Η ευκολία του να διαθέτει κάποιος ένα μικρό αγροτεμάχιο λίγο έξω από την πόλη και ανά πάσα στιγμή να μπορεί να ποτίσει τα δέντρα/κηπευτικά του με το άνοιγμα μιας βάνας είναι κάτι που φαντάζει αυτονόητο και απλό¨
Ωστόσο για να φτάσει το αρδευτικό νερό σε ένα αγροτεμάχιο απαιτείται ένα ολοκληρωμένο εγγειοβελτιωτικό έργο που αποτελείται στις περισσότερες περιπτώσεις από ένα σύστημα άντλησης, ταμιευτήρες αποθήκευσης νερού, χιλιόμετρα αγωγών διανομής και σημεία υδροληψιών. Η μελέτη, ο σχεδιασμός και η κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων άρδευσης που πραγματοποιήθηκαν πριν περίπου μισό αιώνα άλλαξαν εντελώς την εικόνα του πρωτογενούς τομέα και ουσιαστικά προσέδωσαν αξία στην γεωργική γη. Οι Τοπικοί Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) αποτελούν τα κατά νόμο υπεύθυνα όργανα που έχουν αντικείμενο τη διαχείριση (δηλαδή διοίκηση, λειτουργία και συντήρηση) των εγγειοβελτιωτικών έργων της περιοχής δικαιοδοσίας τους και διανέμουν το αρδευτικό νερό στους αγρότες.
Όλοι οι ΤΟΕΒ έχουν χαρακτηριστεί Οργανισμοί Κοινής Ωφέλειας και ως τέτοιοι ανήκουν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Επιπλέον, οι ΤΟΕΒ αποτελούν γεωργικές συνεταιριστικές Οργανώσεις, έχουν δικούς τους πόρους και δεν επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό. Εν ολίγοις οι πόροι για την λειτουργία και συντήρηση των δικτύων είναι οι εισφορές των μελών του όπως αυτές ορίζονται από το καταστατικό του κάθε οργανισμού. Η τιμολόγηση του αρδευτικού νερού καθορίζεται από τον προϋπολογισμό που συντάσσει το Διοικητικό Συμβούλιο και ψηφίζει η Γενική Συνέλευση, ενώ την τελική έγκριση δίνει η Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας της Περιφέρειας. Συνοπτικά οι οικονομικές υποχρεώσεις ενός ΤΟΕΒ είναι το κόστος άντλησης (ΔΕΗ) και η συντήρηση αντλιοστασίων, αμοιβές προσωπικού, συντήρηση και επισκευές σε υπόγεια αρδευτικά δίκτυα πενήντα χρόνων και πλήθος άλλων έκτακτων υποχρεώσεων.
Συνοψίζοντάς τα παραπάνω οι ΤΟΕΒ έχουν αναλάβει το δύσκολό κομμάτι να λειτουργήσουν και να συντηρήσουν τα παλαιωμένα αρδευτικά δίκτυα εν μέσω ενεργειακής κρίσης, με μοναδικό έσοδο τις εισφορές των πολλαπλώς πληττόμενων αγροτών.
Την προηγούμενη αρδευτική περίοδο πολλοί αγρότες παρατήρησα σημαντικές αυξήσεις στα τιμολόγια χρήσης του αρδευτικού νερού, αυξήσεις που κατά βάση οφείλονται στο ενεργειακό κόστος. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τον κίνδυνο μείωσης των υδατικών αποθεμάτων, τη σημαντική αύξηση των εκτάσεων που καλλιεργούνται υδροβόρες καλλιέργειες (π.χ. αβοκάντο) αλλά και τον ανταγωνισμό στη χρήση νερού με άλλους αναπτυξιακούς τομείς όπως είναι ο τουρισμός μας προβληματίζουν για την εν γένει βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα.
Πρωτοβουλίες από την Περιφέρεια, όπως η πρόσφατη σύσταση Ενεργειακής Κοινότητας για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των ΤΟΕΒ μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, θα μπορούσε να αποτελέσει μια ουσιαστική ενίσχυση στα ήδη επιβαρυμένα κόστη λειτουργίας των οργανισμών. Παράλληλα υλοποιούνται μεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα εκσυγχρονισμού δικτύων μέσω ευρωπαϊκών και εθνικών χρηματοδοτικών εργαλείων που θα αναβαθμίσουν σε σημαντικό βαθμό τις παρεχόμενες υπηρεσίες.
Αξίζει να αναφέρουμε εδώ την ιδιαίτερα σημαντική και διαχρονική συμβολή των Ινστιτούτων Αγροτικής Έρευνας του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ όπως είναι το Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου το οποίο δραστηριοποιείται στην Κρήτη και στόχο έχει έκτος των άλλων την εφαρμοσμένη έρευνα σε θέμα άρδευσης καλλιεργειών και ορθής διαχείρισης των υδατικών πόρων τόσο σε επίπεδο χωραφιού όσο και σε επίπεδο λεκάνης απορροής. Συγκεκριμένα, με τη χρήση νέων τεχνολογιών γεωπληροφορικής/γεωργία ακριβείας, υλοποιούνται εφαρμοσμένα ερευνητικά έργα και μελέτες για την επίλυση προβλημάτων που αφορούν τη αποτελεσματική διαχείριση του νερού άρδευσης, τη διαχείριση-πρόβλεψη περιβαλλοντικών κινδύνων στο γεωργικό τομέα και την αποτελεσματική προσαρμογή δενδρωδών καλλιεργειών στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που σχετίζονται με το νερό.
