά, από αυτήν την επιτυχημένη δοκιμή ή τότε κυβέρνηση Τρούμαν έριξε τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Οι πρώτοι νεκροί υπολογίστηκαν σε 250.000 περίπου, άσε τους μετέπειτα θανάτους, άσε και τις επακολουθήσασες γενετικές δυσπλασίες. Ο Οπενχάιμερ, λένε, έβλεπε το όλο επιχείρημα, επιστημονικά και πατριωτικά, έτσι υποστηρίζουν κάποιοι για την τελική νίκη των Συμμάχων επί του Άξονα. Ίσως τέτοιες προσεγγίσεις και εκτιμήσεις, ίσως είναι μικρής σημασίας. Πολύ μεγαλύτερης σημασίας, πέρα από το απίστευτο θανατικό, είναι το γεγονός ότι αμέσως μετά από το Ναγκασάκι, ο θεωρητικός φυσικός Έντουαρτ Τέλλερ που συνεργάστηκε με τον Οπενχάιμερ στο «Μανχάταν Πρότζεκτ», τις ρίψεις δηλαδή των βομβών στην Ιαπωνία για να τελειώσει ο πόλεμος, το ότι λέει λοιπόν πως τότε ο Οπενχάιμερ τον επισκέφθηκε στο γραφείο του συντετριμμένος, δηλώνοντας του πως στο μέλλον ουδεμία σχέση θα ήθελε να έχει με κανέναν, όσον αφορά την επικείμενη κατασκευή της βόμβας υδρογόνου, της διαδόχου της ατομικής βόμβας. Κι αφού πέρασαν πάλι, λίγες μέρες ακόμα, αυτός ο τραγικός άνθρωπος, ο βομβαρδισμένος ετεροχρονισμένα από τις Ερινύες, σε συνάντηση του με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τρούμαν, τον προειδοποιεί έντρομος για τους κινδύνους της περαιτέρω χρήσης των πυρηνικών όπλων. Του εκμυστηρεύεται πώς νιώθει αιματοβαμμένα τα χέρια του και την ψυχή του, λες και την έχουν πλακώσει τόνοι χάλυβα. Εξοργισμένος τότε ο Τρούμαν, τον αποπέμπει. Διώχνει κακήν κακώς τον Οπενχάιμερ από το οβάλ γραφείο του, τονίζοντας του πως δεν θέλει να τον ξαναδεί εκεί μέσα. Και να, να ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, το πώς πληρώνονται στ’ αλήθεια κάποιες σατανικής προέλευσης εφευρέσεις, κάποιες πονηρές σοφίες των αιώνων.
Στα χρόνια που ακολουθούν, ο Οπενχάιμερ σε αγαστή συνεργασία τώρα με τον Αϊνστάιν εναντιώνονται και όχι βροντοφωνάζουν στις βόμβες υδρογόνου που αναπτύσσουν σιγά σιγά οι ΗΠΑ, σαν αντίβαρο του εξ ανατολών σοβιετικού κινδύνου. Έτσι, μέρα με τη μέρα, ο πιο προσβεβλημένος επιστήμονας του αμερικανικού στρατιωτικού κατεστημένου, πέφτει σε δυσμένεια, τόσο που οι μυστικές υπηρεσίες της χώρας του αρχίζουν να τον παρακολουθούν στενά. Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ απηυδισμένος, μη αντέχοντας άλλο πια αυτήν την κατάσταση, ένα ωραίο πρωί, φορτώνει σε ένα ναυλωμένο καράβι, τη γυναίκα που τον γιο του, την κόρη του και τις οικοσκευές τις απαραίτητες και πηγαίνει να μείνει μόνιμα, στο μικρό νησί Σάιντ- Τζον, δυτικά της Κούβας, σε ένα κτήμα δύο στρεμμάτων. Εκεί ζει τα τελευταία χρόνια της ζωής του από το 1955 έως το 1967.
