Ο Οσιος Νικάνωρ ο θαυματουργός

Το Σάββατο 8 Αυγούστου στην έγκριτη εφημερίδα “Χανιώτικα νέα” δημοσιεύτηκε άρθρο σχετικό με τον Μεταγειτνιώνα του αττικού ημερολογίου, τον δικό μας Αύγουστο. Τον μήνα αυτό κατά την αρχαιότητα γιορτάζονταν στην Αττική τα Μεταγείτνια, τα Ηράκλεια στο Κυνόσαργες και τα Πανελλήνια. Στη Ρόδο φαίνεται πως γιορτάζονταν κατά τον μήνα αυτό και τα Κρόνεια. Την τελευταία δε μέρα (22 Αυγούστου) τιμόταν τα γενέθλια της χθόνιας θεάς της Εκάτης.
Στο άρθρο αυτό γίνεται επίσης αναφορά και στο εορτολόγιο της Ορθοδοξίας. Στις 7 μάλιστα Αυγούστου αναφέρεται η γιορτή του Αγίου Δομετίου του Πέρση και των δύο μαθητών του που τελείται με λαμπρότητα στον Αγιο Δομέτιο της Κύπρου. Βέβαια τη μέρα αυτή γιορτάζουν πολλοί ακόμα Αγιοι, όπως ο Αγιος Νάρκισσος ο Ιερομάρτυρας Πατριάρχης Ιεροσολύμων, ο Οσιος Θεοδόσιος ο νέος ο ιαματικός, ο Οσιος Νικάνωρ ο θαυματουργός, ο Οσιος Ωρ, οι Οσιοι Μύριοι Ασκητές Θηβαίοι, η Οσία Ποταμία η Θαυματουργή, ο Αγιος Αστέριος ο οσιομάρτυρας και θαυματουργός, ο Οσιος Υπερέχιος, ο Αγιος Σώζων από τη Νικομήδεια, ο Αγιος Βάρταν ο εξ Αρμενίας μάρτυρας, ο Οσιος Ποίμην ο εν τω σπηλαίω ο Πολύπαθης, ο Οσιος Ποίμην ο Νηστευτής, η Οσία Κάνδιδα η Βυζαντία, ο Οσιος Ιωσήφ ο Γεροντογιάννης, ο Αγιος Μίκαλλος, ο Αγιος Δονάτος Επίσκοπος Ευροίας Ηπείρου, ο Οσιος Αγάθων και η Οσία Θεοδώρα της Σύχλας. Την ίδια ημέρα τιμάται η μνήμη βαρβαρικής επιδρομής, η ανάμνηση των εγκαινίων του ναού της Θεοτόκου «εν Γοργιαναίς» και η ανακομιδή Ιερών Λειψάνων του Αγίου Μητροφάνη, πρώτου επισκόπου Βορονεζίας.
Αξίζει να αναφερθεί κανείς συμπληρωματικά και με περισσότερη λεπτομέρεια για τον υπαγόμενο στον «χορό των Οσίων», τον Αγιο (Οσιο) Νικάνορα τον θαυματουργό. Είναι ο κατ’ εξοχήν προστάτης Αγιος των κατοίκων της Δυτικής Μακεδονίας (των Νομών Γρεβενών, Καστοριάς, Κοζάνης και Φλώρινας) και ιδιαίτερα των μικρών παιδιών της και των φιλόπονων και άδολων κτηνοτρόφων της. Κι αυτό γίνεται γιατί εμείς οι Ορθόδοξοι θα πρέπει κάποτε να νιώσουμε τα ουρανόσταλτα δώρα της Ορθοδοξίας και να γνωρίσουμε τους Αγίους που την καταστόλισαν.
Ο Οσιος Νικάνωρ ή λαϊκά ο Αη Νικάνορας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1491, δηλαδή 38 χρόνια μετά από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους. Οι γονείς του Ιωάννης και Μαρία ήταν ευσεβείς και κατοικούσαν στη συνοικία του Αγίου Μηνά. Ολη η πόλη των Θεσσαλονικέων καλοτύχιζε και επαινούσε τους γονείς του Αγίου τόσο για τον πλούτο τους, όσο και για την ευγένειά τους, αλλά κυρίως για την πίστη και την αρετή που τους διέκρινε. Ηταν ελεήμονες και ευσπλαχνικοί και η ζωή τους έργο αγάπης προς τους πάσχοντες αδελφούς.
