Η οικογένεια αποτελεί σημαντικό παράγοντα όχι μόνο στη γένεση της εξάρτησης αλλά και στην πορεία της απεξάρτησης. Η παροχή υπηρεσιών οικογενειακής συμβουλευτικής αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της δομής των θεραπευτικών προγραμμάτων απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων).
Η συμμετοχή της οικογένειας (γονέων, αδελφών, συντρόφων, παιδιών, σημαντικών άλλων) ως μέρος του κοινωνικού δικτύου του εξαρτημένου συνδράμει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας. Ιδιαίτερα στις χώρες της Ν. Ευρώπης όπου ο δεσμός με την οικογένεια κατέχει κεντρικό ρόλο στη ζωή του ατόμου, η συμμετοχή της οικογένειας συνιστά καθοριστικό παράγοντα για την κινητοποίηση, την παραμονή στη θεραπεία και την κοινωνική επανένταξη του ατόμου. Η αναγκαιότητα συνδρομής της οικογένειας γίνεται ακόμη μεγαλύτερη όταν πρόκειται για έφηβο εξαρτημένο ή νεαρό ενήλικα. Είναι σχεδόν απίθανο ένας έφηβος εξαρτημένος να προσεγγίσει κάποια θεραπευτική δομή με δική του πρωτοβουλία. Και ο λόγος είναι ότι γνωστικά δεν μπορεί να αντιληφθεί την επικινδυνότητα της συμπεριφοράς του.
Κατά την πρώτη φάση προσέγγισης του θεραπευτικού προγράμματος από το εξαρτημένο μέλος, ο ρόλος της οικογένειας είναι καθοριστικός. Η απαίτησή της αποτελεί το δεύτερο σημαντικότερο παράγοντα κινητοποίησης για αναζήτηση θεραπείας μετά την πίεση που προέρχεται από το ποινικό σύστημα. Στην Ελλάδα το 32,7% των ενήλικων χρηστών προσέρχονται σε θεραπεία ύστερα από πίεση της οικογένειας. Η οικογένεια μπορεί να αναζητήσει βοήθεια πριν από το εξαρτημένο μέλος προκειμένου να εκπαιδευθεί σε συμπεριφορές που είναι βοηθητικές. Η θεραπευτική πορεία των μελών της οικογένειας περιλαμβάνει αρχικά ένα ατομικό ραντεβού, όπου λαμβάνεται ένα πλήρες οικογενειακό, εκπαιδευτικό και ψυχοκοινωνικό ιστορικό. Στη συνέχεια πραγματοποιείται ένα ενημερωτικό σεμινάριο, όπου παρουσιάζεται η φιλοσοφία και το πλαίσιο λειτουργίας του ΚΕΘΕΑ, το νόημα και η αιτιολογία της εξάρτησης, καθώς και τα στάδια της χρήσης. Τέλος, το άτομο εντάσσεται στη θεραπευτική ομάδα. Ο στόχος της ομάδας είναι η κατανόηση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών που ενισχύουν την εξαρτητική συμπεριφορά, η ενίσχυση του γονεϊκού ρόλου και η βελτίωση της επικοινωνίας ανάμεσα στους γονείς. Καθοριστικής σημασίας είναι η τήρηση μιας σταθερής κοινής στάσης των δύο απέναντι στο εξαρτημένο μέλος και η θέσπιση ξεκάθαρων ορίων. Οι οικογένειες όταν προσεγγίζουν το πρόγραμμα έρχονται γεμάτες ενοχές, πόνο, ντροπή, απόγνωση. Σταδιακά και μέσα από τις ομάδες αυτοβοήθειας κατορθώνουν να δυναμώσουν, να σταθούν στα πόδια τους και να διεκδικήσουν μια ειλικρινή και ξεκάθαρη επικοινωνία με το παιδί τους, το σύντροφό τους, τον αδελφό τους. Μέσα από τις ομάδες και τη συλλογική δράση καταλαβαίνουν ότι δεν είναι μόνοι, δίνουν και παίρνουν βοήθεια.
Στη διάρκεια της κύριας φάσης θεραπείας και της επανένταξης η στάση της οικογένειας είναι καθοριστικής σημασίας για τη συνέχιση της θεραπείας ή την πρόωρη εγκατάλειψή της. Εδώ ενισχύεται η αλλαγή συμπεριφοράς του εξαρτημένου μέλους και η παράλληλη αλλαγή των λοιπών μελών οικογένειας. Ο τελικός στόχος είναι η διαφοροποίηση της μεταξύ τους δυναμικής και η εγκαθίδρυση ενός νέου συμβολαίου στη σχέση τους, το οποίο θα προωθεί την ενηλικίωση και την αυτονόμηση του μέλους. Στον αντίποδα αυτής της προσπάθειας βρίσκεται η τάση του οικογενειακού συστήματος να διατηρήσει την ομοιόστασή του δηλαδή την ισορροπία που είχε δομήσει πάνω στο «πρόβλημα» του εξαρτημένου μέλους, το οποίο κρατούσε την οικογένεια ενωμένη και μακριά από τα πραγματικά της προβλήματα. Η οικογένεια θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί τις δικές της δυσκολίες προκειμένου να αποδεσμεύσει το εξαρτημένο μέλος από το ρόλο του «αποδιοπομπαίου τράγου» και του συνεκτικού κρίκου της οικογένειας. Αν αυτό δεν επιτευχθεί τότε η οικογένεια θα παλινδρομήσει σε παλιότερες συμπεριφορές και πρακτικές βάζοντας σε κίνδυνο την προσπάθεια απεξάρτησης του μέλους και ενισχύοντας τον κίνδυνο της υποτροπής.
Εν κατακλείδι, η εμφάνιση μιας εξαρτητικής συμπεριφοράς- είτε αυτό αφορά σε παράνομες ουσίες είτε αυτό αφορά σε νόμιμες εξαρτήσεις- διαπερνά και επηρεάζει όλο το οικογενειακό σύστημα. Η πορεία της απεξάρτησης αποτελεί μια επώδυνη μεν, μοναδική δε ευκαιρία αναδόμησης όλου του οικογενειακού συστήματος σε πιο στέρεα και υγιή θεμέλια που προάγουν την αυτονόμηση των μελών και τις ισότιμες σχέσεις, έναντι της συναισθηματικής εξάρτησης.
Οι υπηρεσίες που προσφέρει το ΚΕΘΕΑ είναι δωρεάν, χωρίς λίστα αναμονής και με σεβασμό στο απόρρητο. Τηλέφωνα επικοινωνίας: 28210-87040 και 28210-02120.
