Ο Σαλής και η λαϊκή δοξασία

Το ταξίδι από το χωριό της στην πόλη των Χανίων όλο και αναβάλλονταν, μέχρι να μαζευτεί από τα έσοδα των κτηνοτροφικών εργασιών της οικογένειας εκείνο το πολυπόθητο χρηματικό ποσό που χρειαζόταν για να γίνει πραγματικότητα. Αυτά τα ταξίδια, που έχουν ανεξίτηλα χαραχτεί στις παιδικές της αναμνήσεις γινόταν συνήθως δυο φορές το χρόνο, μία φορά πριν τα Χριστούγεννα και μια πριν το Πάσχα για τα αναγκαία ψώνια των ημερών, με τις ανάγκες της οικογένειας ακριβοδίκαια ιεραρχημένες, ως προς όλα τα μέλη της, για τα απολύτως απαραίτητα.

Μικρό παιδί τότε η κυρία Βασιλική, ίσα με εννέα χρονών, ανήμερα του Πάσχα θυμάται σε μία από αυτές τις περιηγήσεις της στη πόλη των Χανίων με τη μητέρα της τη συνάντηση τους με το Σαλή, το μαύρο βαρκάρη, σε μια αποθήκη υποδημάτων. Λες και μαρμάρωσε εκείνη η στιγμή αυτής της συνάντησης ,σε μια άκρη του μυαλού της. Έρχεται και ξανάρχεται στη μνήμη της και ας έχουν περάσει τόσα πολλά χρόνια. Και ξεπροβάλλει μπροστά της η εικόνα του με τη θεόρατη μορφή και το λευκό χαμόγελο στο ολόμαυρο πρόσωπο του να απλώνει το μακρύ του χέρι για να χαιρετήσει με ένα χαιρετισμό διάρκειας, πρώτα τους μεγάλους. Και να στη συνέχεια κάτι ψάχνει να βρει στην τσέπη του, με τη χαρά έκδηλη στο πρόσωπο του να προσφέρει το εύρημα, δυο καραμέλες, στο μικρό κοριτσάκι της παρέας μαζί με ένα φιλί στο μέτωπο, ενώ εκείνο αμήχανο παρακολουθεί τη σκηνή.

Κάπου ανάμεσα στο Κουμ Καπί και στην Παλιά Πόλη, χωρίς ακριβώς να μπορεί να προσδιορίσει το σημείο, βρισκόταν εκείνη η αποθήκη παπουτσιών με εκατοντάδες παπούτσια για ανθρώπους όλων των ηλικιών παρατεταγμένα σε απόλυτη τάξη να περιμένουν υπομονετικά τον υποψήφιο αγοραστή.

Ναι… δεν θυμάται ακριβώς το σημείο αυτής της απρόσμενης συνάντησης.
Είναι τα χρόνια που περνούν βλέπετε που σβήνουν καμιά φορά τη λεπτομέρεια για να διατηρήσουν την ουσία των γεγονότων. Και εκείνη η συνάντηση είχε ουσία για τη μικρή τότε Βασιλική για τρεις λόγους που παρέμειναν ανεξίτηλοι στην ψυχή της. Ο ένας ήταν ότι εκείνος ο θεόρατος μαύρος με το λευκό χαμόγελο άλλαξε με τον πλούτο της ψυχής του την εικόνα των «αράπηδων» που παίρνουν τα κακά παιδιά, όπως την είχε διαμορφώσει στη ψυχούλα της από τα ακούσματα των παραμυθιών. Ο δεύτερος ότι εξαιτίας του έγιναν δικά της εκείνα τα πολυπόθητα παπούτσια, που μόλις είχε δοκιμάσει, καθώς προθυμοποιήθηκε αμέσως να συμπληρώσει το ποσό, όταν αντιλήφθηκε με την είσοδό του στο κατάστημα την αγωνία της μητέρα της που, αν και μετρούσε και ξαναμετρούσε τα χρήματα στο πορτοφόλι της συμπεριλαμβανομένου και του εισιτηρίου του λεωφορείου για την επιστροφή, δεν αρκούσαν για να τα αγοράσει. Ο τρίτος λόγος ήταν ότι αισθανόταν μετά τη συνάντηση αυτή άτρωτη και αλώβητη για πολύ καιρό επειδή της εξήγησε η μητέρα της ότι κανείς πια, αφού τη φίλησε ο Σαλής, δεν μπορούσε να τη «λαβώσει» και να της κάνει κακό. Εξάλλου για αυτό το λόγο πολλές μητέρες στα Χανιά, όπως είχε ακουστά , ζητούσαν από το Σαλή να φιλήσει τα παιδιά τους «για να μην τα πιάνει το μάτι».

