■ Ιστορικός- θαυµατουργικός
Ο Τίµιος Σταυρός στο µικρό βουνό της Ασή Γωνιάς έχει µεγάλη ιστορική και θαυµατουργική αξία. Ας αφήσω τον θρυλικό Κρητικό Μαντατοφόρο, τον αλησµόνητο Γιώργη Ψυχούντάκη να µας αφηγηθεί στη δίκη του γλώσσα την ιστορία του από το βιβλίο του “Αετοφωλιές στην Κρητη- Λαογραφία της Αση Γωνιας”.
Ύστερα ἀπό τούτη τή µικρήν ἐνηµέρωση ας γυρίσοµε στόν Τίµιο Σταυρό τοῦ χωριοῦ µας πού ‘δαµε πώς εἶναι καί στή µεγάλην εκκλησία µας, ἔχοµεν ὅµως καί µια µικρή ἐκκλησούλα τοῦ Τιµίου στ’ ὁµώνυµον Ἁρµί Τίµιος Σταυρός στο βουνό ἀπέναντις ἀπό τό χωριό µας νοτικά, πρός τήν κατεύθυνση τοῦ Καλλικράτη. Εἶναι καρσί τοῦ χωριοῦ καί φαίνεται κάτασπρο κι ἀπό πολλά κάτω χωριά. Το ἱστορικό τῆς ἐκκλησίας ἐτούτης εἶναι τ’ ἀκόλουθο. Ένας βοσκός που ‘βοσκεν τὰ ὁζά ντου σ’ ἐτούτη την περιοχή βρῆκε µιάν ἡµέραν ἕναν σιδερένιο Σταυρό ἀπάνω σε µιάν πέτρα. Ἐθεώρησε καλό νά τόνε πάρει καί νά τόνε βαστὰ τοῦ παπᾶ τοῦ χωριοῦ µας, πού ‘χαµεν ἑτότες παπά, τοῦ παπᾶ Μάρκο πού φαίνεται πώς ἤτανε ἄγιος ἄνθρωπος. Ὁ παπᾶς τὸν πῆρε καί τόν ἐπῆγε στὴν ἐκκλησία, µὰ ὁ σταυρός ἐχάθηκε ἀπό τήν ἐκκλησία καί τόν ἐξαναβρήκανε πάλι στο βουνό στήν ἴδια πέτρα πού τόν εἴχανε πρωτοβρεί.
Ὄντεν τόν ἐξαναπήγανε τοῦ παπᾶ Μάρκο, αὐτός ἐκατάλαβενε πώς θα γίνηκενε θαῦµα, τὸν ἐπῆρε καί τόν ἐπῆγε πάλι στήν ἐκκλησία καί τόν ἐκλείδωσε µέσα στην κασέλα πού ὁ παπᾶς ἔχει τά ἄµφιά του. Πάλι ὅµως ὁ Σταυρός ἔλειπεν το πρωί ἀπό τήν κλειδωµένη κασέλα καί τόνε ξαναβρῆκε πάλι στο βουνό στήν ἴδια πάντα θέση. Ετσά καταλάβανε πώς ή χάρη ντου ἤθελε να µείνει ἐκειά και πώς ἔπρεπε να χτίσουν ἐκκλησία στον τόπον ἐκεῖνο. Τόνε στήσανε ἀπάνω σ’ ἐκείνην την πέτρα, ὥστε νὰ δοῦνε πώς θα χτίσουνε τήν ἐκκλησία ντου. Ήτανε στόν καιρό τση Τουρκοκρατίας, τότες πού ‘χε ξεσπάσει ἡ µεγάλη ἐπανάσταση τση Κρήτης κατά τῶν Τουρκῶν, ἡ λεγόµενη ἐπανάσταση τοῦ (66) τότες π᾿ ὁλοκαυτώθηκενε τ’ Αρκάδι. Οἱ Τοῦρκοι προσπαθήσανε για µιάν ἀκόµης φορά να ὑποτάξουνε τό χωριό και να το ξεθεµελιώσουνε καί κατασφάξουνε οὕλους τσί κατοίκους του. Το µάθανε στο χωριό πώς ‘θελα ν’ άποπειραθοῦνε πάλι οἱ Τοῦρκοι νὰ τσ᾽ ὑποτάξουνε, κι ἐφύγασιν οὖλα τὰ γυναικόπαιδα πάνω στ’ Αρµί τοῦτο πού ‘τανε κι ὁ Σταυρός πάνω στην πέτρα.
