Ο ψηφιακός κόσμος της αποξένωσης

Ηταν το 1979, όταν είδε το φως της δημοσιότητας η έρευνα της επιδημιολόγου Ν. Βερτχάιμερ και του γιατρού Ε. Λίπερ, που δημοσιεύτηκε στην Αμερικανική Επιθεώρηση Επιδημιολογίας, η οποία έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιπτώσεις που προκαλεί στον ανθρώπινο οργανισμό η έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Οι ερευνητές τόνιζαν τότε ότι τα πεδία που δημιουργούνται από τις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Στήριξαν μάλιστα τα ευρήματά τους με στοιχεία από το Ντένβερ του Κολοράντο των Η.Π.Α., όπου και διαπίστωσαν ότι υπήρξαν αυξημένα κρούσματα λευχαιμίας σε παιδιά που κατοικούσαν κοντά σε πυλώνες υψηλής τάσης. Το 2000, δημοσιεύτηκε στη Βρετανική Ιατρική Επιθεώρηση η μελέτη του κ. Κωσταράκη, διευθυντή του Ερευνητικού Κέντρου “Δημόκριτος”, στην οποία σημειωνόταν ότι «η έκθεση στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, ακόμα κι αν αυτά είναι χαμηλής έντασης, μπορεί να έχει βιολογική δράση στα κύτταρα και στους ζωικούς οργανισμούς» (συνέντευξη στο Βήμα).

Ο ιντερνετισμος

Εκτός όμως από τις επιπτώσεις που συνδέονται ευθέως με ασθένειες και άλλες παθήσεις, τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα φαινόμενα «ιντερνετισμού», τα οποία πλήττουν ιδιαίτερα τις μικρότερες ηλικίες. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές σήμερα βρίσκονται μέσα στα σχολεία και στα Νηπιαγωγεία. Διάφορα μοντέλα, τα οποία συνδέουν άμεσα τη εκπαιδευτική διαδικασία με την προσαρμογή στις απαιτήσεις της αγοράς επιμένουν στην ανάγκη ολοένα μεγαλύτερης αξιοποίησης και χρήσης τέτοιων μέσων στο όνομα της καταπολέμησης του ψηφιακού αναλφαβητισμού. Τα παιδιά χρησιμοποιούν από μικρή ηλικία τάμπλετ, κινητά και άλλες συσκευές. Μαθαίνουν να χειρίζονται λογισμικά και άλλες λειτουργίες υπονομεύοντας όμως την ίδια στιγμή την κοινωνική και ψυχική τους ανάπτυξη. Δεν πρόκειται για υπερβολή.

Η ψηφιακη αποξενωση

Η έρευνα των Barnes και Hill, από το 1983, έχει δείξει την αύξηση της κοινωνικής απομόνωσης που προκαλεί η συστηματική χρήση αυτών των μέσων και τις επιπτώσεις τις οποίες έχουν στην ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Δεκάδες παιδιά σήμερα δεν παίζουν. Είναι σπάνιο να βλέπεις παιδιά μουτζουρωμένα με το χώμα, παρά κυριαρχεί η απρόσωπη και απομονωμένη ένταξη σε μία εικονική πραγματικότητα, στον ψηφιακό κόσμο της αποξένωσης. Ακόμα και στις παρέες συναντάς το φαινόμενο της ατομικής φυγής στην αναζήτηση εικόνας και πληροφοριών μέσα από το κινητό τηλέφωνο. Πολλές φορές νιώθεις την ίδια αίσθηση μέσα σε μία συναυλία, σε μία θεατρική παράσταση, όπου δεν έχει νόημα η βιωματική προσέγγιση του γεγονότος που λαμβάνει χώρα εκείνη ακριβώς τη στιγμή, παρά μονάχα η καταγραφή του σε μία συσκευή. «Λες και συναντηθήκαμε μόνο γι’ αυτό. Λες και συναντηθήκαμε για να τη βρούμε ο καθένας μόνος του με τη συσκευή του», έλεγε ένας φίλος σε μία παρέα.

