Αφιερώματα στα 200 χρόνια από την έναρξη του αγώνα της Εθνικής Παλιγγεννεσίας
Είναι σπάνιο να συνδυαστούν στο ίδιο πρόσωπο η ευγένεια, η ευψυχία, ο ηρωισμός, η επιβολή, το θάρρος, η αφιλοκερδεία, η μετριοφροσύνη, η καθαρή και άδολη φιλοπατρία. Τα προσόντα αυτά συμποσούμενα και συγκεντρούμενα, μαζί με την στρατιωτική ευψυχία και πολυμηχανία, έκαναν τον Μάρκο Μπότσαρη μία εκ των επιφανέστερων μορφών της Εθνικής Παλιγγενεσίας και τον κατέταξαν στο ίδιο ύψος με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Γεώργιο Καραϊσκάκη.
Γεννήθηκε στο Σούλι το 1790. Γιος του Οπλαρχηγού Κίτσου Μπότσαρη και αδελφός του Γιάννη και της περίφημης Λένως Μπότσαρη. Τη χρήση των όπλων έμαθε ο Μάρκος από την αδελφή του Λένω, η οποία ήταν 4 χρόνια μεγαλύτερη. Μετά την πτώση του Σουλίου (Δεκέμβριος 1803) ακολούθησε τον πατέρα του Κίτσο Μπότσαρη, ο οποίος επικεφαλής 1200 Σουλιωτών κατευθύνθηκε προς τον Αχελώο ποταμό, με σκοπό να περάσει στα Άγραφα. Στο μοναστήρι του Σέλτσου, κοντά στο ποτάμι, τον Απρίλιο του 1804 οι Σουλιώτες μετά από προδοσία κατεσφάγησαν. Ο μικρός Μάρκος σώθηκε, όπως και ο πατέρας του. Η ηρωική Λένω, ο Γιάννης και η Κίτσαινα έχασαν τη ζωή τους. Στη συνέχεια πέρασε στην Κέρκυρα με τον πατέρα του, ο οποίος υπηρέτησε ως Ταγματάρχης στον εκεί Γαλλικό στρατό. Στον στρατό αυτόν υπηρέτησε και ο ίδιος ο Μάρκος και έφθασε στον βαθμό του Υπολοχαγού.
Το 1813 είδε τον πατέρα του να σκοτώνεται άνανδρα και ύπουλα από τον Γώγο Μπακόλα, αρματολό των Ραδοβιζίων, στην Άρτα, στο σπίτι ενός κουμπάρου τους. Το σχέδιο βέβαια της δολοφονίας ήταν του Αλή πασά. Γρήγορα ο Μάρκος έγινε αρχηγός των Σουλιωτών, οι οποίοι ανεγνώριζαν μετά τη δολοφονία του Κίτσου Μπότσαρη, την αρχηγία του αδελφού του Νότη Μπότσαρη, ικανού και σοφού Οπλαργηγού ( ο τάφος του Νότη Μπότσαρη βρίσκεται στην πόλη της Ναυπάκτου).
Στην πολεμική διαμάχη των σουλτανικών στρατευμάτων και του γηραιού πλέον Αλή πασά ο Μάρκος Μπότσαρης συμφιλιώθηκε με τον τύραννο και κέρδισε ξανά, μετά 17 χρόνια, την ελευθερία του Σουλίου. Εν τω μεταξύ ο παλαιός εχθρός του Γώγος Μπακόλας είχε μυηθεί στην Φιλική Εταιρία με την έκρηξη της Επαναστάσεως πολεμούσε γενναίως τους Τούρκους. Τώρα η υψηλοφροσύνη και η αληθινή γενναιότητα θριαμβεύουν! Ο Μάρκος για το καλό της πατρίδας και για το χατήρι της ελευθερίας συμφιλιώθηκε με τον παλαιό εχθρό του, Γώγο Μπακόλα, και πολέμησε πλάι του ηρωικά! Μάλιστα αρραβώνιασαν και τα παιδιά τους που ήταν μικρά, κατά την τότε επικρατούσα συνήθεια. Ο Μάρκος πολεμάει πάντα και παντού με εκπληκτικό θάρρος, ηρωισμό και αποτελεσματικότητα. Γίνεται ο σπουδαίος αρχηγός.
Πέντε πηγάδια, Πλάκα, Πέτα, Μακρυνόρος, Μεσολόγγι, Ραψίστα, Κομιτζάδες, Ριγάσα Κασμηρά. Μετά την εκ νέου πτώση του Σουλίου (1822) ο Μάρκος υπερασπίζεται το Μεσολόγγι. Γίνεται ο φυσικός αρχηγός όλων των μαχητών. Είναι ο λατρεμένος του στρατού και του λαού. Η φήμη του Μάρκου από τις νίκες του κατά του Χουρσίτ ανάγκασε την Κυβέρνηση να τον διορίσει Αρχιστράτηγο της δυτικής Ελλάδος. Ωστόσο, κάποιοι Οπλαρχηγοί διαμαρτυρήθηκαν. Τότε ο ανεξίκακος και ανδρείος πολεμιστής έσχισε ενώπιον τους το δίπλωμα του διορισμού του και τους είπε με σθένος: “ ‘Οποιος, παιδιά, είναι άξιος, παίρνει αύριο το δίπλωμά του μπροστά στον εχθρό”. Ο στρατός του Μουσταή πασά της Σκόδρας εξ 8000 επιλέκτων αλβανών πολεμιστών βρισκόταν στο Κεφαλόβρυσο, έξω από το Καρπενήσι. Κατά το πολεμικό σχέδιο ο Μάρκος με τους 350 πιστούς Σουλιώτες του, θα επετίθετο κατά των Τούρκων την νύχτα της 9ης Αυγούστου 1823 και θα τον ενίσχυαν άλλοι οπλαρχηγού με τις δυνάμεις του. Αυτοί, όμως, δεν εμφανίστηκαν, πλην του Κίτσου Τζαβέλλα.