Οἱ γι ἄντρες τοῦ χωριοῦ πιάσανε οὖλες τσί βουνοκορφές, για να χτυπήσουνε τσί Τούρκους.
Στ’ Αρµί τοῦ Σταυροῦ ὁ παπά Μάρκος µέ τά γυναικόπαιδα γονατισµένοι µπροστά στο Σταυρό σ’ ἐκείνη τήν πέτρα προσεύχουντανε καί παρακαλούσανε τή χάρη ντου να τσί βοηθήσει. Μιά φορά γροικοῦνε µεγάλη σαλούδα ὀθέν τὰ πάνω πλιά κρεµαστά ἀπ’ αὐτοὺς στο βουνό. Ἐστραφήκανε κι εἶδανε Τούρκους γεµάτο τό βουνό. Κατεβαίνανε οἱ Τοῦρκοι ἀπό τά Σφακιά, Καλλικράτη, κι ἀπό τόπο πού δέν τσ’ ἀνηµένανε, κι ή πορεία τους είχε κατεύθυνση πρός τά γυναικόπαιδα. Οἱ γυναῖκες ἀρχίσανε να σιγοκλαίνε καί νά φιλοῦνε τό Σταυρό.
Ὁ παπᾶς πῆρε τὸ σταυρό στα χέρια ντου προσευχήθηκε κι εἶπε:
– Τίµιε Σταυρέ µου, κι ἂν ἔχεις χάρη και δόξα, ρίξε το σκότος σου νὰ στραβωθοῦσιν οἱ Τοῦρκοι, να χάσουνε τὸν τόπο να µήν µᾶσε βροῦνε.
Ἴδια προσεύχουντανε κι ἐλέγανε κι οἱ γυναῖκες µὲ τὰ παιδιά πού φοβούντανε πώς ἀπ’ ὥρα σ’ ὥρα θα περάσουσιν ἀπό κειδά οἱ Τοῦρκοι και θα τσί παράσουνε οὔλους ἀπό τό µαχαίρι τους!
– Τίµιε Σταυρέ µου, καί ρίξε το σκότος σου καί στράβωσέ τσι.
Κι ὁ Τίµιος Σταυρός ἔκαµε τὸ θαῦµα του! Σε λίγα λεφτά γεγάλο σκότος ἔπεσε παντοῦ, κι οἱ Τοῦρκοι ἀρχίζανε να φωνιάζουσιν έλληνικά ὀνόµατα, χριστιανικά, γιά να ξεγελάσουσιν ὅποιον τσ’ ἀκούσει καί νά µάθουσιν πρός τὰ ποῦ πᾶσινε. Γερόντισσες γυναῖκες ἄκουσα να λένε πώς ἐφράζανε, λέει, µιά τσ’ ἀλλῆς το στόµα να µήν ξεθαρρευτεῖ κιαµιά καί τῶν ἀπακούσει περνώντας τσι γιά δικούς µας ἐκείνους πού φωνιάζουνε, γιατί τ’ ὄνοµα πού πολυοφωνιάζανε ἤτανε:
– Μωρή Μαρίααα!
– Σωπάτε, κακοµοίρες, ἐλέγαν οἱ γυναῖκες στ’ ἀπόσιγα, γιατί ‘νιαι Τοῦρκοι καί νά µήν µιλήσετε.
