Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ένα ευαίσθητο ζωτικής σηµασίας θέµα, κλειδί για την πρόληψη υψηλού ρίσκου συµπεριφορών. Άλλωστε, η σεξουαλικότητα αποτελεί τον πυρήνα της ανθρώπινης οντότητας και η όσο το δυνατό καλύτερη κατανόησή της προσδίδει καίρια σηµασία στο πώς αντιλαµβανόµαστε τον εαυτό µας και τις σχέσεις µας µε τους άλλους.
Η σεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού ξεκινά από τη στιγµή της γέννησής του. Από τα πρώτα του µόλις βήµατα το παιδί στον κόσµο ανακαλύπτει το περιβάλλον του, εστιάζοντας αποκλειστικά στις αισθήσεις του, µε επίκεντρο την ψηλάφηση αντικειµένων µε το στόµα. Μέσα από αυτές το κάθε µωρό αναζητά και δύναται να νιώσει αισθήµατα ασφάλειας και εγγύτητας. Σύµφωνα µε τον νευρολόγο και ψυχαναλυτή Σίγκµουντ Φρόυντ, το µωρό απολαµβάνει ικανοποίηση και ευχαρίστηση µέσω του στόµατος, το οποιο καθίσταται ένα µέσο κατανόησης και γνωριµίας του έξω κόσµου (στοµατικό στάδιο). Μέσω αυτού, βιώνει µια αίσθηση πληρότητας και ικανοποίησης, µε τον θηλασµό να αποτελεί ένα πολύ σηµαντικό κοµµάτι στην συναισθηµατική ανάπτυξη του ατόµου, τη σχέση µε τη µητέρα του και κατ’ επέκταση τη δηµιουργία υγιών σχέσεων στη µετέπειτα ζωή του.
Όταν οι ανάγκες του παιδιού δεν ικανοποιούνται ή ικανοποιούνται υπερβολικά µέσω του στόµατος, µπορεί να προκύψει «καθήλωση» σε αυτό το στάδιο της ανάπτυξής του, δηλαδή αδυναµία να προχωρήσει το άτοµο στο επόµενο στάδιο. Έτσι, στη συνέχεια ως ενήλικας, µπορεί να αναζητά ακόµα ικανοποίηση από το στόµα, όπως µέσω του καπνίσµατος ή τη χρήση άλλων εθιστικών ουσιών, ως έναν τρόπο να αντιµετωπίσει τη συναισθηµατική ένταση και να αναζητήσει ανακούφιση.
Σύµφωνα µε τη γαλλίδα ψυχαναλύτρια Τζόυς Μακ Ντούγκαλ, ένας από τους στόχους της εθιστικής συµπεριφοράς είναι να απαλλαγούµε προσωρινά από τις συναισθηµατικές πιέσεις που αντιµετωπίζουµε. Ωστόσο, τα εθιστικά αντικείµενα δεν παρέχουν µόνιµη λύση, καθώς αντιµετωπίζουν µόνο τη φυσική ανάγκη και όχι την ψυχολογική. Σε κάποιο βαθµό, αυτή η «εθιστική λύση» προσπαθεί να καλύψει την έλλειψη από την πρωτογενή µητρική προσφορά φροντίδας µε τη χρήση αυτών των εθιστικών ουσιών.
Κατανοώντας καλύτερα πώς συνδέονται οι υψηλού κινδύνου συµπεριφορές, ιδίως η χρήση ουσιών, µε τη σεξουαλικότητα, µας βοηθάει να αντιληφθούµε και πώς η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών θα µπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη των εξαρτήσεων. Είναι σηµαντικό η εκπαίδευση να εστιάζει όχι µόνο στη φυσιολογία της σεξουαλικής συνδέσης και της αναπαραγωγής, αλλά και στους συναισθηµατικούς παράγοντες και τις διαφορές µεταξύ σεξουαλικής έλξης.