Ομως ο Θεός ήθελε να τους δοκιμάσει με προσωρινή ατεκνία. Στείρα σαν την Αγία Αννα η μητέρα του οσίου Νικάνορα. Κάθε μέρα προσευχόταν στην εκκλησία του Αγίου Μηνά να τους δώσει ο Θεός ένα παιδί για παρηγοριά. Οι προσευχές, οι νηστείες, οι αγρυπνίες των γονέων του εισακούσθηκαν από τον Κύριο και κατά την ώρα που η ευσεβής γυναίκα προσευχόταν στον Θεό στο Ναό του Αγίου Μηνά της αποκαλύφθηκε το θέλημά Του.
«Εισήκουσε ο Θεός τας δεήσεις σου ω γυνή ως ποτέ της χήρας Αννης και έλυσε τα δεσμά της στειρώσεώς σου. Μόνο πορεύου εις τον οίκον σου και θέλεις συλλάβεις και γεννήσεις υιόν όστις θέλει γίνει δοχείον καθαρόν του Παναγίου Πνεύματος και πολλούς θέλει εισάγει εις τον Κύριον διά της αγγελικής αυτού και εναρέτου διαγωγής».
Ετσι, ως Θείο δώρο ήρθε στον κόσμο ο Νικόλαος (το κοσμικό όνομα του Αγίου) και οι γονείς του τον παρέδωσαν σε έναν ευσεβή δάσκαλο να του μάθει τα Ιερά γράμματα. Ο νεαρός Νικόλαος ευφυέστατος απόκτησε πολύ γρήγορα μεγάλη ευχέρεια περί τα εκκλησιαστικά και η ψυχή του καταλήφθηκε από υπέρμετρη αγάπη για την εκκλησία του Χριστού. Μοναδικός του πόθος να υπηρετήσει ολοκληρωτικά, «ψύχη τε και σώματι», τον Κύριο. Γι’ αυτό περνούσε τη ζωή του με νηστείες, αγρυπνίες και προσευχές. Σε μικρή ηλικία χάνει τον προσφιλή πατέρα. Η ευσεβής του μητέρα μη γνωρίζοντας τον πόθο του παιδιού της ήθελε να τον παντρέψει με κάποια ενάρετη κοπέλλα. Ο Οσιος από τη μεριά του ποθούσε να εγκαταλείψει κάθε τι το εγκόσμιο και να μονάσει. Να αφιερωθεί εξολοκλήρου στον Θεό. Ο θάνατος της μητέρας του ανοίγει τον δρόμο στον Νικόλαο για τη μοναχική ζωή. Χωρίς να χάσει καιρό μοίρασε την πατρική του περιουσία στους φτωχούς και τα ορφανά και ελεύθερος πλέον από κάθε φροντίδα του κόσμου γίνεται μοναχός με το όνομα Νικάνωρ. Η φήμη που απέκτησε έφθασε στον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, ο οποίος τον χειροτόνησε διάκο και πρεσβύτερο με σκοπό να τον κάνει διάδοχό του. Ως κληρικός της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης ο Νικάνωρ επέδειξε μεγάλο ζήλο και η προσφορά του ήταν αξεπέραστη. Η ώρα όμως είχε φθάσει για εκείνο που τον είχε προορίσει ο Θεός. Σε μια από τις νυχτερινές του προσευχές και ενώ ικέτευε με θερμά δάκρυα τον Θεό άκουσε φωνή από τον ουρανό να του λέγει:
«Νικάνωρ έξελθε εκ της γης σου και εκ της συγγενείας σου και πορεύου εις το Καλλίστρατου όρους και αγωνίσου εκεί καλώς και εγώ θα είμαι μαζί σου να σε διαφυλάττω όλες τις ημέρες της ζωής σου και θα κάνω το όνομα σου ξακουστό και θα σε δοξάσω εις πάντας τους αιώνας».
