Συµπληρώθηκαν αυτές τις µέρες δύο χρόνια από την εκδηµία του Σταµάτη Αποστολάκη. Ο εκλιπών υπηρέτησε των Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση 35 χρόνια, από το 1952 µέχρι και το 1987. Επέλεξε να παραµείνει δάσκαλος της τάξης κι όχι ν’ αναλάβει διευθυντικές θέσεις.
Ερωτεύτηκε το διδασκαλικό επάγγελµα, που το µετέτρεψε σε λειτούργηµα. Ο έρωτάς του φαίνεται και από την ανταπόκριση που έδειχνε µετά τη συνταξιοδότηση στα πολύ συχνά καλέσµατα από σχολικές µονάδες, προκειµένου να µιλήσει στους µαθητές τους για θέµατα λαογραφικά και ιστορικά.
Ένα τέτοιο κάλεσµα ήταν και το δικό µας, στην διηµερίδα «Η Κρήτη και ο πολιτισµός της στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση», που διοργανώσαµε τον Μάιο του 2015, ο υπογραφόµενος ως Σχολικός Σύµβουλος ∆ασκάλων της 2ης Περιφέρειας Χανίων και η Μαρία Μπαδιεριτάκη, ως Σχολική Σύµβουλος Νηπιαγωγών της 69ης και 19ης Περιφέρειας Κρήτης. Απευθυνόταν στους εκπαιδευτικούς, δασκάλους και νηπιαγωγούς, των δύο Περιφερειών, και είχε ως σκοπό την ευαισθητοποίησή τους στον εµπλουτισµό του εκπαιδευτικού έργου που προσέφεραν στα σχολεία τους, µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου καταγωγής και διαµονής των µαθητών τους.
Στον τοµέα της λαογραφίας και της ιστορίας πολύτιµη ήταν η εµπειρία που µετέφεραν στους νεότερους εκπαιδευτικούς οι δάσκαλοι Βασίλης Χαρωνίτης, Βαγγέλης Κακατσάκης, Τάσος Κόλλιας και Σταµάτης Αποστολάκης. Ο τελευταίος µίλησε στη διηµερίδα εκείνη µε θέµα «Πώς εργάστηκα για να γίνουν κοινωνοί του λαϊκού πολιτισµού οι µαθητές µου». Παρουσίασε µερικές από τις σχετικές µε το θέµα της ηµερίδας πρωτοβουλίες του κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής του διαδροµής, σε τάξεις µεγάλες και πολυάριθµες, στα σχολεία 13ο Χανίων και 6ο Χανίων. Παραθέτω αποσπάσµατα από την εισήγησή του εκείνη.
«…Συχνά στην τάξη µου, µιλούσαµε για την παράδοσή µας, τα έθιµά µας, τις γιορτές, τους βίους, γεωργικό, ποιµενικό, αλιευτικό και λοιπούς, τις επαγγελµατικές ασχολίες των γονιών µας, των γνωστών µας, των συνανθρώπων µας µ’ ένα λόγο, και τις σκέψεις µας για το δικό µας µέλλον. Ο υλικός, πνευµατικός και γλωσσικός µας πλούτος, η ιστορία µας η τοπική και όλα αυτά τα θέµατα, απ’ αφορµή και τα µαθήµατά µας, βέβαια, ήταν καθηµερινός µας προβληµατισµός. Και θέλαµε, για τις παραπέρα ενέργειές µας, υπεύθυνες και ορθές οδηγίες, για να εργαστούµε κι εµείς σαν τάξη, όπως σχεδιάζαµε.
Έτσι η πρώτη σκέψη µας ήταν ο λαογραφικός µας πλούτος, το µια ζωή, εξ’ άλλου, µεράκι µας. Ν’ αναζητήσουµε αυτόν τον θησαυρό, αλλά σωστά, µεθοδικά. Το ίδιο να κάνουµε και για τον γλωσσικό µας θησαυρό. Απευθύνθηκα στους αρµόδιους φορείς που ανταποκρίθηκαν… Έµενε να τονωθεί η διάθεση των µαθητών µας για έργο, τις ελεύθερες ώρες και αργίες των, στις διακοπές των. Και το πετύχαµε… Τι κάναµε; Περιορίζοµαι στο 6ο ∆ηµοτικό Σχολείο Χανίων. 21 αγόρια και 20 κορίτσια, συνέλεξαν µεθοδικότατα: 937 Κρητικές παροιµίες, µε αναγραφή στο δελτίο κάθε µαθητή του ονοµατεπωνύµου του πληροφορητή, την ηλικία του, καθώς και τον τόπο καταγωγής του. ∆ηλαδή συγκροτήθηκε µια πλήρης και αυθεντική συλλογή λαϊκών παροιµιών, για την οποία καµάρωναν οι µαθητές µας και βέβαια κι εµείς.