Πολλές φορές οι σεξουαλικές εµπειρίες αλλά και η έλλειψη αυτών ενισχύουν την ευαλωτότητα των ατόµων ως προς διαφόρων ειδών επικίνδυνες συµπεριφορές, όπως η χρήση ουσιών. Στην πρώτη περίπτωση, άτοµα κάθε ηλικίας συχνά καταφεύγουν στην κατανάλωση ουσιών -πιο συχνά αλκοόλ- είτε για χαλάρωση και καταστολή του στρες, είτε ως µέσο για µια ενισχυµένη ευχαρίστηση. Απ’ την άλλη µεριά, η έλλειψη σεξουαλικών εµπειριών και επαφών µπορεί να συνδέεται µε συναισθηµατικά κενά και ανάγκες ή αισθήµατα ανασφάλειας και αποµόνωσης, προκλήσεις που δύναται να αντιµετωπιστούν µε την χρήση ουσιών.
Έτσι, µέσω της σεξουαλικής εκπαίδευσης, µπορούµε να εστιάσουµε στην προώθηση σχέσεων επικοινωνίας, οι οποίες µπορούν να µειώσουν την ανάγκη για υψηλού ρίσκου συµπεριφορές ως τρόπο αντιµετώπισης του άγχους ή της αναζήτησης άλλων µορφών ικανοποίησης. Η καλή κατανόηση της σεξουαλικότητας µπορεί να συµβάλλει στη διαµόρφωση υγιών σχέσεων, ελαττώνοντας την ανάγκη για αντιδραστικές συµπεριφορές ή χρήση ουσιών.
Ακόµα, µέσω της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, οι άνθρωποι µπορούν να αποκτήσουν τη δεξιότητα να αντιµετωπίζουν πιέσεις, όπως να αντιστέκονται στην πίεση από τους οµοτίµους τους για κατανάλωση ουσιών ή να αναπτύξουν µηχανισµούς για τη διαχείριση του στρες και την ανάπτυξη ψυχικής ανθεκτικότητας. Η εκπαίδευση στον τοµέα της σεξουαλικότητας µπορεί, επιπρόσθετα, να ενηµερώσει τα παιδιά και τους εφήβους για τους κινδύνους που σχετίζονται µε τη χρήση ουσιών και την εθιστική συµπεριφορά. Αυτό µπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να λάβουν καλύτερες αποφάσεις και να αποφύγουν επικίνδυνες πρακτικές, καθώς και να παρέχει πληροφορίες σχετικά µε τους κινδύνους της ουσιαστικής εξάρτησης, συµπεριλαµβανοµένων των κοινωνικών, ψυχολογικών και σωµατικών παραγόντων και επιπτώσεων.
Εν κατακλείδι, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ένα θέµα που έχει κρίσιµη σηµασία για την πρόληψη υψηλού ρίσκου συµπεριφορών, καθώς οι εµπειρίες των παιδιών από τα πρώτα στάδια της ζωής τους επηρεάζουν τον τρόπο που αντιµετωπίζουν το άγχος, τις σχέσεις τους και γενικότερα το πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται. Είναι το κλειδί για να κατανοήσουµε πώς η σεξουαλικότητα επηρεάζει την ανθρώπινη ύπαρξη και τις σχέσεις µας, και το πώς αυτή η σύνδεση θα µπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη των εξαρτήσεων.
*Η Κωνσταντίνα Μπουρίτη είναι σπουδάστρια του Τµήµατος Ψυχολογίας Πανεπιστηµίου Κρήτης, στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης στο Κέντρο Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Χανίων του ΟΚΑΝΑ
Βιβλιογραφία
McDougall, J. (1998). The many faces of Eros: A psychoanalytic exploration of human sexuality. Psychoanalytic Psychology, 15(3), 428–434. https://doi.org/10.1037/0736-9735.15.3.428
Χονδρού, Τ. (2019, February 13). Στάδια ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης. Psychology.gr – Η Πύλη Της Ψυχολογίας. https://www.psychology.gr/personality/2334-stadia-psychosexoualikis-anaptiksis.html
SEX EDUCATION CAN HELP STOP DRUG ABUSE | Office of Justice Programs. (n.d.). https://www.ojp.gov/ncjrs/virtual-library/abstracts/sex-education-can-help-stop-drug-abuse