Μετά απ’ αυτή τη Θεϊκή εντολή ο Αγιος έφυγε από τη Θεσσαλονίκη σε ηλικία 27 ετών και αναζητούσε το Καλλίστρατο βουνό. Δεν είχε τίποτα μαζί του. Φορούσε μόνο ένα παλιόρασο από γιδόμαλλο. Η ιερή παράδοση θέλει μαζί του να είναι και ο Αγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω. Στον δρόμο, στα χωριά που συναντούσαν δίδασκαν ως άλλοι απόστολοι τους απελπισμένους χριστιανούς να φυλάγουν την πίστη τους. Πέρασαν από τη Βέροια, την Κοζάνη και τα Σέρβια. Κοντά στη Σαρακήνα Γρεβενών συνάντησαν το ομαλό υψίπεδο της Βίγλας. Πίστεψαν πως αυτό είναι το βουνό του Καλλιστράτου. Κατασκήνωσαν στη βορειοδυτική πλαγιά του κοντά στην κορυφή. Η δίψα ανυπόφορη. Ο Οσιος Νικάνωρ κάνει το πρώτο θαύμα του. Μπήγει το βοηθητικό για την πορεία δεκανίκι του στο χώμα και ξαφνικά αναβλύζει κατάκρυο νερό. Η πηγή υπάρχει ακόμα και σήμερα και προκαλεί πραγματικά θαυμασμό η θέση από την οποία πηγάζει το νερό της. Ακόμα δεν υπάρχει ίχνος ρέματος κίνησης του νερού. Στην περιοχή η πηγή είναι γνωστή ως «Μπουκόλωμα». Η διανυκτέρευση στη Βίγλα απέδειξε πως δεν ήταν το βουνό του Καλλίστρατου. Ολη νύχτα ακούγονταν οι αμανέδες από τα γύρω τουρκοχώρια. Δυτικά η έδρα του Αγά και η κρεμάλα για τους χριστιανούς. Ανατολικά άλλη έδρα αγά. Εκεί χώρισαν οι δύο Οσιοι. Ο Διονύσιος τράβηξε ανατολικά προς τον Ολυμπο και ο Νικάνωρ προς τα νότια. Ο δεύτερος πέρασε από το χωριό Σαρακήνα, ένα κεφαλοχώρι με χριστιανούς μόνο κατοίκους, όπου και έκανε το δεύτερο θαύμα του. Θεράπευσε ένα δαιμονιζόμενο από την οικογένεια των «Κολτσιδάδων».
«Φυγάς ο δαίμων ώφθη, του Σαρακιναίου, το όνομά σου Νικάνορ, κραυγάζων φρικτώς, ότε εξέβαλες τούτον, όπλω της πίστεως».
Στο ίδιο χωριό θα θεραπεύσει επίσης αιμορροούσα γυναίκα.
«Εν Σαρακίνη αύθις, την αιμορροούσαν, αφή κρασπέδου Νικάνορ, του ιματίου σου, ταύτην ιάσω καθάπερ, Χριστός ο Κύριος».
Στη συνέχεια κατευθύνεται νοτιαναολικά. Στον δρόμο προς το Βουνό Βουνάσια (τοπικά Μπνάσια) συναντάει λοφώδη απροσπέραστη διάβαση. Εκεί η θαυματουργική του δύναμη διανοίγει τον δρόμο της «Μικροκλεισούρας», που ακόμα και σήμερα προκαλεί τον θαυμασμό. Κομμένα βράχια ενάντια στην κλίση του λόφου μ’ ένα στενό διάνοιγμα που εκείνη την εποχή ήταν αδύνατο να το κάνει ανθρώπινο χέρι. Μετά από μεγάλη πεζοπορία φτάνει κοντά στα ερείπια του χωριού Ζάβορδα (τοπικά Ζάμπουρδα). Εκεί βλέπει το κατάφυτο βουνό του Καλλίστρατου ζωσμένο ασφυκτικά από τη φιδίσια κοίτη του ποταμιού του Αλιάκμονα. Μια στενή κλεισούρα η κοίτη του ποταμού το χώριζε από τη Βουνάσα. Δασωμένο από πουρνάρια, παλιούρια και άλλα αυτοφυή δέντρα. Το όνομά του η θρησκευτική παράδοση το θέλει να το πήρε από ένα σπηλαιόβιο ασκητή του 12ου αιώνα τον Καλλίστρατο. Απόλυτη η ερημιά και η ησυχία.
