Ο θρίαμβος της θρησκείας και λόγος προς τους καθολικούς

A’ μέρος: Ζακ Αλέν Μιλέρ

«Να μην υποχωρούμε από την επιθυμία»

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ 1901 – 1981 ψυχίατρος, ψυχαναλυτής Το μεγαλύτερο όνομα της ψυχανάλυσης μετά τον Φρόιντ

Εκδόσεις Εκκρεμές, 2011

Εισαγωγή για την ελληνική έκδοση: Ζακ Αλέν Μιλέρ Μετάφραση: Νάσια Λινάρδου – Μπλανσέ, Νατάσα Κατσογιάννη, Κυριακή Σαμαρτζή

Λόγω των εξαιρετικά δύσκολων συνθηκών του ελληνικού λαού από τη δεινή οικονομική κρίση, στην οποία βρίσκεται, προτίμησα να επιλέξω το βιβλίο του Λακάν, του διεθνούς Γάλλου ψυχιάτρου και μεγάλου ψυχαναλυτή, που ο καθηγητής και πιστός μαθητής του ο Ζακ Αλέν Μιλέρ επιμελήθηκε τη σημαντική έκδοση την οποία παρουσιάζουμε με πρώτο θέμα στην εισαγωγή -για την ελληνική έκδοση- με τίτλο: “Να μην υποχωρούμε από την επιθυμία”… Με την επιθυμία να συνδέεται με τον άλλο. Με αυτό να της προσδίδει έναν χαρακτήρα απείρου, που απελευθερώνεται κάποτε. Αλλά η διατύπωση «να μην υποχωρούμε από την επιθυμία μας» είναι ανάλογη με το «να κάνουμε το καθήκον μας». Όμως το να κάνει κάποιος το καθήκον του δεν είναι το ίδιο με το να μην υποχωρεί από την επιθυμία του; Αυτό -το να κάνει κάποιος το καθήκον του- είναι δυνατόν να φανεί σαν μια ιδεοψυχαναγκαστική εκδοχή της επιθυμίας στην οποία να αντιπαρατεθεί η ύστερη εκδοχή, δηλαδή το να κάνει κάποιος του κεφαλιού του…

Ο σύγχρονος όμως ψυχαναγκασμός των πάντων, αναδείχνει το γεγονός ότι η επιθυμία είναι η επιθυμία των άλλων, που σημαίνει ότι στη σχέση του με την επιθυμία τίθεται ζήτημα ιδιοκτησίας για το υποκείμενο. Αυτό εννοεί το ότι η σημαίνουσα αλλοτρίωση είναι το αντίθετο της ιδιοκτησίας…. Ένα θαυμάσιο εισαγωγικό θέμα για τον συγχυσμένο σημερινό κόσμο μας, στον οποίο τόσο η επιθυμία με την αλλοτρίωσή της είναι δυνατόν να αναχθούν -μετωνυμικά- στην πολλαπλά εμπορικοποιούμενη ψυχολογικά, ψυχαναλυτικά, κοινωνιολογικά διαλεκτική της επιθυμίας που έρχεται από τον άλλο ως επικυρίαρχη πραγματικότητα. Για να αλλάξει θεμελιακούς όρους του Φροϊντισμού με τη σχολή του Λακανισμού. Θεωρούσε ότι η ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήταν καθολική, που έδινε νόημα στο πραγματικό, που η επιστήμη θα το καθιστούσε ανυπόφορο… Όμως για την καταισχύνη της επιθυμίας της ΑΓΑΠΗΣ και τον θρίαμβο της εκκλησίας του Χριστιανισμού, που τόσο απειλείται σκληρά, ο Λακάν θεωρεί ότι ο θρίαμβος της θρησκείας κ.λπ., δεν είναι δυνατόν να αφεθεί μόνο στις αναποτελεσματικές διαδικασίες των εκκλησιαστικών φορέων, κυρίως ως κρατικών προεκτάσεων…