Στο πλαίσιο της θεσμοθετημένης αποστολής του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ συμπεριλαμβάνεται εκτός των άλλων: α) η παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για τη διαμόρφωση, παρακολούθηση και επικαιροποίηση της εθνικής αγροτικής πολιτικής, β) η διεξαγωγή αγροτικής έρευνας μέσω του σχεδιασμού, της ανάληψης και υλοποίησης ερευνητικών προγραμμάτων και της διασύνδεσης της αγροτικής έρευνας με φορείς του αγροτικού και κτηνοτροφικού τομέα. Στόχος η καινοτομία και η τεχνολογική ανάπτυξη, η βελτίωση των συνθηκών παραγωγής και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, γ) η διαρκή παρακολούθηση φαινομένων, όπως η κλιματική αλλαγή και οι επισιτιστικές κρίσεις, και των δυνητικών συνεπειών τους, καθώς και η μέριμνα για την προληπτική δράση και την αντιμετώπισή τους και δ) o σχεδιασμός, η οργάνωση και η υλοποίηση δράσεων εκπαίδευσης, κατάρτισης και ενημέρωσης.
Στο πλαίσιο των παραπάνω, στο Εργαστήριο Υδατικών Πόρων, Αρδεύσεων & Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου (ΙΕΛΥΑ) του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, πρόσφατα εγκρίθηκαν και ξεκίνησαν να υλοποιούνται 3 ανταγωνιστικά προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ 2014-2020), με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου. Τα έργα αυτά στόχο έχουν την εφαρμοσμένη έρευνα σε θέματα νέων τεχνολογιών γεωργίας ακριβείας και ευφυούς άρδευσης για την αποδοτικότερη χρήση του νερού στον γεωργικό τομέα και την αντιμετώπιση της μειωμένης παραγωγικότητας υπό το πρίσμα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Αναλυτικότερα, οι τίτλοι των 3 προαναφερόμενων έργων για τα οποία μόλις ξεκίνησε η υλοποίηση τους, από το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου σε συνεργασία με άλλα ερευνητικά / ακαδημαϊκά ιδρύματα, γεωργικούς συνεταιρισμούς, φορείς διαχείρισης νερού, παραγωγούς και εταιρίες νεών τεχνολογιών, είναι τα παρακάτω:
1. Πρωτόκολλο γεωργικών πρακτικών στην ελαιοκαλλιέργεια νησιωτικών περιοχών για την αποδοτικότερη χρήση νερού και την αντιμετώπιση της μειωμένης παραγωγικότητας (κωδικός έργου Μ16ΣΥΝ2-00177)
2. Ολοκληρωμένο σύστημα άρδευσης ακριβείας και προστασίας των καλλιεργειών σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής και μειωμένης διαθεσιμότητας υδατικών πόρων (κωδικός έργου Μ16ΣΥΝ2-00167)
3. Εξοικονόμηση ύδατος άρδευσης μέσω αισθητήρων και λογισμικού έξυπνης γεωργίας (κωδικός έργου Μ16ΣΥΝ2-00250)
Από τα παραπάνω και βάσει των πρόσφατων εξελίξεων σε θέματα που αφορούν την διαχείριση των υδάτων, η χάραξη πολιτικής για το αρδευτικό νερό επιτάσσει την ειλικρινή και αμοιβαία συνεργασία μεταξύ ΤΟΕΒ, φορέων διοίκησης που δραστηριοποιούνται στον πρωτογενή τομέα καθώς και φορέων αγροτικής έρευνας όπως το Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Η ανάγκη για επιτάχυνση και συντονισμό ενεργειών με σκοπό τον εκσυγχρονισμό και τη βελτιστοποίηση αρδευτικών έργων καθώς και η ενημέρωση των παραγωγών για την υιοθέτηση πρακτικών αποδοτικότερης χρήσης του νερού και τεχνολογιών άρδευσης ακριβείας κρίνονται αναγκαία για να μην βρεθούμε μπροστά σε δυσάρεστες εκπλήξεις στο άμεσο μέλλον.
* Ο Δρ. Νεκτάριος Κουργιαλάς είναι Ερευνητής Γ Βαθμίδας / Υπεύθυνος Εργαστήριου Υδατικών Πόρων, Αρδεύσεων & Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου (ΙΕΛΥΑ), ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
** Ο Απόστολος Βουλγαράκης είναι Γεωπόνος MSc / Πρόεδρος ΤΟΕΒ Βαρυπέτρου Χανίων