Πέρασαν 16 ολόκληρα χρόνια σκληρού αγώνα με τη σάρκα και τους δαίμονες. Αγρυπνίες, νηστείες και κόποι για την αγάπη του Χριστού. Η σιωπή και η μοναξιά εμφύσησαν στην ύπαρξή του το Άγιο Πνεύμα. Στα ράσα του έφερε μικρά κουδουνάκια για να αποδιώχνει τον ύπνο. Απροσπέραστη για κάθε άνθρωπο στην ακροποταμιά του Αλιάκμονα η σκήτη του, το ασκηταριό. Ηταν τρίχωρο και διώροφο με μικρό ναΐδριο του Αγίου Γεωργίου. Εκεί τις χαλεπές μέρες φυλάγονταν οι θησαυροί και τα κειμήλια του Μοναστηριού. Λέγεται πως κατά την ανακαίνισή του ο γιος του πρωτομάστορα έπεσε από μεγάλο ύψος στο ποτάμι χωρίς να πάθει το παραμικρό. Σήμερα υπάρχει ειδική διάβαση αρχικά σκαλωσιά και αργότερα βατό τεχνητό μονοπάτι. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα μερικοί «προσκυνητές» με διάφορα γραψίματα να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές στις πολλών αιώνων αγιογραφίες. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια άρχισε η αποκατάσταση.
Το 1534 ιδρύει το μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που είναι γνωστό και ως μοναστήρι της Ζάβορδας. Η αφιέρωση στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα αποδίδεται στο γεγονός ότι στην κορυφή του βουνού ο Οσιος με Θεία υπόδειξη βρήκε τη θαμμένη από τον καιρό της εικονομαχίας εικόνα της Μεταμόρφωσης. Είναι σταυροπηγιακό Μοναστήρι. Σωστό κάστρο γεμάτο με «μπεντένια» και «ζεματίστρες» για ασφαλή προστασία από τους Τουρκαρβανίτες. Περικλείεται από υψηλό τοίχο που το καθιστά απόρθητο. Η πόρτα της εισόδου είναι καπλαντισμένη με λαμαρίνες και απαραβίαστη. Με διαθήκη του Οσίου για το Μοναστήρι ισχύει το άβατο για τις γυναίκες. Στη βόρεια πλευρά του βουνού και σε σχεδόν επίπεδο μέρος υπάρχει σήμερα το «γυναικείο» με κελιά για ανάπαυση των γυναικών και εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.
Το εσωτερικό δάπεδο του Μοναστηριού είναι στρωμένο από στακτόχρωμες ποταμόπετρες. Στο κέντρο υψώνεται ο ναός του Σωτήρα Χριστού. Είναι βυζαντινού ρυθμού. Η εσωτερική του επιφάνεια είναι εξολοκλήρου αγιογραφημένη. Τα αναλόγια και τα προσκυνητάρια είναι από σιντέφι. Τριγύρω τα κελιά, το αρχονταρίκι, η τράπεζα και τα «φωτανάματα».
Η φήμη του απλώθηκε παντού. Πλήθος ανθρώπων από τη γύρω περιοχή έτρεχε στο Μοναστήρι να ευλογηθεί από τον Αγιο να ακούσουν την ψυχοσωτήρια διδασκαλία του και να θεραπευτούν, αφού πολλά ήταν τα θαύματα που έκανε. Λέγεται πως ο Οσιος θεράπευσε ακόμα και την κόρη του αγά της Τόριστας.
Ο Αγιος, αφού έζησε ενάρετα και αγγελικά, ήρθε ο καιρός να μεταβεί στην άλλη ζωή. Προγνώρισε τον θάνατό του και κάλεσε γύρω του μοναχούς και λαϊκούς τους ευλόγησε τους συμβούλεψε και παρέδωσε το πνεύμα του στον Λυτρωτή Χριστό στις 7 Αυγούστου 1549.
Η Ηπειρος, ολόκληρη η Μακεδονία, η Θεσσαλία και το Μαυροβούνι γνωρίζουν τη θαυματουργία του Αγίου. Το 1730 η Αγία Κάρα του Οσίου θα σώσει τους κατοίκους των Σερβίων από την πανώλη. Ανάλογο θαύμα έγινε και στην Κοζάνη το 1918 κατά το οποίο «εκδιώχθηκε» η Ισπανική Γρίπη που μάστιζε την περιοχή. Στο μεγαλυνάριο αναφέρεται:
«Χαίροις των Σερβίων ο ιατρός, Γρεβενών το κλέος και οικουμένης (Κοζάνης) βοηθός. Χαίροις ο προστάτης των σε τιμώντων πόθω, Νικάνωρ Καλλιστράτου φωστήρ πολύφωτε».