ΝΕΟΣ ΣΚΟΤΑΔΙΣΜΟΣ ΜΕ ΜΑΝΔΥΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΣΜΟΥ Τον θρίαμβο της θρησκείας έναντι στα πυρά ενός νέου σκοταδισμού ντυμένου με τον μανδύα του επιστημονισμού (αλλά, κατά τη δική μας άποψη και του σαρωτικού υπερ-τεχνολογισμού) υποστήριξε ο πιο διάσημος μετά τον Φρόιντ ψυχίατρος και ψυχαναλυτής ο Ζακ Λακάν (1901-1981). Ο Λακάν ήταν ο μόνος ηγέτης ψυχαναλυτικής σχολής που επιχείρησε να προσαρμόσει τον ψυχαναλυτικό θεσμό, κυρίως την εκπαίδευση των ψυχαναλυτών, στην ψυχαναλυτική εμπειρία. Για να θεωρείται ότι οι πρωτοβουλίες του σ’ αυτό τον τομέα αποτέλεσαν καμπή για τη θεώρηση του τι είναι ο ψυχαναλυτής. Με τη σφραγίδα του να είναι ανεξίτηλη. Έτσι, χάρη σ’ αυτόν, με την αδιαπραγμάτευτη επιθυμία του και τη δύναμη της σκέψης του, μπορεί σήμερα, η φροϊδική ψυχανάλυση να απαντήσει στα πυρά του επιστημονισμού που, εκτοξεύονται εναντίον της, μέσα σ’ έναν σύγχρονο σκοταδισμό που έχει κατακαλύψει τον σύγχρονο κόσμο μας. Ωστόσο, ο στόχος του Λακάν δεν ήταν, διόλου, η επανα-εφεύρεση της ψυχανάλυσης. Παρά το γεγονός ότι ο Λακάν στην αρχή της διδασκαλίας του κήρυξε την επιστροφή στον Φρόιντ. Έθεσε όμως το ερώτημα, όπως αναφέρεται στη σειρά των έργων του που έχουν ανακυκλοφορήσει στις εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ. Με θέμα τον “Θρίαμβο της Θρησκείας” και “Λόγο προς τους καθολικούς”, με εισαγωγή για την ελληνική έκδοση του Ζακ Αλέν Μιλέρ, σε μετάφραση Νάσια Λινάρδου – Μπλανσέ, Νατάσα Κατσογιάννη, Κυριακή Σαμαρτζή.

ΕΑΝ ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΕΙΝΑΙ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ

Στο κρίσιμο όμως ερώτημα: “Κάτω από ποιες προϋποθέσεις είναι η ψυχανάλυση δυνατή;” ο αείμνηστος Ζακ Λακάν απάντησε: «Εάν και μόνο ενώ, το ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ είναι δομημένο στη ΓΛΩΣΣΑ…», όπου η ανάπτυξη αυτής της υπόθεσης, έως τις ακραίες συνέπειές της αποτέλεσε τη διδασκαλία του Λακάν. Τόσο στον ξεχωριστό (σε μετάφραση ελληνική) τόμο “Η Διδασκαλία μου” όσο και στον επίσης μεταφραστικό τόμο “ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ”.

Ολόκληρη η διδασκαλία του εκφράστηκε με τη μορφή τακτικού σεμιναρίου που διήρκεσε περίπου τριάντα χρόνια. Στο πρώτο κείμενο που περιλαμβάνεται σ’ αυτόν τον τόμο είναι ένα ενδιαφέρον κείμενο του Ζακ Αλέν Μιλέρ, που αποτελεί μια εισαγωγή με τίτλο: ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΟΧΩΡΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΜΑΣ Αυτή η ενδιαφέρουσα εισαγωγή του καθηγητού Ζακ Λακάν, δηλαδή η μη υποχώρηση στην επιθυμία. Μια διδακτική εισαγωγή του Ζακ Αλέν Μιλέρ, που συνεχιζότανε στο δεύτερο μέρος στις εκφρασμένες αρχές του Ζακ Λακάν, για να πει ο Μιλέρ: «Συνεχίζω το σημερινό μάθημα από το σημείο που σταμάτησε την τελευταία φορά. Έλεγα, λοιπόν, ότι η διατύπωση “να μην υποχωρούμε από την επιθυμία μας” που είναι δυνατόν να φανεί σαν μια ιδεοψυχαναγκαστική εκδοχή της επιθυμίας, στην οποία θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί η υστερική εκδοχή, δηλαδή το να κάνει κανείς του κεφαλιού του… Όμως τόσο το υστερικό όσο και το υποκείμενο, είναι μια αλυσίδα εκμαίνουσα».

Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΔΥΟ ΕΤΑΙΡΩΝ…

Όμως, στην ψυχανάλυση δεν πρόκειται για απελευθέρωση της επιθυμίας. Η οποία αποκτά συνεκτικότητα, επιμένοντας μέσα στην αλυσίδα… Όμως, εκείνο που αναφέρει ο Λακάν, για να προσδιορίσει το “να μην υποχωρούμε από την επιθυμία μας” είναι εκείνο που προκύπτει μεταξύ δύο εταίρων, που δεσμεύονται με ένα σύμφωνο που, όταν ο ένας από τους δύο το προδίδει, τότε, προδίδει την εμπιστοσύνη που ενέχει το εν λόγω σύμφωνο, με αποτέλεσμα ν’ ανοίγονται δυο δρόμοι. Ο ένας συνίσταται στο να τα ξαναβρούν και να παραδεχτούν τελικά, όπως συμβαίνει τώρα και έξι χρόνια του υστερικού ψυχαναγκασμού από τους εταίρους της Ευρώπης, μαζί και με τους διεθνείς υπερθεσμούς. Για να πουν τελικά ότι ούτε ο ένας ούτε ο άλλος αξίζουν κάτι καλύτερο… ΑΛΛΟ ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ, ΑΛΛΗ Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ Πάντως, ο Λακάν, στα γραπτά του λέει: «Στερείται την ευτυχία εκείνος που δεν εγκαταλείπει τον δρόμο της επιθυμίας…. αλλά η έννοια του καθήκοντος ανήκει και εκφράζεται στα πεδία του καθήκοντος, της ηθικής κατηγορίας, που οι άνθρωποι την προσεγγίζουν μέσα από τις θρησκείες. Με το γεγονός της αναμέτρησης μεταξύ επιθυμίας και καθήκοντος να μην αποτελεί πλέον ερώτημα σχετικό με τη βούληση, αλλά προσταγή απόλαυσης καθώς το υπερεγώ, λέει εκείνο το περίφημο “απολάμβανε” (jouis) ως προς το οποίο, το υποκείμενο πάντα υστερεί. Επινοήσαμε το υποκείμενο να υποκρίνεται “γεννηθήτω το θέλημά σου” πράγμα που όντως συνιστά μια άψογη απόκριση… Αλλά, μου έθεσαν την ερώτηση, ποια είναι στ’ αλήθεια η διαφορά ανάμεσα στην ψυχανάλυση και την εξομολόγηση και μάλιστα με ρωτούσε κάποιος που δεν προέβη ποτέ σε εξομολόγηση…».