Ο διάσημος Αμερικανός επιστήμονας, πίστευε ότι ο θάνατος είναι το τέλος της ύπαρξης μας. Έτσι, έπειτα από ετούτη την αντίθετη θεώρηση από τους Χριστιανούς, πεθαίνοντας το 1967 ο Οπενχάιμερ, η σύζυγος του αναλαμβάνει να ικανοποιήσει στο ακέραιο την επιθυμία του. Δηλαδή να σκορπίσει τις στάχτες που αποτεφρωμένου λειψάνου που σε μια παραλία του νησιού. Αλλά τελειώνοντας με αυτά τα κομβικά στοιχεία της διαδρομής και της προσωπικότητας του, πρέπει, νομίζω, να τονιστεί και αυτό. Πως δηλαδή δεν ήταν σίγουρα ένας άνθρωπος κακός, αφού να, έστελνε για καιρό χρήματα από τον μισθό του, για να σωθούν άνθρωποι, για να φθάσουν στις ΗΠΑ ελεύθεροι, αρκετοί Εβραίοι από τη Γερμανία. Καταγράφεται ότι περίπου σε 200 ανέρχονται όλοι αυτοί που από τη φιλανθρωπία του, απέφυγαν τη θηριωδία των Ναζί.
Σίγουρα, λοιπόν, όχι, όχι, δεν ήταν ένας κακός άνθρωπος, όχι. Μα ένας πολύ τραγικός όμως, ναι. Που σίγουρα ανήκε σε εκείνους, για τους οποίους ο Χριστός είπε κάποτε είπε κάποτε, επάνω στον Σταυρό «πάτερ άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι», εκεί τουλάχιστον καταλήγω εγώ.
Η ακμαιότατη βιομηχανία του Χόλιγουντ, το μυθικό περίπου Χόλιγουντ, παρότι και στο παρελθόν έχει γυρίσει κάποιες ταινίες για τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, εν τούτοις ουδέποτε έπραξε το αυτονόητο. Δηλαδή να δώσει με μία συγκλονιστική όντως ταινία του, να χαρίσει στον Αμερικανό αλλά και στον παγκόσμιο πολίτη, μία χρυσή ευκαιρία, ένα χέρι πονόψυχο, βοηθητικό, καθοριστικό. Μια σπουδαία ευκαιρία, μπας και συνειδητοποιήσουν οι πάντες λοιπόν τι γίνεται τώρα, στην να μου επιτραπεί ο όρος, μεταΟπενχάιμερ εποχή. Ένα ζητούμενο, ειδικά σήμερα, που είμαστε σε έναν κόσμο φορτωμένο με χιλιάδες πυρηνικές κεφαλές σε κατάσταση συναγερμού σχεδόν. Σήμερα, που μερικά από τα ρολόγια της ανθρωπότητας δεν θέλουν και πολύ για να σημάνουν τα μεσάνυχτα, την ώρα μηδέν της πολιτισμένης ζωής, μετά από τις τόσες, τις πάμπολλες διαβολικές πολεμικές εφευρέσεις. Μονάχα εισπρακτικά λοιπόν σκέφτηκε το Χόλιγουντ, όπως πάντα. Και το πέτυχε θαυμάσια. Ενώ θα έπρεπε, επιβαλλόταν, να δημιουργήσει μια αντίστοιχη ταινία που θα μιλούσε καθαρά, λέγοντας «Αχ βρε κόσμε, αχ. Πού οδηγείσαι άμοιρε, μη εμποδίζοντας, με κάθε τρόπο, το όποιο κακό, πού πας;»
Κάθε χρόνο, στις 2 Οκτωβρίου, η Ινδία γιορτάζει τα γενέθλια του πάλαι ποτέ ηγήτορα της, του Γκάντι. Και είναι αυτή μία ημέρα που έχει καθιερωθεί σαν μία ακόμα ημερομηνία για εκεί, εθνικής αργίας, για την απέραντη αυτή χώρα. Γιορτάζει τα γενέθλια του Μαχάτμα Γκάντι, ενός απ’ τους μεγαλύτερους πνευματικούς και πολιτικούς ηγέτες του προηγούμενου αιώνα. Του απόστολου της μη βίας, που με την ειρηνική στάση του κατάφερε να κερδίσει την ανεξαρτησία της η χώρα του να απαγκιστρωθεί από τον σκληρό ζυγό των Βρετανών. Του ανθρώπου, ενός ανθρώπου που λόγω της σπουδαιότητας των επιτευγμάτων του οι συμπατριώτες του τον αποκάλεσαν Μαχάτμα, δηλαδή πολύ μεγάλη ψυχή. Γιορτάζουν οι Ινδοί τα γενέθλια αυτού που υπήρξε ο καταλύτης για την κατάρρευση της βρετανικής αποικιοκρατίας. Ενός απίστευτα όμορφου ψυχικά και πνευματικά ανθρωπου, που είπε κάποτε, τα εξής εκπληκτικά.
