Ενας από τους πολλούς τόπους μαρτυρίων, αλλά και περίλαμπρης δόξας του Νομού μας είναι και ο Πύργος του Σταυρού της Καντάνου, που προχθές τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση από ιερατικό συλλείτουργο κληρικών της Ιεράς Μητροπόλεως Κισάμου και Σελίνου ως απόδοση φόρου τιμής στο πλήθος των επαναστατών που σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν και πολέμησαν στις μάχες που δόθηκαν με τους Τούρκους στην περιοχή αυτή που έχει υψόμετρο 1.096 μέτρα. Το “παρών” στην εκδήλωση έδωσαν πολιτικές και στρατιωτικές Αρχές, αλλά και πλήθος κόσμου.
Η εκδήλωση συνδιοργανώθηκε από τον Σύλλογο Επιστημόνων Σελίνου, τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καντάνου, τον Πολιτιστικό Σύλλογο του Αν. Σελίνου “το Ψηλάφι”, τον Φιλοπρόοδο Σύλλογο Ροδοβανίου, τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καμπανιωτών – Μαραλιωτών και τον Πολιτιστικό Σύλλογο των απανταχού Μαζιωτών “οι Ρίζες”.
Στον χαιρετισμό του ο πρόεδρος του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου κ. Λουκάς Μπασιάς, αφού ευχαρίστησε τον κλήρο, τις Αρχές και τον κόσμο που παρέστησαν στην εκδήλωση, επεσήμανε ότι «τον περασμένο Φεβρουάριο, με αφορμή την επέτειο των γεγονότων που συνέβησαν στην επαρχία Σελίνου κατά την τελευταία επανάσταση των Κρητικών εναντίον των Τούρκων, δηλαδή την επανάσταση του 1897, ο Σύλλογος Επιστημόνων Σελίνου αποφάσισε να οργανώσει εκδήλωση στην περιοχή του Πύργου του Σταυρού, για να τιμηθούν οι πρόγονοί μας που πολέμησαν στην περιοχή ζητώντας τη συνεργασία των Πολιτιστικών Συλλόγων της περιοχής. Επειδή όμως τον μήνα Φεβρουάριο, λόγω του μεγάλου υψομέτρου, αλλά και των άσχημων καιρικών συνθηκών που πιθανόν να επικρατούσαν, θα υπήρχε πρόβλημα και γι’ αυτό θεωρήθηκε σκόπιμο να γίνει η εκδήλωση τον μήνα Ιούνιο».
Χαιρετισμό επίσης απηύθυνε ο αρχιερατικός επίτροπος ανατολικού Σελίνου π. Παναγιώτης Ανδρουλάκης εφημέριος Σούγιας, Λειβαδά, αντιπροσωπεύοντας τον μητροπολίτη κ. Αμφιλόχιο, υπογραμμίζοντας, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Είναι ένα σημαντικό γεγονός για τον τόπο και το Νομό μας. Οι μάχες που έγιναν στον Πύργο του Σταυρού αποτελούν ένα γερό μήνυμα αδούλωτου πνεύματος και παλληκαριάς. Η τοπική μας εκκλησία συγχαίρει και επαινεί τους Φορείς που συνετέλεσαν να τελεστεί μνημόσυνο στη μνήμη των προγόνων μας που αντιστάθηκαν και θυσιάστηκαν για τον τόπο».