ΕΔΩ ΠΡΟΣΤΙΘΕΤΑΙ Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Για ν’ απαντήσει ο Ζακ Αλέν Μιλέρ: Είναι αλήθεια ότι υπό μια συγκεκριμένη οπτική, το πέρασμα (la passe) όπως το ονόμασε ο Λακάν, θα μπορούσε να μοιάζει με άφεση αμαρτιών, το “γεννηθήτω το θέλημά σου” θα μπορούσε να είναι μια εκδοχή των άκοσμου (jouis), αυτό όμως που αλλάζει. Βεβαίως, τα πάντα είναι ότι εδώ προστίθεται η αγάπη του Θεού καθώς το “γεννηθήτω το θέλημά σου” είναι ένα πράγμα. Αλλά να προσθέτει κανείς την αγάπη του Θεού οδηγεί στο αποκορύφωμα. Το άμεσο αποτέλεσμα είναι ένα ριζικό “ΕΓΩ ΦΤΑΙΩ”. Αυτό που οι άνθρωποι στήριξαν και οργάνωσαν σαν το προπατορικό αμάρτημα. Θεωρούν μάλιστα ορισμένοι ότι αυτό ακριβώς είναι το αποτέλεσμα της ψυχανάλυσης. Νομίζω ότι η ψυχή είναι αντιδραστική». ΕΓΩ ΦΤΑΙΩ Ή ΔΕΝ ΦΤΑΙΩ; Πέρα όμως από αυτό το “ΕΓΩ ΦΤΑΙΩ” ο Λακάν δίνει μια απλή συμβουλή στον αναλυτή, προπαντός να μην απενοχοποιεί τον ψυχαναλυόμενο, για να αποφεύγονται οι βλαβερές συνέπειες, όπως η διαστροφική φαντασίωση, όπως τουλάχιστον την παρουσιάζει ο ίδιος ο Λακάν. Αυτός εμφανίζεται σαν το αντίθετο της Φροϊδικής φαντασίωσης «δέρνουν ένα παιδί», αλλά τι θα έδινε στον παρατατικό; Δεν θα ήταν πλέον φαντασίωση… επειδή στον Φρόιντ αυτός που χτυπάει και βρίσκεται σε δεύτερο πλάνο είναι πάντοτε ο ίδιος, ενώ το παιδί είναι ο οποιοσδήποτε… Σ’ αυτή τη σαδική φαντασίωση ο Λακάν υπογραμμίζει το αντίθετο. Δηλαδή, ο Δήμιος ποικίλει, η μορφή των βασανισμών ποικίλει, ενώ αντίθετα…

ΑΠΟ ΘΕΣΜΟΥΣ – ΕΣΜΟΥΣ ΒΙΩΝΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΠΟΛΥΤΟ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟ ΜΑΣ

με αυτό που ονομάζουμε διαστροφή να έγκειται κατά βάση στην προσπάθεια να αποδοθεί ο υποκειμενικός διχασμός από την πλευρά του άλλου. Με αποτέλεσμα τον βιασμό του άλλου. Για να εκφράζει αυτό το γεγονός την αποτελεσματικότητα του αντικειμένου για τον διχασμό του υποκειμένου…. αλλά η μονομερής απόδοση του υποκειμενικού διχασμού στον άλλο, όπως συνήθως γίνεται από εμάς σ’ εμάς, στην παλιότερη και κυρίως, στη σημερινή δεινή μας καθημερινότητα, αλλά και όπως γίνεται με καμία τύχη από Ευρωπαίους εταίρους και παρεταίρους με ωμότητα η παρουσία της οποίας μειώνει δραματικά την Ελλάδα διαφυγής… Με τον μονομερή υποκειμενικό διχασμό να μένει, στην αποτελεσματικότητα του αντικειμένου, ως συσσωρευτής απόλαυσης.

ΣΕ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΣΥΝΕΧΕΣ Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΜΑΣ

Για να αποτελεί φιγούρα ενός ορισμένου “είναι” απόλαυσης… Είναι απόλαυση, που περιλαμβάνει έναν αποκλεισμό, την απόρριψη του σημαίνοντος… Δηλαδή έναν που αποκλείει ριζικά κάθε “σκέφτομαι”… Με αυτό όμως το “δεν σκέφτομαι” να είναι ανταλλάξιμο… Για να έχει φτάσει ο κόσμος της σύγχρονης πραγματικότητας στο αδιέξοδο της επικυρίαρχης ανταλλαξιμότητας των πάντων. Όμως στο επόμενο κείμενό μας, θα αναφερθούμε στο διαρκές σεμινάριο του Ζακ Λακάν “Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥΣ”.

Για να δηλώνει (σελ. 20): Με άλλα λόγια, για να λέει κανείς ευχάριστα, πρέπει να ζει εξισταμένος του πράγματος, δηλαδή να ζει σε απόσταση από το πράγμα. Με το υποκείμενο να αποκρίνεται: “ΓΕΝΝΗΘΗΤΩ ΤΟ ΘΕΛΗΜΑ ΣΟΥ”…. Με τον εορτασμό των φετινών εορτών, με τη σωρεία των καταναγκασμών, προτίμησα τον ΘΡΙΑΜΒΟ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ από την ψυχιατρική πλευρά της επιθυμίας.