(Η επανάστασις του 1821)
Από το βιβλίο του Αριστείδη Κριάρη, “Κρητικά δημοτικά τραγούδια”-μια απίθανα πλούσια και πρωτότυπη για την εποχή της (1920) “Πλήρης συλλογή Κρητικών Δημωδών Ασμάτων…”, αντιγράφουμε ένα (σε απόσπασμα) από τα πολλά τα σχετικά με την επανάσταση του 1821 στην Κρήτη (σσ.61-63):
“Απού ’χει νου και λοϊσμό και γνώσι και τερτίπι (=τέχνη)
Ας κάτση να συλλογιστή το σηκωμό τση Κρήτης.
Σ’ τση χώραις κάνουν ρεμπελιό (=αναρχία, επανάσταση) και κόβγουν τσ’ αραγιάδες
Κ’ εκλαίγαν η γυναίκες των όσαις κι αν είχαν άντρες.
Που τσοι’ χανε ς’ την εγγαριά (=αγγαρεία) κι εκάναν τση δουλειαίς των,
Σ’ τση χώραις τσοι σκοτώσανε και ς’ τα χωριά εφεύγαν,
σαν τ’ αγριοπερίστερα επιάνανε τη Ρίζα (=τις υπώρειες των βουνών)
Πάνω ς’ τα όρη ς’ τα βουνά, ς’τσοι πρίνους αποκάτω,
Εμερνοξημερώνουνταν, κοντά ‘ν’ κι ο Θιος βουηθά των.
Ήσανε και ξαρμάτωτοι κι είχαν μεγάλη πρίκα (=πίκρα)
Μά’ δωκι’ ο θιος κ’ η Παναγιά γλήγορ’ αρματωθήκα·
Πέρα ς’ τη Χώρα τω Σφακιώ των ήρθαν τα τουφέκια (…)”
Η πολυσημεία του παραπάνω μικρού αποσπασματος αιτιολογεί απόλυτα γιατί οι Κρητικοί ξεσηκωθήκαν ταυτόχρονα με τους άλλους Έλληνες το 1821. Μια δε ιστορική ανάλυση -όπως ξαναγράψαμε- των σχετικών “δημωδών ασμάτων” εκείνης της περιόδου [εργασία που έχει ετοιμάσει ο κ. Αποστολάκης Σταμάτης, λαογράφος, και είναι(;) υπό έκδοση], θα συνέβαλε στην κατανόηση σε βάθος της επανάστασης στην Κρήτη. Με όλες τις γνωστές και άγνωστες ιδιομορφίες της. Σύμφωνα δε με τα ιστορικά στοιχεία, “η τουρκική διοίκηση της Κρήτης απάντησε αμέσως με γενική κινητοποίηση των στρατιωτικών της δυνάμεων και με βιαιοπραγίες πρωτοφανούς αγριότητας. Αποκορύφωμα υπήρξε η μεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (24 Ιουνίου 1821).
Παρ’ όλα αυτά, η επανάσταση επεκτάθηκε γρήγορα σε ολόκληρη την Κρήτη και στερεώθηκε.