«Όταν κάποτε απογοητεύομαι, θυμάμαι πως σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, η Αλήθεια και η Αγάπη, νικούσανε πάντα. Ναι, υπήρξαν τύραννοι, υπήρξαν εξουσιαστές δολοφόνοι που για κάποιο διάστημα έμοιαζαν ανίκητοι. Αλλά πάντοτε, αυτό να σκέφτεστε συνάνθρωποι μου, στο τέλος όλοι αυτοί, πάντοτε γκρεμίζονται και εξαφανίζονται».
Μάλιστα, αείμνηστε και όντως μεγάλε άνθρωπε Μαχάτμα Γκάντι. Ω, μα πόσο ενοχλητικό όμως στ’ αλήθεια δεν είναι για κάποιον σκεπτόμενο βεβαίως πολίτη να διαβάζει κάτι τέτοιο παραπλανητικό και άτοπο, σαν αυτό που στάθηκε η αιτία να γραφτεί ετούτο εδώ το πόνημα. Δηλαδή το ότι ο Οπενχάιμερ είναι η σημαντικότερη βιογραφική ταινία όλων των εποχών κιόλας. Ω, μα πως η ντροπή εξέλειπε, ω, μα εγώ θυμάμαι πολύ καλά τους ανθρώπους, που όταν προβαλλόταν αυτή η πραγματικά εξαίσια ταινία, η αφιερωμένη σε αυτόν τον σωτήρα της Ινδίας, ω στ’ αλήθεια τους θυμάμαι που έβγαιναν από τις κινηματογραφικές αίθουσες δακρυσμένοι. Ας βάλει λοιπόν κάποιος δίπλα δίπλα, με το χέρι στην καρδιά, αυτές τις δύο προσωπικότητες. Αυτές τις δύο ταινίες και τα συμπεράσματα δικά του. Και δικά μας βεβαίως για τις συναινέσεις μας, τις αποδοχές μας, τις σιωπές μας…
Η ανθρωπότητα, όσο κυλούν οι μέρες και περισσότερο, πλησιάζει δυστυχώς σε έρημα, σχεδόν αποκαλυπτικά τοπία. Στα σύνορα βρίσκεται με τις εσχατιές των μεγάλων εμποδίων. Σε δυσκολότερα πεδία ως φαίνεται εισέρχεται, με πείνες υλικές, μα πρωτίστως πνευματικές. Και όσο πάει, περισσότερο ίσως από όλα, την ανυπέρβλητη δροσιά της ανθρωπιάς, έχουμε όλοι ανάγκη, πέρα από τα χρήματα, πέρα από την ευμάρεια. Μην ξεχνάμε τα χρόνια περνούν, ο χωροχρόνος μας ο γνωστός θα αλλάξει ίσως κάποτε διάσταση. Μα πιο πριν, ας σταθμίζουμε όλοι μας καθημερινά τα υπέρ και τα κατά, τα συν και τα πλην ενός ανθρώπου, μιας κατάστασης πραγμάτων, μιας πορείας. Τίμια κι αντρίκια. Και εάν θέλουμε, ας το σκεφτόμαστε κάποιες φορές, ας το σκέφτονται πού και πού όσοι τώρα το διαβάζουν, αυτό το όντως υπέροχο ποίημα του Νικηφόρου Βρεττάκου, αυτό που έγραψε για τον Οπενχάιμερ. Ελάτε λοιπόν, πάμε. Ας μεταφερθούμε, όπως και ο ποιητής νοερά, μπροστά στο θεϊκό, δίκαιο και άτεγκτο δικαστήριο του μέλλοντος αιώνος. Και τα γραπτά, να, του αλησμόνητου ποιητή.
«Ρόμπερτ Οπενχάιμερ!
Δεν έχετε ούτε τη δύναμη να φωνάξτε, παρών;
Σήκω απάνω κατηγορούμενε!
Ρόμπερτ Οπενχάιμερ!
Δεν κρίνεσαι.
Κρίθηκες.
Καταδικάστηκες τελεσίδικα: να κρίνεσαι πάντοτε, υπόδικος ως
το τελευταίο λυκόφως».
Νομίζω πως πρέπει συνεχώς να το σκεφτόμαστε, πως είναι πολύ απλά τα πράγματα. Και ότι όντως είναι μακάριοι όσοι έχουν ταπεινή καρδιά, ναι.