Σήμερα η μετακομιδή των λειψάνων του Οσίου στην περιοχή Τσιαρτσιαμπά για την προστασία των κατοίκων και των ζώων γίνεται σε ειδική τελετή με ιππείς.
Το Μοναστήρι κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας βρισκόταν σε μεγάλη οικονομική και πνευματική ακμή. Τα αφιερώματα σε κινητά και ακίνητα ήταν πολλά από μέρους των Χριστιανών και Τούρκων ακόμη. Ετσι η περιουσία την οποία απέκτησε το Μοναστήρι ήταν τεράστια. Σε 60.000 στρέμματα έφταναν οι βοσκότοποί του. Σε 6.000 τα γιδοπρόβατα και σε 550 τα μεγάλα ζώα. Είχε Μετόχια σε πολλά μέρη. Η παραγωγή γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων ήταν πολύ μεγάλη. Εκτός του πλούτου του σε κινητή και ακίνητη περιουσία διέθετε και πολλούς πνευματικούς και καλλιτεχνικούς θησαυρούς, όπως εικόνες, τιμαλφή, χειρόγραφα βιβλία, Βυζαντινά κειμήλια, κώδικες και άλλα. Ενα μέρος των θησαυρών διασώθηκε από τις πολεμικές περιπέτειες του έθνους μας και φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Μεταξύ αυτών υπάρχει και το χειρόγραφο λεξικό του Πατριάρχου Φωτίου.
Κατά τους χρόνους αυτούς το Μοναστήρι βοήθησε πολλούς προσφέροντας εργασία και καταφύγιο. Υπήρξε το φυτώριο της πνευματικής και της εθνικής αναγέννησης της περιοχής. Το 1821 ο Νικόλαος Κασομούλης πέρασε από το Μοναστήρι και μύησε τον ηγούμενο στη Φιλική Εταιρεία. Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα οι άνδρες της ελεύθερης Ελλάδας, που έρχονταν να αγωνιστούν στη Μακεδονία κατέλυαν στο Μοναστήρι, όπου στις αποθήκες του έκρυβαν τα όπλα. Υπήρχε δεμένο χονδρό σχοινί σε υψηλόκορμα δένδρα από τις όχθες του Αλιάκμονα και από αυτό κρέμονταν μεγάλο καλάθι η «Σπαρτίνα» με την οποία περνούσαν τα ανταρτικά σώματα των μακεδονομάχων με τα όπλα τους από τη μία άκρη στην άλλη. Μεγάλη ήταν και η συνεισφορά του κατά την περίοδο της εθνικής αντίστασης.
Σήμερα φυλάσσονται στο μοναστήρι:
• Η εικόνα του Σωτήρα Χριστού η οποία φέρει αργυρή επένδυση. Την εικόνα αυτή ανακάλυψε, όπως αναφέρθηκε, ο Αγιος Νικάνωρ κατόπιν οράματος και έχτισε το Μοναστήρι του.
• Τα Ιερά Λείψανα του Αγίου τοποθετημένα σε αργυρές θήκες που φέρουν ανάγλυφες παραστάσεις Αγίων.
• Η θήκη στην οποία φυλάσσεται η κάρα του Αγίου Νικάνορα. Διακοσμείται με ανάγλυφες παραστάσεις Αγίων και δικεφάλου αετού και με πολύτιμους λίθους.
• Τα Ιερά Λείψανα του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου.
• Τα Ιερά Λείψανα του Αγίου Γεδεών του Καρακαλινού.
• Τα Ιερά Λείψανα Αγίου Κύρικου και Ιουλίτης.
• Ιερά λείψανα των Αποστόλων Ανδρέα, Βαρνάβα και Βαρθολομαίου.
• Ιερά λείψανα Του Αγίου Γεωργίου εξ Ιωαννίνων.
• Ιερά λείψανα Του Αγίου Δημητρίου του Μεγαλομάρτυρα.
• Ιερά λείψανα του Αγίου Δημητρίου εκ Σαμαρίνης.