Ως αντικείμενο και θέμα του συνεδρίου της Αθήνας της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.) για τα εξήντα (60) χρόνια από το θάνατο του μεγάλου συγγραφέα, που όπως έχει οριστεί μετά την αναβολή του, θα γίνει στο αμφιθέατρο του Μουσείου Ακροπόλεως στις 15 και 16 του Φλεβάρη του 2018, είναι η σχέση του Νίκου Καζαντζάκη με την πολιτική. Η σχέση δηλαδή σε γενικότερα πλαίσια του πολιτισμού και της τέχνης με την πολιτική.
Προ ολίγων ετών ως Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. συνδιοργανώσαμε με το Εθνικό ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Βενιζέλος”, μετά από τη συζήτηση που είχα με τον γενικό διευθυντή του ιδρύματος Νίκο Παπαδάκη και μαζί με τον τότε Δήμο Καζαντζάκη μια ημερίδα με θέμα τη σχέση της πολιτικής με την τέχνη και τη σχέση του Ελευθερίου Βενιζέλου με τον Νίκο Καζαντζάκη.
Ομιλητές ήταν ο καθηγητής Γιατρομανωλάκης, ο δικηγόρος Στεφανάκης, ο δήμαρχος του Δήμου Καζαντζάκη, η Ζωή Μητσοτάκη που δυστυχώς εν τω μεταξύ έφυγε από κοντά μας, και ο υπογράφων το άρθρο. Την εκδήλωση αυτή την επαναλάβαμε στο Ηράκλειο, στη Μυρτιά, στην αίθουσα του Μουσείου Καζαντζάκη.
Σήμερα όμως έχουμε την ομιλία του Γάλλου προέδρου Μακρόν στην Πνύκα, όπου συνεδρίαζε η εκκλησία του δήμου της Αθήνας από τον 5ο π.Χ. αιώνα, έχοντας απέναντί του την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα.
Στην ομιλία αυτή η αναγέννηση, η στερέωση και η ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος στηρίζεται στην ανάδειξη και τη σύνδεση με τις πηγές της Δημοκρατίας αλλά και στο συνεκτικό ιστό του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Όπως είναι φυσικό το θέμα αυτό εκέντρισε πλέον το γενικότερο, το πανευρωπαϊκό θα έλεγα ενδιαφέρον. Ο πρόεδρος Μακρόν είπε σχηματικά και ποιητικά ότι η Ευρώπη είναι ένας έρωτας που τον αφήσαμε στους συμβολαιογράφους.
Ακουστήκανε βέβαια και κριτικές για το ό,τι η ομιλία του προέδρου Μακρόν στην Πνύκα είχε πολλούς συμβολισμούς και δόση μεγαλείου μεν, αλλά ήταν γενικόλογη και με ασάφειες, αφού δεν προτείνει τους κανόνες και τους ακριβείς στόχους του νέου αυτού σχεδίου για την αναγέννηση της Ευρώπης. Επίσης οι ίδιες φωνές λένε ότι δεν εξηγεί πως συνδέεται αυτή η αναγέννηση με την ανακούφιση του απλού Ευρωπαίου πολίτη, ο οποίος υποφέρει οικονομικά ιδιαίτερα στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Θα συνεχίσω τη σύντομη περαιτέρω ανάπτυξη του άρθρου μου παραθέτοντας πρώτα ένα ποίημα που έχω γράψει τα τελευταία χρόνια με τίτλο “ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΕΣ”:
Δεν ήταν η κοινή λατρεία
και οι σχέσεις
Δεν ήταν η οργάνωση
και η πολιτική συνομοσπονδία
Το κοινό ταμείο άλλαξε
το ρου της ιστορίας
Που προνάγγειλε του Δημοσθένη
το πνεύμα
Η κατάχρηση των χρημάτων
της αμφικτιονίας
Αυτή αποκάλυψε τη σχέση
της πολιτικής με την τέχνη
Βάδισαν μαζί ο Περικλής
με τον Φειδία
Για του Παρθενώνα το θαύμα
Η δύναμη της πολιτικής με τη φαντασία της τέχνης
Αν φτάσαμε λοιπόν στο θαύμα του Παρθενώνα και σε μια αποτελεσματική και αγαθοποιό σύνδεση των ανθρώπων της πολιτικής με τους ανθρώπους της τέχνης και του πολιτισμού αυτό έγινε κυρίως χάρις στο ταμείο της Αμφικτιονίας της Δήλου που μεταφέρθηκε στην Αθήνα και έτσι έγιναν τα αθάνατα οικοδομήματα στην Ακρόπολη.
Προτού δηλαδή εμφανιστεί ο Δημοσθένης ακούστηκε εν τοις πράγμασι όπως λένε το “δει δη χρημάτων ω άνδρες Αθηναίοι”. Άρα για να εξηγούμαστε για να γίνει η αναγέννηση και η ολοκλήρωση της Ευρώπης χρειάζονται χρήματα, πέρα από την επίδραση του πολιτισμού. Χρειάζεται, ασφαλώς μέσα από κανόνες και μέσα σε πλαίσια, να ξοδευτούν και να δείξουν αλληλεγγύη προς τα φτωχότερα κράτη τα πλουσιότερα κράτη της Βόρειας Ευρώπης.
Όμως η ομιλία του προέδρου Μακρόν έχει μια θετική, ρητή και σαφή επιβεβαίωση της πίστης του στην Ευρώπη, στην εμβάθυνσή της και στην ενίσχυση του υπερεθνικού της χαρακτήρα. Όλες αυτές τις καθαρές ιδέες τις πολεμούν με πάθος και μίσος οι εθνικολαϊκιστικές δυνάμεις, λαϊκές και θρησκευτικές στην Ευρώπη.
