Με αφορμή την τελετή τιμής και μνήμης στην ήμερη Γραμπούσα το Σάββατο 18ης Σεπτεμβρίου αντιγράφω από το βιβλίο μου “Σπήλαια στα Χανιά”, έκδοση Νομαρχίας Χανίων το 2002, κείμενο που αφορά έναν άλλο τόπο θυσίας στη Γραμπούσα.
Στη Χερσόνησο Τηγάνι του ακρωτηρίου της Γραμπούσας βρίσκεται ένα κατακόρυφο σχεδόν ρήγμα της γης, βάθους περίπου 25 μ. Το σπηλαιοβάραθρο που είναι γνωστό με την ονομασία Ριζόσπηλιος.
Ένα ακόμη σπήλαιο θυσίας των Χριστιανών κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στην είσοδό του έχει τοποθετηθεί από τους Γραμπουσιανούς ξύλινος σταυρός και μαρμάρινη πλάκα με μερικά όμορφα λόγια γραμμένα από τον Θανάση Δεικτάκη που αξίζει να παραθέσουμε:
«Στου λυτρωμού τη ματωμένη στράτα
διωγμένα από του Τούρκου το μαχαίρι
συμπόνοια εκείνος άκαρδος δεν ξέρει
Αγαρηνού σαν σβήσαν τα φουσάτα.
Τα στήθια σας τα τρυφερά γεμάτα
από της πίστης το γλυκό αγέρι
με όραμα της λευτεριάς τ’ αστέρι
παντέρμη Κρήτη άντεχε και κράτα.
Στα έγκατα της γης κραυγές αθώων
αγιάσανε τις πέτρες και βρεθήκαν
στη χώρα των μαρτύρων και ηρώων.
Και αν βάρβαροι στο κάλος εφανήκαν
του τόπου ψαρά βάστα τα κουπιά σου
του Τηγανιού το θρήνο αφουγκράσου».
Κατά τον Αύγουστο το 1825, βλέποντας ο σουλτάνος ότι η επανάσταση στην Κρήτη έπαιρνε διαστάσεις, ζήτησε τη βοήθεια των Αιγυπτίων. Πράγματι, ο Μεχμέτ Αλή Πασάς της Αιγύπτου στέλνει το στρατηγό Χασάν Πασά με μεγάλες δυνάμεις και ισχυρό στόλο, για να καταπνίξει την επανάσταση. Οι Κρητικοί δεν μπόρεσαν να κάνουν τίποτα μπροστά στη δύναμη του αιγυπτιακού στρατού. Έτσι, το ένα μετά το άλλο κατακτήθηκαν όλα τα χωριά της Κρήτης και οι κάτοικοί τους εξολοθρεύτηκαν ή πουλήθηκαν σκλάβοι.
Στο μικρό νησάκι της Γραμβούσας, οι Αιγύπτιοι αντιμετώπισαν σθεναρή αντίσταση από τους ηρωικούς κατοίκους της περιοχής. Οι Έλληνες είχαν οχυρωθεί στη μικρή χερσόνησο του νησιού, το Τηγάνι, που χωρίζεται από τη στεριά με μια στενή λωρίδα θάλασσας. Οι εχθροί έφτασαν στην απέναντι στεριά και άρχισαν να πολιορκούν τους γενναίους υπερασπιστές του νησιού. Η πολιορκία κράτησε ένα μήνα. Τελικά, οι επαναστάτες υπέκυψαν και μάλιστα λέγεται ότι όλοι σχεδόν έπεσαν στη μάχη που ακολούθησε και θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας τους. Η λαϊκή παράδοση διέσωσε μια ιστορία, που διηγείται τον τρόπου που οι Τουρκοαιγύπτιοι κατέλαβαν το νησί. Λέγεται, λοιπόν, ότι εκεί ανάμεσα στη στεριά και τη μικρή χερσόνησο της Γραμβούσας. σχηματίζονται θαλάσσια ρεύματα, που παρασύρουν τα νερά και μπορεί κανείς εύκολα να περάσει από το νησί προς τη στεριά.
Μια μέρα, ένα μουλάρι, βλέποντας τα άλογα των Τούρκων απέναντι, χωρίς να φοβηθεί, έτρεξε και πέρασε μέσα από τα νερά της θάλασσας και βγήκε στην ξηρά. Σαν είδαν το θαύμα αυτό οι εχθροί άρχισαν να φωνάζουν όλοι μαζί και την άλλη μέρα όρμησαν με τα άλογά τους και πέρασαν στο στενό. Η φρίκη που ακολούθησε δεν είναι δυνατόν να περιγράφει με λόγια.
Ακολούθησε μάχη σώμα με σώμα και οι ηρωικοί επαναστάτες έπεσαν μέχρι του τελευταίου. Πολλά λαϊκά τραγούδια γράφτηκαν για τη μεγάλη αυτή θυσία, ένα από τα οποία είναι και το εξής:
«Εις το Τηγάνι στα ζεστά
και στον Προφήτη Ηλία
ενόμιζες πως ήτανε
δεύτερα παρουσία.
Η μάνα σφίγγει το παιδί
με πόνο στην αγκάλη
μα ο Τούρκος δίχως λύπηση
του παίρνει το κεφάλι».
Τότε εκτός των άλλων σφάγησαν και όσοι είχαν καταφύγει στο Ριζόσπηλιο για να σωθούν.
Στο σπήλιο αυτό της θυσίας κάθε χρόνο, τέλος Αυγούστου, οι Κισαμίτες πραγματοποιούν μια μικρή τελετή με επιμνημόσυνη δέηση κ.λπ. για τη μνήμη των θυσιασθέντων.
Εις την ιστορία της Κισάμου αναφέρεται:
«Οι ατελώς οχυρωθέντες εις Τηγάνι ημέτεροι και ολίγον αμέριμνοι ως εκ την φαινομενικής αδιαφορίας των εχθρών, εδέχθησαν επίθεσιν και 500 εξ αυτών εγκλεισθέντες, συνήψαν μάχην προς πολύ περισσότερους Τούρκους, οι οποίοι διελθόντες δια τίνος βατού στενώπου, άλλους μεν εφόνευσαν άλλους δ’ έρριψαν εις την θάλασσαν. Εις την μάχην αυτήν (23 Οκτωβρίου 1825) εφονεύθησαν, γενναίως πολεμούντες, ο Ιερομόναχος Γωνιάς Δωροθέος Περάκης, ο αδελφός του Στέφανος φημισμένος δια την ταχυποδίαν και ευθυβολίαν του».
