2ο Μέρος
Τριτοβάθμια εκπαίδευση και ανάπτυξη
Oταν περιορίζουμε τον ρόλο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης κυρίως ως οδηγό της οικονομικής ανάπτυξης και επίλυσης των πιο επειγόντων προβλημάτων της κοινωνίας, κινδυνεύουμε να μη τεθούν ευρύτερα ερωτήματα, τα είδη έρευνας που επιτρέπουν την κριτική στάση, που οικοδομούν την ανθρώπινη προοπτική και ενισχύουν τον ανήσυχο σκεπτικισμό και την απεριόριστη περιέργεια από την οποία εμφανίζονται τόσο συχνά οι βαθύτερες αντιλήψεις μας. Η πολύ στενή εστίαση στο παρόν μπορεί να γίνει εις βάρος του παρελθόντος και του μέλλοντος, της παραδοσιακής άποψης που ήταν πάντα η ιδιαίτερη μέριμνα της μάθησης στο πανεπιστήμιο. Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε αποφοίτους ικανούς για καινοτομία εάν δεν μπορούν να φανταστούν έναν κόσμο διαφορετικό από αυτόν στον οποίο ζούμε τώρα; Η ιστορία διδάσκει τα απρόβλεπτα, καταδεικνύει ότι ο κόσμος ήταν διαφορετικός και θα μπορούσε και να γίνει διαφορετικός ξανά. Η ανθρωπολογία μπορεί να δείξει ότι οι κοινωνίες είναι και ήταν διαφορετικές στο χώρο και στο χρόνο. Πως να φανταστούμε τον εαυτό μας μέσα στο μυαλό, τη ζωή, την εμπειρία ενός άλλου προσώπου, πώς να δούμε τον κόσμο μέσα από έναν διαφορετικό φακό, κάτι που μας προσφέρει η μελέτη των Τεχνών.
Η οικονομική ανάπτυξη, οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις είναι απαραίτητες αλλά όχι ικανές συνθήκες για ένα πανεπιστήμιο. Και στο χώρο της επιστήμης, τα πανεπιστήμια έχουν μια ξεχωριστή υποχρέωση να καλλιεργούν και να εκπληρώνουν τη βαθιά ανθρώπινη επιθυμία να κατανοήσομε τον εαυτό μας και τον κόσμο που κατοικούμε και κληρονομούμε, από το μικρότερο στοιχειώδες σωματίδιο μέχρι το σάρωση των γαλαξιών – ακόμα και όταν δεν υπάρχει πρακτική εφαρμογή. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι οι πλέον χρήσιμες από τις επιστημονικές ανακαλύψεις έχουν συχνά την προέλευσή τους στην έρευνα που γεννήθηκε από την απόλυτη περιέργεια για το ποιοι είμαστε και πώς μπορούμε να καταλάβουμε τα πιο ενδιαφέροντα μυστήρια του φυσικού κόσμου.
Τριτοβάθμια εκπαίδευση και παγκοσμιοποίηση
Κατά ειρωνικό τρόπο, τα πράγματα φαίνεται να κινούνται σε μια μάλλον διαφορετική κατεύθυνση στην Κίνα. Καθώς διακινδυνεύουμε να υποβαθμίσουμε την υποστήριξή μας για τις ανθρωπιστικές επιστήμες στις δυτικές χώρες, εξέχοντες θεσμοί στην Κίνα στρέφονται προς αυτές. Αποτελεί έκπληξη ότι οι ηγέτες δώδεκα κινεζικών πανεπιστημίων στη Σαγκάη αυτό που έχουν κυρίως στο μυαλό τους, αυτό που κυρίως συζητούν είναι οι ανθρωπιστικές επιστήμες – η ανάγκη επέκτασης και ενίσχυσής τους. Η μεταρρύθμιση του προγράμματος σπουδών σε πολλά κινεζικά πανεπιστήμια πρόσθεσε ένα ευρύ φάσμα μαθημάτων φιλοσοφίας, ιστορίας και λογοτεχνίας. Αλλά καθώς θαυμάζουμε την ανάπτυξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και την αναδυόμενη δύναμη της επιστήμης στην Κίνα, θα πρέπει να σημειώσουμε το αυξανόμενο ενδιαφέρον και την προσοχή των Κινέζων στις ανθρωπιστικές επιστήμες.
Στην καρδιά των Καλών τεχνών και των ανθρωπιστικών επιστημών είναι η ικανότητα της ερμηνεία και η κατανόηση του κόσμου γύρω μας. Oλοι είμαστε βομβαρδιζόμενοι με πληροφορίες. Αυτή είναι μια καθοριστική πτυχή της νέας παγκόσμιας οικονομίας της γνώσης και των ψηφιακών πλατφορμών στις οποίες στηρίζεται. Οι φοιτητές περνούν πολλές ώρες μπροστά σε κάποια συσκευή που παράγει πληροφορίες – ένα κινητό τηλέφωνο. Τι να κάνουν με όλες αυτές τις πληροφορίες; Πώς τις αφομοιώνουν και πως τις αξιολογούν; Αν θέλουμε να εξαρτηθούμε από μια οικονομία της γνώσης πρέπει να καταλάβουμε τι είναι στην πραγματικότητα η γνώση σε αντίθεση με ότι είναι η απλή πληροφορία. Η εκπαίδευση που μετράται μόνο ως μέσο οικονομικής ανάπτυξης παραμελεί τη σημασία της ανάπτυξης τέτοιων ικανοτήτων. Από μια τέτοια εκπαίδευση απουσιάζει το γεγονός ότι όλοι είμαστε “διερμηνείς πληροφοριών”. Αγνοεί ότι ορισμένα πράγματα δεν αφορούν τα “γεγονότα” αλλά τη βαθύτερη κατανόησή τους και το νόημα που αυτά έχουν.