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ

Και καθώς η ηλικιωμένη τώρα πια κυρία Βασιλική συνεχίζει να διηγείται ιστορίες για τη ζωή του μαύρου αχθοφόρου και τις αγαθοεργίες του στους φτωχούς της πόλης με το επιμύθιο πάντοτε « η ανθρωπιά και η ψυχή του ανθρώπου χρώμα δεν έχουνε», σκέφτομαι μήπως αυτή η λαϊκή δοξασία της μέθεξης με το διαφορετικό, ως πρόταση για να αποφύγει κανείς το κακό, είναι ένας τρόπος προσέγγισης του ίδιου του διαφορετικού που έχει ιδιαίτερη αξία για τη ζωή του ανθρώπου. Αυτή δηλαδή η πολλαπλή διαφορετικότητα του Σαλή που ήταν μαύρος, Μουσουλμάνος, παιδί φαμέγιων και ξένος στην πόλη, αντί να τον απομακρύνει από τους άλλους, του προσέδιδε αναγνωρίσιμη δύναμη που προφανώς στηριζόταν στην ανθρωπιά που τον διέκρινε και στην απέραντη καλοσύνη του. Βλέπομε, δηλαδή να επικρατεί μια λαϊκή δοξασία για τη δύναμη και την ομορφιά του διαφορετικού που έρχεται να αναιρέσει στη συντηρητική κοινωνία της εποχής εκείνης τη φυλετική διάκριση. Εντύπωση, επίσης προκαλεί ο τρόπος με τον οποίο η αντίληψη αυτή μεταδιδόταν στα παιδιά που έβρισκαν έτσι έναν τρόπο να πλησιάσουν το διαφορετικό, μακριά από όποιο φυλετικό και κοινωνικό ρατσισμό.

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΗΔΕΝΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ

Ανατρέχοντας λοιπόν στο διαδίκτυο, σε μια προσπάθεια μου να συλλέξω περισσότερες πληροφορίες για αυτόν τον άνθρωπο θρύλο διαπιστώνω ότι ο Σαλής πέθανε στις 29-02-1967.
Η μικρή μας λοιπόν αυτή αναφορά σε ένα ακόμα περιστατικό της καθημερινότητας της ζωής του Σαλή στην πόλη μας θα μπορούσε να αποτελέσει ένα μνημόσυνο στη μνήμη του με ιδιαίτερη αξία, καθώς συμβαίνει η σημερινή ημέρα, δηλαδή η 1η Μαρτίου, να έχει θεσπισθεί από τον ΟΗΕ ως διεθνής ημέρα μηδενικών διακρίσεων και μηδενικής ανοχής ,ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό και στο στιγματισμό της όποιας διαφορετικότητας. Μια ημέρα που φαντάζει ως ουτοπία και οξύμωρο σχήμα σε μια νεοελληνική κοινωνία γεμάτη διακρίσεις, όπου ο ρατσισμός και η ρητορική μίσους στις ακραίες παρατηρούμενες εκφάνσεις τους, απειλούν όχι μόνο τους δημοκρατικούς θεσμούς αλλά και τις ίδιες τις ανθρώπινες ζωές. Μια ημέρα που έρχεται ακριβώς να μας θυμίσει το μέγεθος του προβλήματος με τις πολλαπλές διακρίσεις ως προς το φύλο, την ιθαγένεια, τις πεποιθήσεις, την ηλικία, την κοινωνική προέλευση, τη θρησκεία, την αναπηρία και τον σεξουαλικό προσανατολισμό να αποτελούν πεδίο όπου δοκιμάζεται καθημερινά το επίπεδο πολιτισμού της κοινωνίας μας.

ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

Μια μέρα που καθιστά επίκαιρο, όσο ποτέ, το δυνατό μήνυμα των παρακάτω στίχων που έγραψε για το Σαλή Χελιδωνάκη ο φίλος του, Γιώργος Γεωρβασάκης.
Ας ήσουν μαύρος
Ας μην ήσουν Χριστιανός
Ας ήταν μαύρη η μορφή σου
Μ’ από το χιόνι πιο λευκή
ήτανε η ψυχή σου.