Αν θέλουμε όμως να ανακουφιστεί οικονομικά σε σημαντικό βαθμό ο απλός πολίτης πρέπει να ολοκληρωθεί η οικονομική αλλά και η πολιτική ένωση της Ευρώπης. Άλλωστε είναι και θέμα κατοχύρωσης της ασφάλειας και της ειρήνης στην Ευρώπη με την καθιέρωση της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας.
Χωρίς κοινό προϋπολογισμό, χωρίς Ευρωπαίο υπουργό οικονομικών ή έναν αντιπρόεδρο της Ε.Ε. με αυτή την αποστολή, χωρίς ευρωπαϊκά ομόλογα και χωρίς τη γενικότερη πολιτική και οικονομική ένωση της Ευρώπης δεν θα φανεί και δεν θα γίνει κυρίαρχος σκοπός η αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών. Μάλιστα χωρίς αυτή την ένωση το ευρωπαϊκό οικοδόμημα κινδυνεύει να καταρρεύσει.
Οι προτάσεις του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γιούνγκερ βαδίζουν προς την κατεύθυνση της ομοσπονδιοποίησης της Ευρώπης. Θέλουμε ή δεν θέλουμε να χτυπήσουμε και να αμβλύνουμε τις μεγάλες ανισότητες στην Ευρώπη; Θέλουμε ή δεν θέλουμε, βέβαια κάτω από κανόνες, να αλλάξουμε την αιώνια πολιτική της λιτότητας του αιώνιου Βόλφαγκ Σόιμπλε; Πρέπει ή δεν πρέπει εκτός από τη Γερμανία να παίξει και η Γαλλία και ως εκπρόσωπος των Μεσογειακών λαών το ρόλο της και να λειτουργήσει επιτέλους και πάλι ο Γαλλογερμανικός άξονας;
Πρέπει ή δεν πρέπει να μπούμε σε νια νεότερη εποχή με περισσότερη ανάπτυξη και περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη για όλα τα κράτη της Ευρώπης, τα οποία άλλωστε η Ευρωπαϊκή Συνθήκη τα θεωρεί ίσα μεταξύ τους;
Η Ευρώπη είναι μια μεγάλη πολιτική και οικονομική δύναμη, έχει αυτές τις αρχές και τις αξίες των θεσμών της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας. Έχει ως συνεκτικό ιστό αυτό τον υπέροχο πολιτισμό της που είναι ανθρωποκεντρικός και αναφέρεται στην Αναγέννηση και το Διαφωτισμό.
Ο πρόεδρος Μακρόν, κρατώντας το κεκτημένο της μακροχρόνιας ειρήνης μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών και κρατών στηρίζεται πολύ στην επίδραση του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ως οργάνου πολιτικής αναγέννησης της Ευρώπης. Άρα χρειάζεται η συνεργασία των ανθρώπων του πολιτισμού με τους ανθρώπους της πολιτικής.
Η σχέση όμως, όπως έχουν σήμερα τα πράγματα, μεταξύ του πολιτισμού και της τέχνης με την πολιτική, και η σχέση των ανθρώπων τους μεταξύ τους φαίνεται να είναι κατεστραμμένη. Ίσως όχι μόνο στην Ελλάδα.
Λαμπρή βέβαια δημόσια συνεργασία μεταξύ πολιτικής και πολιτισμού μπορεί να θεωρηθεί η συνεργασία μεταξύ του προέδρου Charles De Gaulle και του υπουργού πολιτισμού Andre Malraux, όπως αργότερα η αντίστοιχη λαμπρή συνεργασία μεταξύ του προέδρου Mitterand και του υπουργού πολιτισμού Lang, ο οποίος συνεργάστηκε στενά με την Μελίνα Μερκούρη. Στην Ελλάδα είχαμε τη σημαντική και με λαμπρά αποτελέσματα συνεργασία μεταξύ του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου και της γνωστής σε όλους καλλιτέχνιδας, ηθοποιού Μελίνας Μερκούρη, ως υπουργού πολιτισμού (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) και τόσα άλλα. Δική της ιδέα άλλωστε ήταν και ο θεσμός για τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης.
Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλιώς. Αρκεί να ακούσει κάποιος οποιονδήποτε καλλιτέχνη, όσο άγνωστος και ανεπαρκής και να είναι να ισοπεδώνει περιχαρής και με υπερβάλλοντα εγωισμό και να καθυβρίζει γενικά την πολιτική και τους πολιτικούς. Από την άλλη μεριά να μην ξεχνούμε ότι στην Ελλάδα φτάσαμε στο σημείο να γίνει υπουργός πολιτισμού ένας πολιτικός που αποκάλεσε τους ποιητές “λαπάδες”.
Αξίζει λοιπόν μια που η 15η Σεπτεμβρίου ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Δημοκρατίας να συμμετέχουμε στα κοινά. Ας θυμηθούμε και τον Θουκυδίδη. Αξίζει να ασχολούμαστε με την αποκατάσταση και την ανασύσταση της αναγκαίας σχέσης μεταξύ πολιτισμού και τέχνης με την πολιτική για να φτάσουμε σε αγαθά για την κοινωνία αποτελέσματα. Η πολιτική έχει ανάγκη τη φαντασία της τέχνης και ο πολιτισμός και η τέχνη έχουν ανάγκη τη δύναμη και τη στήριξη της πολιτικής.