Αυτό το είδος της βαθιάς κατανόησης βρίσκεται στην καρδιά ενός πανεπιστημίου.. Πρόκειται για την κατανόηση του κόσμου και των εαυτών μας όχι μόνο μέσα από την ανακάλυψη αλλά και μέσα από την επανεφεύρεση, την επανεξέταση. Το νόημα είναι να θυμόμαστε τι έχουμε ξεχάσει σε ένα νέο πλαίσιο. Τι πρόκειται να ακούσουμε και να δούμε, τι είναι ακριβώς μπροστά μας που δεν μπορούσαμε να ακούσουμε ή να δούμε παλιότερα. Πρόκειται για τη σοφία που πρέπει να αναδεύεται και να ξυπνάει ξανά και ξανά.
Eνα υπερβολικά οργανικό μοντέλο του πανεπιστημίου χάνει την ιδιοφυΐα της ικανότητάς του. Μειώνει τον ρόλο του ως θεματοφύλακα θεμελιωδών ζητημάτων σε έναν κόσμο που βιάζεται να διορθώσει τα πιο επείγοντα προβλήματα. Oμως χρειαζόμαστε και τις δύο ιδιότητές του.
Δεν υπάρχει κανένα μοντέλο για την επιτυχία ενός πανεπιστημίου, ούτε ένα ιδανικό πανεπιστήμιο, το οποίο όλοι πρέπει να επιδιώκουμε. Η ποικιλία των πανεπιστημίων στην ουσία αποτελεί τη δύναμή τους. Από την αρχή της λειτουργίας τους, τα πανεπιστήμια άντλησαν δύναμη από τη δημιουργική ένταση μεταξύ της αναζήτησης, της εφαρμοσμένης γνώσης και της αφοσίωσης στη γνώση που επιδιώκεται για τον εαυτό της, για την απλή ικανοποίηση της περιέργειας.
Επιστήμη και Ποίηση
Οι άνθρωποι έχουν μια ακόρεστη δίψα για κατανόηση και απόκτηση νοήματος. Μια απόδειξη για αυτό είναι η αξιοσημείωτη απάντηση στο μάθημα ηθικής λογικής του καθηγητή Michael Sandel στο Χάρβαρντ που ονομάζεται “Δικαιοσύνη”. Αυτό το μάθημα είναι από καιρό μεταξύ των πιο δημοφιλών προπτυχιακών μαθημάτων. Πρόσφατα, κινηματογραφήθηκε και τώρα διανέμεται μέσω διαδικτύου κι έτσι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο μπορούν να το βιώσουν και να το παρακολουθήσουν. Μπορούν να ασχοληθούν με τα σύγχρονα ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζει το μάθημα και με τις φιλοσοφικές προσεγγίσεις που έχουν αντιμετωπίσει παρόμοιες ερωτήσεις από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Το μάθημα έχει γίνει ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο είχε πάνω από ένα εκατομμύριο διαδικτυακούς θεατές.
Το 1986, ο Seamus Heaney συνέθεσε ένα ποίημα προς τιμήν της 350ης επετείου του Χάρβαρντ και το διάβασε σε αυτούς που συγκεντρώθηκαν για να γιορτάσουν. Oλοι οι στίχοι του ποιήματος τελείωναν με τη φράση “τα βιβλία ήταν ανοικτά και οι πύλες γκρεμίστηκαν”, αλλά στο τέλος το ποίημα τελείωνε με τη φράση “τα βιβλία είναι ανοικτά και οι πύλες γκρεμίστηκαν”. Η αλλαγή στη χρήση των χρόνων του ποιήματος επιδιώκει να αναδείξει το παρελθόν και το παρόν της μάθησης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Σήμερα, ακόμα περισσότερη γνώση ζητά τεκμηρίωση, οι πύλες έχουν ανοίξει σε όλο τον κόσμο. Και όπως σημειώνει ο Heaney “Ξεκινήστε ξανά, εκεί που ο πάγος και το πείραμα ήταν δύσκολο, εκεί βρείτε τον εαυτό σας”. Κοιτάξτε το παρελθόν για να βοηθήσετε στη δημιουργία του μέλλοντος. Κοιτάξτε την επιστήμη και την ποίηση. Συνδυάστε την καινοτομία με την ερμηνεία, τα χρειαζόμαστε και τα δύο και είναι τα πανεπιστήμια που τα προσφέρουν καλύτερα.
Απόσπασμα ομιλίας της Αμερικανίδας ιστορικού Drew Gilpin Faust, 28ης προέδρου του Πανεπιστημίου Harvard, της μοναδικής γυναίκας Προέδρου στην ιστορία του διεθνούς φήμης Ιδρύματος, στις 30 Ιουνίου 2010