Την νύχτα ο ηρωικός Μάρκος επιτέθηκε στον εχθρό, τον οποίο αποδεκάτισε και διεσκόρπισε (σκοτώθηκαν 800 Τούρκοι). Κατά την στιγμή που προσπαθούσε να συλλάβει ή σκοτώσει τον Μουσταή, κτυπήθηκε από ενεδρεύοντα Τούρκο στο μέτωπο και εξέπνευσε. Ο νεκρός του Μάρκου μεταφέρθηκε στο Μοναστήρι του Προυσσού. Εκεί βρισκόταν άρρωστος ο Καραϊσκάκης, ο οποίος αφού τον φίλισε του είπε: “ άμποτες να είχα κι εγώ έναν τέτοιο θάνατο, Μάρκο”. Και είχε, λίγο αργότερα, στις 23 Απριλίου 1827, στο Φάληρο. Η κηδεία του Μάρκου έγινε πάνδημη στο Μεσολόγγι. Η λαϊκή μούσα τραγούδησε το θάνατο του Μάρκου.
“ Θέλτε να ακούστε κλάμματα, θέλτε και μοιρολόγια,
περάστε απ’ το Αιτωλικό, το έρμο Μεσολόγγι.
Τον Μάρκο πάν’ στην εκκλησιά, τον Μάρκο πάν’ να θάψουν.
Ξήντα παπάδες πάν’ μπροστά και δέκα δεσποτάδες…”.
Ο ευρωπαϊκός λαός λάτρεψε τον Μάρκο. Οι Γάλλοι παραληρούσαν από θαυμασμό για τον ήρωα. Ο Ουγκώ του αφιέρωσε στίχους. Ένα δικό μας τραγούδι για τον θάνατο του Μάρκου είναι το έξής:
“ Ενα μικρό κλεφόπουλο εβίγλιζε όλη μέρα
σε ξάγναντη βουνοκορφή, σε καστρινό λημέρι
μες στης Κλεισούρας τα βουνά πάν’ απ’ το μοναστήρι
κι από το καραούλι του χαιρότανε τον κόσμο
και αγνάντευε το Αιτωλικό, το έρμο Μεσολόγγι
και ρώταγε τις πέρδικες και τους μικρούς πετρίτες,
τα διαβατάρικα πουλιά, την όμορφη τρυγόνα
μην είδαν μην απάντησαν τον πρωτοκαπετάνιο,
τον Μάρκο τον πολέμαρχο κι όλο τον ταϊφά του,
που ’χει βδομάδες ν’ ακουστεί κάνα καλό χαμπέρι
από το Κεφαλόβρυσο κι από το Καρπενήσι
που πολεμάει την Τουρκιά και δώδεκα αγάδες,
σαν τα διπλώματα έκαψε όσο τρανά κι αν ήταν
που του ’δωσαν γι’ ανταμοιβή και του σπαθιού τη χάρη,
για να κερδίσει πάει ομπρός στη χαλασιά της μάχης.
… Επέσαν αστραπόβροντα τ’ απόγιομα, το δείλι
και κρύψανε και μαύρισαν το πικρο-Μεσολόγγι
και πνίξαν το Αιτωλικό μες στην ανατριχίλα
κι ήρθανε μαύροι γυπαετοί από το Μακρυνόρος
που μύρισαν στον ουρανό αγέρα του θανάτου,
σκοτείνιασαν κι αντάριασαν όλα τα βαλτοχώρια,
πικρό ποτάμι γίνηκε των κοριτσιών το κλάμμα,
αργά κυλάει και σμίγεται στο μανιασμένο κύμα
π’ αφροκοπάει η θάλασσα και δείχνει αγριεμένη,
μοιρολογούνε τα πουλιά, θαλασσοπούλια κλαίνε.
Ο Μάρκος ελαβώθηκε, ο Μάρκος ξεψυχάει,
τ’ άψυχο φέρνουν το κορμί, κουφάρι αντρειωμένου,
ο τόπος σειέται όπου περνά κι ανοίγουνε τα κάστρα,
τρίζουν συθέμελα βουνά, ραγίζουν τα φαράγγια,
αρνιέται η γης να τον δεχθεί, το χώμα να τον λιώσει
το γιο της κλαίει η Ελλάδα μας, το Σούλι τον πατέρα,
θρηνεί και το κλεφτόπουλο στο χώμα ακουμπισμένο,
χτυπιέται κι ολοφύρεται, παρηγοριά δε βρίσκει.