Οἱ Τοῦρκοι περιπλανήθηκαν ὧρες ἀπάνω στα κακοτράχαλα τοῦ βουνοῦ κι ἐχάσανε τόν τόπο κι ἀντί γιά να τραβήξουσιν ὀµπρός έγιαείρασιν ὀπίσω καί µουδέ στο χωριό δέν ἐφανήκανε µουδέ ποθές κιαουλιάς. Τσί στράβωσεν ὁ Τίµιος Σταυρός, µεγάλη ή χάρη ντου! Τό θάµα τοῦ Τιµίου Σταυροῦ ἀκούστηκενε παντοῦ κι ἕνας κοντοχωριανός µας Τραϊτόρος ἀπού τόν Κουρνᾶ ἔκαµε τάξιµο νά ἔρθει καί νά χτίσει τήν ἐκκλησία. Ο πατέρας µου µοῦ λέει πώς τό θυµᾶται καλά ὄντεν ἐχτίζανε οἱ µαστόροι τήν ἐκκλησία, καί θυµᾶται, λέει, τόν Τραϊτόρο πού ‘κανεν τον σταυρό ντου κι ἔλεγε:
– Γιάτε, µωρά παιδιά, ἕναν κερεστέ! Προσκυνῶ, Τίµιε Σταυρέ µου! Σάµπως εἶνιαι οὖλες οἱ πέτρες µοναχές τωνε πελεκηµένες καί τσί θέτεις ἀπάνω στον τοίχο καί χτίζουνε µοναχές τωνε!
Ακόµη, δηγοῦνται πολλοί πώς ὅντεν ἐχτίζανε, λέει, τήν πόρτα δέν ἐµπορούσανε να βγάλουνε πάνω τό πέτρινο ἀνώφιλιο, γιατί ‘τανε βαρέ κι ἀφήκασίν το νὰ βροῦσιν τό δέ ταχιά κι ἄλλους ἀνθρώπους νά τσί βοηθήσουνε. Ταχιά ὅµως πού πήγανε µέ τήν ἐπικουρία δέν ὑπῆρχεν λόγος νά τό σηκώσουνε. Το βρίχνουνε βγαρµένο καί τοποθε- τηµένο στον τόπον ντου. Τήν ἡµέρα τσ᾽ ἑορτῆς τοῦ Τιµίου Σταυροῦ µερκοί τασιµάρηδες πᾶνε καί ξωµένουσιν ἐκειδά ἀπ’ ὅντεν ἀποσπέρας τσῆ παραµονῆς. ῎Αν εἶναι καί κιάνα τασιµάρι σφάγιο, τό πᾶνε ἐκειά πάνω καί τότες το τρῶνε ἀποβραδύς, γιατί τήν ἡµέρα τσῆ χάρης του δέν τρώνε µουδέ λάδι.
Από το χωριό παίρνουν τόν δρόµο κι ἀνηφορίζουσιν οὖλοι πρωί πρωί κατά τό βουνό πού δέν ἀπέχει καί πολύ ἀπό τό χωριό, γύρω στην µισήν ὥρα θα ‘ναι γιὰ µᾶς τσί χωριανούς πού ‘χοµε συνηθίσει να διασκελίζοµε τα κατσάβραχα καί τσ’ ἀνηφόρες. Οντε βγαίνουνε πρωί πρωί ἀπάνω τ’ Αρµί τοῦ Σταυροῦ, θωρεῖς ἀπού τό χωριό µιά γραµµήν ἀνθρώπους σαν το σκοινί µέ πολλά χρώµατα καί φορεσιές, να παίζει ἡ πρωινήν αὔρα τοῦ βουνοῦ τσί γυναικεῖες σιλουέτες, καί νὰ τσί χαϊδεύουν οἱ γι ὁλόχρυσες ἡλιαχτίδες π’ ὁ ἥλιος ἐκείνη τήν ὥρα ξεπροβάλλει στο βάθος τσ’ Ανατολῆς κατευθεία µέσαν ἀπό τή θάλασσα, κι ἀφήνει νὰ τόνε δεῖς καταπρόσωπα ἐτσά πού ‘ναι θαλασσολουσµένος κι ἀπό τή στιγµή πού πετᾶται τ’ ἀµάτι ντου.
Φωτογρ. Α. Πλυµάκη