Το σχολειο της αγορας

Τα ομαδικό και δημιουργικό παιχνίδι έχει χαθεί από τον ορίζοντα του αγοραίου σχολείου που προετοιμάζει τον αυριανό πειθήνιο καταναλωτή. Παράλληλα, τα προηγούμενα χρόνια αυξήθηκαν κι άλλο οι πιέσεις για την προσαρμογή και τον έλεγχο των εκπαιδευτικών, ώστε να υπηρετήσουν το «νέο» καταστροφικό μοντέλο. Σεμινάρια, εκδηλώσεις, πιστοποιήσεις, αναλυτές, δημοσιεύσεις, μια στρατιά ειδικών επιμελήθηκε την επίθεση στον νου και στη συνείδηση των εκπαιδευτικών, έτσι ώστε να ακολουθήσουν αδιαμαρτύρητα τις κατευθύνσεις. «Για όσους δεν συμμορφωθούν υπάρχει και η… αξιολόγηση», έμοιαζαν να σκέφτονται οι αρμόδιοι. Από αυτή τη σκοπιά είναι θετικές οι πρώτες εξαγγελίες του νέου υπουργού Παιδείας για την ανάγκη απαλλαγής της εκπαιδευτικής διαδικασίας από το μοντέλο της ψηφιακής αποξένωσης καθώς και η κατεύθυνση να έρθει σε πρώτο πλάνο η ίδια η διδακτική σχέση, η πηγή της ανάπτυξης της φαντασίας και της ζωής. Μένει να δούμε φυσικά και τους τρόπους εφαρμογής αυτών των προθέσεων.

Τα νεα ερευνητικα δεδομενα

Για την ώρα ας κρατήσουμε και τα νέα δεδομένα που θέτει η πρόσφατη έρευνα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστήμιου της Βοστώνης, οι οποίοι επιμένουν ότι η χρήση των τάμπλετ και των «έξυπνων κινητών» δεν βοηθούν καθόλου στην εξυπνάδα των παιδιών και στην ανάπτυξη της φαντασίας τους. Αντίθετα! Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι μπορεί να παρεμποδιστεί σοβαρά η ανάπτυξη μιας σειράς εγκεφαλικών ικανοτήτων, που είναι απαραίτητες για την καλλιέργεια των μαθηματικών, αλλά και για άλλες επιστήμες. Παράλληλα η παιδίατρος Τζένι Ραντέσκι που μίλησε σε μέσα ενημέρωσης για την έρευνα τόνισε ιδιαίτερα την ανάγκη «να ενθαρρύνουν οι γονείς την άμεση διαδραστική επαφή των ανθρώπων μεταξύ τους, αντί για τα διαδραστικά παιχνίδια της οθόνης».

Αντί επιλόγου

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη επισήμανση έχει αξία να αναφέρουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο “Ο ρόλος του Πλαισίου στην Ανθρώπινη Επικοινωνία, την Εκπαίδευση και την Κοινωνικο-Ηθική Μάθηση”. Ο συγγραφέας του κ. Μάριος Πουρκός, αναπληρωτής καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Αγωγής της Σχολής Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστήμιου Κρήτης, γράφει χαρακτηριστικά: «Αν συνεχίσουμε ως άνθρωποι να αφηνόμαστε να οδηγηθούμε από τους κανόνες και τη λογική του γνωστικισμού και της κοινωνίας της αφαίρεσης και όχι από την ενσωματωμένη εδώ και τώρα δράση μας σε ζωντανή, άμεση αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους της ζωντανής καθημερινής εμπειρίας, δημιουργώντας ζωντανές λειτουργικές συζεύξεις με το περιβάλλον μας, δεν πρόκειται να δημιουργήσουμε τίποτα το αξιόλογο και η ζωή μας θα είναι μια μηχανοποίηση, ένας κόσμος που ταυτίζει την πρόοδο με τον έλεγχο, τη χειραγώγηση και την αστυνόμευση κάθε μορφής, ένας κόσμος με μία συνεχώς αυξανόμενη σύγχυση τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τους γύρω μας».