Στη συνέχεια, µιας κι ήµασταν στη Νέα Χώρα, κι είναι εδώ οι πιο πολλοί ψαράδες, και βέβαια γονείς και συγγενείς και γείτονες των µαθητών µας, σκεφτήκαµε να συλλέξουµε τα Λαογραφικά των ψαράδων, που είναι τόσα πολλά και τόσο ενδιαφέροντα!
Σ’ ένα διάλειµµά µας -δίπλα στο Σχολείο είναι το λιµανάκι- πήγαµε ως εκεί. Βρήκαµε τους ψαράδες στις βάρκες τους… Κι αρχίσαµε από τα εύκολα. Ολόγυρα στο λιµανάκι ήταν δεµένες όλες οι βάρκες και τα ψαροκάικά τους. Καταγράψαµε το όνοµά τους και ρωτήσαµε το γιατί της ονοµατοθεσίας αυτής, για το κάθε πλεούµενο. Στη συνέχεια καταγράψαµε το όνοµα κάθε ψαριού, την αξία του και τον τρόπο µαγειρέµατός του… Οι πληροφορίες καταγράφηκαν από τα παιδιά, µ’ όλα τα απαραίτητα στοιχεία, που λειτούργησαν σαν τέλειοι συλλογείς και επιστήµονες του χώρου!
Με την ίδια µέθοδο και διάθεση, συγκεντρώθηκαν από τους µαθητές µας τα Λαογραφικά του καφενείου, µε πληροφορητές τους, τους ασχολούµενους στο χώρο γονείς των ή τους γείτονές των «καφετζήδες». Έτσι καταγράφηκαν: τα είδη των καφέδων, τα παιχνίδια στα χαρτιά, που παίζουν οι θαµώνες των, και όλος ο λαογραφικός και γλωσσικός πλούτος του χώρου!
Με την ίδια µέθοδο και διάθεση εργαστήκαµε και κάθε επόµενη χρονιά στην τάξη µας. Έτσι συγκεντρώθηκε ένας αξιόλογος λαογραφικός και γλωσσικός θησαυρός, για τον οποίο σήµερα -δοθείσης ευκαιρίας- υπενθυµίζω ή φωτοτυπώ τις αυτόγραφες αυτές σελίδες συνεργασίας του κάθε τότε µαθητή/τριάς µου, οικογενειαρχών σήµερα, µε παιδιά µαθητές ή φοιτητές και… τρίβουν τα µάτια τους, συγκινούνται οι ίδιοι και τα παιδιά τους, και έχουν να πούνε πολλά για τα µαθητικά τους χρόνια στο ∆ηµοτικό. Μπορεί να ’ναι το σπίτι µας µόνο βιβλία και περιοδικές εκδόσεις, τα τετράδια όµως των µαθητών µας, των χρόνων εκείνων, βρίσκονται στην πιο περίοπτη θέση, γιατί συνιστούν θησαυρό και αναµνήσεις, που φέρνουν βαθύτατες συγκινήσεις…
Ξαναγυρίζω στις καταγραφές του 6ου ∆ηµοτικού Σχολείου. Η εργασία των µαθητών µου (Στ΄ τάξης) στο γνωστό αντικείµενο έρευνας και καταγραφής, κατευθύνθηκε για το σχολικό έτος 1981-82 στη συλλογή τού πέρα για πέρα πλουσιότατου βιωµατικού λαογραφικού υλικού για την Μεγαλοβδοµάδα και Λαµπρή στον τόπο µας. Το χειρόγραφο για τις προσωπικές συλλογές των µαθητών µας πάνω στο θέµα συγκρότησε τόµο 100 σελίδων, γράφτηκε από κάθε µαθητή αλφαβητικά και στολίστηκε µε διακοσµητικά σχεδιάσµατα των µαθητών µας. Είναι όντως ένας θησαυρός!