«Κατά τη μεγάλη επανάσταση του 1866 – 1869» υπογράμμισε ο κ. Μπασιάς «οι πρώτες ένοπλες συγκρούσεις των Κρητικών με τους Τούρκους ξεκίνησαν απ’ το Σέλινο και συγκεκριμένα από την περιοχή του Σταυρού προς το μέρος των Τεμενίων. Κατά την επανάσταση αυτή κατασκευάστηκε ο Πύργος του Σταυρού, που ήταν ένα μεγάλο κτίσμα, στις γύρω περιοχές του οποίου έγιναν τα επόμενα χρόνια πολλές μάχες» για να συνεχίσει κάνοντας αναφορά στο βιβλίο του Μιχαήλ Αναστασάκη για την ιστορία της Κισάμου και την οικοδόμηση των Πύργων τονίζοντας τα εξής: «Ο Γεν. Αρχηγός Ζυμβρακάκης κατά την επανάσταση του 1866 – 1869 είχε εκπονήσει και εφαρμόσει ένα σύστημα επιθέσεων εναντίον των Τούρκων που ήταν λίαν επιτυχές. Οι Τούρκοι προκειμένου να αντιμετωπίσουν τους επαναστάτες σκέφτηκαν να κατασκευάσουν Πύργους σ’ όλες τις οχυρές στρατιωτικές και επίκαιρες θέσεις στην Κρήτη και προ πάντων στον Νομό Χανίων».
Κεντρικός ομιλητής ήταν ο καθηγητής της ΦιλοσοφικήςΣχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Ευτύχιος Τωμαδάκης, ο οποίος ξεδιπλώνοντας τις ιστορικές πτυχές εκείνης της περιόδου, επεσήμανε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Το ύψωμα του Σταυρoύ οφείλει την ονομασία του στην εκκλησία που παλαιότερα υπήρχε εκεί, όπως αναφέρει κατά το 1834 ο άγγλος περιηγητής Pashley 1 και η οποία ήταν αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό. Το ύψωμα στο οποίο βρισκόμαστε τώρα είναι γνωστό από το 1867 ως Πύργος της Καντάνου (ή Πύργος του Σταυρού) λόγω του στρατιωτικού πύργου που έχτισαν τότε οι Τούρκοι εδώ, τα ερείπια του οποίου μαρτυρούν ακριβώς την περίοπτη θέση στην οποία είχε χτιστεί. Περίπου 300μ. από εδώ προς τα Β.Α. η περιοχή ακόμη και σήμερα λέγεται Αη Λιας. Το τοπωνύμιο αποκαλύπτει την ύπαρξη στην περιοχή αυτή εκκλησίας αφιερωμένης στον Προφήτη Ηλία, η οποία θα ήταν ορατή από πολλά χωριά του Ανατολικού Σελίνου (Τζαγκαριάκο, Σκάφη, Λουκιανά, Αργαστήρι, Επανοχώρι, Καμπανού, Λιβαδά και Κουστογέρακο). Τα ίχνη αυτών των δύο εκκλησιών -δυστυχώς- παρά τις έρευνες των ντόπιων κατοίκων και γαιοκτημόνων της περιοχής, δεν έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα. Πιθανότατα κατεδαφίστηκαν από τους μουσουλμάνους Τούρκους που πολλές φορές από τα μέσα του 17ου αιώνα μέχρι τα τέλη του 19ου μάχονταν για την κατοχή της περιοχής η οποία θα τους εξασφάλιζε τον έλεγχο και της ευρύτερης περιοχής της επαρχίας Σελίνου. Λόγω του θρησκευτικού μίσους που τους διέκρινε εξαφάνισαν ακόμη και τα θεμέλια των ναών αυτών».
Ο ίδιος συνέχισε τονίζοντας: «Πιστεύω ότι εύκολα μπορεί να αξιολογήσει ο επισκέπτης τη στρατηγική σημασία που έχει αυτό εδώ το ύψωμα, καθώς και το ύψωμα του Σταυρού για τον έλεγχο και την ασφάλεια όχι μόνο της Καντάνου, αλλά και ολόκληρης της επαρχίας Σελίνου. Η Κάντανος ήταν εύφορη κοιλάδα, πρωτεύουσα της επαρχίας Σελίνου κατοικούμενη κατά πλειοψηφία από Τούρκους. Το 1834 ο Pashley αναφέρει ότι στην Κάντανο ζούσαν τότε 6 χριστιανικές οικογένειες και 70 τουρκικές. Ηταν το σπουδαιότερο τουρκικό οικονομικό κέντρο της επαρχίας. Εκεί κατέφευγαν οι Τούρκοι των γύρω χωριών, όταν ένιωθαν ότι κινδύνευαν. Γι’ αυτό οι Τούρκοι επιδίωκαν να την κρατούν απρόσιτη στις επιθέσεις των χριστιανών. Την ασφάλεια της Καντάνου θα μπορούσε να εγγυηθεί μόνο η κατοχή των υψωμάτων του Σταυρού και του Πύργου κι ακόμη καλύτερα η κατοχή της βουνοσειράς που απλώνεται από το Αποπηγάδι στα Β.Α. μέχρι το Κακοδίκι στα Ν.Δ. Και τούτο διότι ο κίνδυνος για την Κάντανο θα μπορούσε βέβαια να προέλθει και από την Κίσαμο μέσω παλαιών Ρουμάτων, αλλά ο μεγαλύτερος κίνδυνος προερχόταν από τα Ποροσέλια, τον Ομαλό, και τα Λευκά Ορη, τη Μαδάρα, απ’ όπου θα μπορούσαν να εισχωρήσουν στον Λάκκο Ζωγράφου Σφακιανοί, Αποκορωνιώτες και Κυδωνιάτες, να ενωθούν με τους Σελινιώτες και να επιχειρήσουν την απελευθέρωση της Καντάνου. Τα Λευκά Ορη ήταν η απόρθητη Ακρόπολη των Χανίων, ήταν το άσυλο της λευτεριάς στο οποίο κατέφευγαν για να σωθούν γυναικόπαιδα, αλλά και ακούραστοι χριστιανοί πολεμιστές είτε τις καυτές μέρες του καλοκαιριού είτε τις παγερές μέρες του χειμώνα. Τα δύο φαράγγια, της Σαμαριάς και της Αγία Ειρήνης, λειτουργούσαν επί αιώνες σαν τα δυο “στιβαρά χέρια του Ηρακλή” που έσφιγγαν στην αγκαλιά των Λευκών Ορέων τους αγωνιστές της ελευθερίας της Κρήτης. Τον ρόλο που έπαιξε αυτή η ευλογημένη μορφολογία του εδάφους των Δυτικών επαρχιών της Κρήτης μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα αν αναλογιστούμε ποιοι, πόσοι και με ποια μέσα πολεμούσαν επί αιώνες, για να κρατήσουν όρθια την πατρίδα, για να κρατήσουν ζωντανή τη γλώσσα και την πίστη τους, για να επιβιώσουν ως φυλή».
Ο Σελινιώτης ιστορικός ερευνητής κ. Ευτύχιος Κορκίδης χαρακτήρισε στρατηγικής σημασίας τον Πύργο του Σταυρού επισημαίνοντας: «Εδώ από κάτω περνούσε ο βασιλικός δρόμος και γινόταν όλες οι μεταφορές προϊόντων της περιοχής προς τα Χανιά και όχι μόνο. Δεν μπορούσαν λοιπόν οι Τούρκοι να αφήσουν αυτό το μέρος χωρίς να το ελέγχουν. Ο Πύργος αυτός ήταν ένας εκ των τεσσάρων που υπήρχαν στη γραμμή με το ίδιο σχήμα και το ίδιο μέγεθος. Οσοι Πύργοι είχαν μεγάλη πολεμική δράση είναι σήμερα κατεδαφισμένοι, γιατί πήγαν μετά οι επαναστάτες και έβγαλαν το άχτι τους».
Για την ανδρεία και τον πατριωτισμό των επαναστατών έκανε λόγο και ο επίσης Σελινιώτης ιατρός κ. Ιωάννης Κλεινάκης λέγοντας ότι «αυτοί οι άνθρωποι με το πατριωτικό αίσθημα συμμετείχαν αργότερα σε εκστρατευτικό σώμα για την απελευθέρωση της Ηπείρου».