Το επόµενο σχολικό έτος, 1982-83, και απ’ αφορµή τα βιώµατα των περυσινών µαθητών µας, αρκετών αδελφών των εφετινών µας µαθητών της ∆΄, παρακαλώ, τάξης, ζήτησαν να συγκεντρώσουν κι αυτά το λαογραφικό υλικό που βιώνουν στα σπίτια τους τις µέρες «Μεγαλοβδοµάδας και Λαµπρής». Το πολύτιµο αυτό τετράδιο, µε του κάθε τότε µαθητή µου τα γράµµατα και την δικής του έµπνευσης εικονογράφηση, µας συγκινεί βαθύτατα, γιατί είναι τετάρτης τάξης κι όχι έκτης επίτευγµα!
Τα ίδια παιδιά το έτος 1983-84, Ε΄ τάξης, ασχολήθηκαν ύστερα από τις κατευθυντήριες οδηγίες µας µε την συλλογή του λαογραφικού υλικού που αναφέρεται στις Γιορτές του ∆ωδεκαηµέρου, δηλαδή από 24/12 µέχρι και τις 6/1 του επόµενου χρόνου. Και σ’ αυτή τη συλλογή, µένει έκπληκτος ο αναγνώστης, στα όσα αποθησαύρισαν οι µαθητές µας. Θαυµάζει την πρόοδο, την µεθοδικότητα και την όλη προσπάθεια, µαθητών Ε΄ τάξης, παρακαλώ! Έγιναν πραγµατικοί συλλογείς, λαογράφοι. Ένα ξεφύλλισµα του τετραδίου τους και µόνο, πείθει για τα παραπάνω.
Μια ακόµη αναφορά και τελειώνουµε: οι περυσινοί µας µαθητές, την επόµενη χρονιά, 1984-85, ήταν τελειόφοιτοι. Αποφάσισαν στον τοµέα που ερευνούµε ν’ ασχοληθούν και να καταγράψουν φέτος ∆ιάφορα λαογραφικά. Αποθησαύρισαν λοιπόν: «Κάλαντα», «Τραγούδια που τραγουδούσαν οι γονείς και παππούδες µας», «Μαντινάδες» κ.λπ. Κι έγραψαν και στο προλογικό τους: «..Καταγράψαµε τα έθιµα που ζουν και διατηρούνται στο σπίτι µας, στο χωριό ή στην πόλη, και τα συγκεντρώσαµε σ’ αυτόν τον τόµο, ενθύµιο της όµορφης αυτής ασχολίας µας. Κερδίσαµε πολλά. Αγαπήσαµε τα πατροπαράδοτα έθιµά µας, γνωρίσαµε τον τόπο µας, µάθαµε πώς να συγκεντρώνουµε από τους γεροντότερους αυτούς τους θησαυρούς, και να τους καταγράφουµε. Και βέβαια, να τα ζούµε! Μας επέµενε ο δάσκαλός µας: να λέµε τα κάλαντα, να ντυνόµαστε µασκαράδες, να µαθαίνουµε τα δηµοτικά µας τραγούδια και τους χορούς µας, και να συγκρίνουµε τα δικά µας έθιµα µε τα έθιµα των άλλων τόπων!…». Αυτές οι σκέψεις και διαπιστώσεις των µαθητών µας είναι η µεγαλύτερη ικανοποίηση και αµοιβή µας…».
Πιστεύω ότι η οικογένεια του Σταµάτη Αποστολάκη, που αντιλαµβάνεται καλύτερα από τον καθένα την αξία των µαθητικών αυτών τετραδίων, θα τα παραδώσει σ’ έναν αξιόπιστο φορέα των Χανίων, σχετικό µε το αντικείµενο, το Ιστορικό Αρχείο, τη ∆ηµοτική Βιβλιοθήκη ή το Μουσείο Σχολικής Ζωής. Εκεί, πέραν της φύλαξης, θα δοθεί η δυνατότητα σε νέους ερευνητές να τα µελετήσουν, ώστε να µπορέσει να γραφεί κάποτε η ιστορία της περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης στον τόπο µας. Μια εκπαίδευση που δεν ξεκίνησε βέβαια κατά την τελευταία δεκαπενταετία του 20ού αιώνα, όπως συνηθίζεται να αναφέρεται, αλλά που την εφάρµοζαν σε ανύποπτο χρόνο εκπαιδευτικοί όπως ο Σταµάτης Αποστολάκης. Ας είναι µακρά η µνήµη του!
* Ο Χάρης Στρατιδάκης είναι δρ Παιδαγωγικής