Ακολούθησαν ριζίτικα τραγούδια και η εκδήλωση έκλεισε με πλούσια περιποίηση στο νεόδμητο παραδοσιακό κτήριο, 500 μέτρα παρακάτω στη θέση Αη Λιας του Αντώνη Τωμαδάκη, ο οποίος μάλιστα αποφάσισε να επενδύσει στην περιοχή που έζησε τα παιδικά του χρόνια καλλιεργώντας μαλλοτήρα και έχοντας αναμνηστικό κειμήλιο απ’ τον Πύργο μία παλιά σκάφη που πρόλαβε και πήρε η γιαγιά του. Στην εορταστική εκδήλωση συμμετείχαν και άλλοι κάτοικοι της περιοχής φέρνοντας κι εκείνοι διάφορα εδέσματα και γλυκά.
Ο αντιπεριφερειάρχης Χανίων με δήλωσή του στα “Χ.Ν.” τόνισε ότι «ένα από τα σημαντικά μέρη που έχει η Κρήτη μας είναι και ο Σταυρός που πρέπει να πω ότι εντυπωσιάστηκα και για την ιστορία που ακούσαμε για τον ρόλο που έπαιξε στη διάρκεια των επαναστάσεων για την Κρήτη. Και είναι πολύ σημαντικό ότι μαζεύτηκε πολύς κόσμος, άκουσε τα γεγονότα με κάθε λεπτομέρεια και αρκετοί ήταν νέοι άνθρωποι» για να καταλήξει υπογραμμίζοντας: «Εμείς οι Αρχές πρέπει να δώσουμε περισσότερη σημασία σε τέτοια ιστορικά σημεία, να τα αναδείξουμε για να μείνουν διαχρονικά για τις επόμενες γενιές».
Ο Σελινιώτης δικηγόρος κ. Νίκος Χατζημιχελάκης διευκρίνισε μία ιστορική λεπτομέρεια που έχει λησμονηθεί λέγοντας: «Η πρώτη εκδήλωση για την απελευθέρωση και τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν τον Φεβρουάριο του 1897 στον Πύργο Καντάνου που βρισκόμαστε τώρα έγινε στις 26 Οκτωβρίου 1898 στον Πύργο Κεφάλας της Αρχαίας Ελύρου κοντά στο Ροδοβάνι. Συμμετείχαν γυναίκες, άνδρες, ηλικιωμένοι και παιδιά. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση έγιναν και διάφορα αθλήματα για να συνεχιστεί ο πανηγυρισμός απ’ τους άνδρες στο Ροδοβάνι. Από τότε και μετά μόνο σήμερα έγινε η επόμενη εκδήλωση για τα ίδια ιστορικά δρώμενα».
Ο κ. Κυριάκος Τρακάκης λυκειάρχης, θεολόγος από τη Σκάφη Σελίνου σημείωσε ότι «για τη σωστή ανάδειξη του τόπου και της ιστορίας της περιοχής χρειάζονται έργα υποδομής και κυρίως χρόνος και στη συνέχεια προσπάθεια για να ανακατασκευαστεί ο Πύργος, ο οποίος θεωρείται από τα σημαντικότερα φρούρια του Νομού. Είναι ένας μαρτυρικός τόπος προσκυνήματος, ένας τόπος διδαχής για την ιστορική μνήμη, για τους αγώνες των πατέρων μας και των προγόνων μας σήμερα που τα πάντα αμφισβητούνται και επομένως το χρέος όλων τόσο των αρχόντων όσο και των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής είναι να συντονίσουμε τις ενέργειές μας για την ανάδειξη αυτού του ιστορικού χώρου».
Από την πλευρά τη δική του ως αγρότης ο Σπύρος Τρακάκης, αδελφός του εκπαιδευτικού, σημείωσε: «H σημερινή εκδήλωση αν και έγινε βιαστικά και πρόχειρα είναι πολύ σημαντική».
