Ο Τίμιος Σταυρός στις παραδόσεις του λαού μας

Πριν ν’ αρχίσουμε το σημερινό μας θέμα, οφείλουμε να ευχαριστήσουμε από καρδιάς όλους εκείνους που επικοινώνησαν μαζί μας, ευχαριστώντας μας, για το θέμα της σελίδας μας της προηγούμενης Παρασκευής (5/9) “Δημοτική Ποίηση της Κρήτης, αφιερωμένη στη χάρη της Παναγίας”. Χαιρόμαστε που μελετάτε τον μόχθο μας και που δεν πάει “στράφι” ο χώρος που κάθε βδομάδα μας παραχωρούν τα “Χανιώτικα νέα”, η εφημερίδα με την πρωτιά στην ποιότητα και το κύρος του επαρχιακού Τύπου!
Και τώρα στο σημερινό μας θέμα: για τον μεθαύριο Κυριακή (14/9) εορτάζοντα Τίμιο Σταυρό!
Βαθιά ριζωμένη η πίστη των ανθρώπων της πατρίδας μας, στη δύναμη του Σταυρού, φανερώνεται σε κάθε βήμα της καθημερινής μας ζωής!
Και δεν καταγράφουμε μόνο το ευλαβικό σταυροκόπημα στην εκκλησία όταν λειτουργούμαστε, ούτε όταν περνούμε έξω από μοναστήρι ή εικονοστάσι ή μόνον όταν αρχίζουμε ή τελειώνουμε ένα έργο μας, το φαγητό μας, τη μέρα μας, όταν βγαίνουμε έξω από το σπίτι πρωί – πρωί, αλλά κι όταν φυτεύουμε τον κήπο και τα λουλούδια μας, τ’ αμπέλι και το λιοφυτάκι μας. Τότε μάλιστα κάνουμε κι έναν ξύλινο σταυρό και τον τοποθετούμε σ’ εμφανές μέρος ή τον δένουμε σ’ ένα κλαδί δέντρου “για να φυλάγει τον κήπο μας από το μάτι το κακό”, όπως μας λένε χαρακτηριστικά οι απλοί άνθρωποι που ρωτούμε. Ετσι, κάνοντας τον γύρο του χωριού, συχνά παρατηρείς πρασιές ή νεόφυτα σε φορτωμένα καρπούς δέντρα, ξύλινους σταυρούς, επιβεβαίωση της άδολης πίστης των ανθρώπων μας, στη δύναμη τ’ αγιασμένου ξύλου της Εκκλησίας μας, του Σταυρού!
Κι ακόμη: σε νεοανεγειρόμενες οικοδομές, εκεί, πάνω στο γιαπί, στη σκεπή, όπου ο τεχνίτης τοποθετεί “τους γιαρμάδες” για να βάλει τα κεραμίδια -δουλειά, συχνά επικίνδυνη- παρατηρούμε έναν ξύλινο σταυρό σε εμφανές σημείο και στη μέση του, ν’ ανεμίζει δεμένη, η υφαντή πετσέτα από τα προικιά της νοικοκυράς, δώρο στον μαραγκό του νεόκτιστου σπιτιού.
Μαραγκός στα χωριά του Α. Σελίνου ο αείμνηστος πατέρας μας -ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει- θυμάμαι πως σε κάθε νέα σκεπή κεραμιδάτη, που μαράγκευε, μας έφερνε στο σπίτι με πολλή χαρά, τα Σαββατόβραδα που γύριζε πάντα κατάκοπος μα πάντοτε κεφάτος (αφού είχε δουλειά), την “πετσέτα της νύφης” κι είχε, θυμάμαι, συγκεντρωθεί στην κασέλα του σπιτιού μας, στο χωριό, μια αρκετή ποσότητα από “πετσέτες”, δείγματα της νοικοκυροσύνης και της ποικιλίας σχεδίων της υφαντής πετσέτας του Σελίνου, απ’ αυτό το έθιμο…
Αλλά και στον αρσανά της Νέας Χώρας μας, εδώ στο λιμανάκι, φωτογραφίσαμε στο νέο σκαρί ενός καϊκιού, έναν σταυρό, καρφωμένο στην πρύμνη του, από τον αρχιμάστορα, για να “βγει καλοτάξιδο το καΐκι” όπως μας είπε!
Από την ίδια πίστη στη δύναμη του Σταυρού, βλέπεις τον μαθητή τον ευσεβή, να μπαίνει το πρωί, πριν πάει για τις εξετάσεις του, στην Εκκλησία, ν’ ανάβει το κερί του και να κάνει τον σταυρό του κι ύστερα να ξεκινά για τη δοκιμασία π’ ακολουθεί, τρεχάτος και γελαστός!
Από την ίδια ριζοβολημένη πίστη του κι ο γεωργός, αρχίζει τη σπορά, σε λίγο με τα πρωτοβρόχια, κάνοντας τον Σταυρό του και ξέσκεπος, κοιτάζοντας τον Ουρανό, όπου εναποθέτει με πίστη και εμπιστοσύνη τον κόπο του!
Κι η νιόνυμφη που ξεκινά να “στελιώσει” σπίτι, πριν ανεβεί στ’ άλογο ή στ’ αυτοκίνητο, τελευταία, σταροκοπιέται κι αποζητά την ευχή των γονέων της, για να ξεκινήσει την οδό της!
Γερά θεμελιωμένη η πίστη των πατέρων μας στον Σταυρό, γίνεται τραγούδι κι γλυκύς σκοπός στις χαρές μας. Γίνεται μαντινάδα και ριζίτικο, π’ αντιλαλεί αιώνες τώρα στα πλάγια και στα ριζομάδαρα της Κρήτης μας, σαν τα δείγματα που θα κλείσουν το σύντομο αυτό σημείωμά μας, με πρώτο το χαριτωμένο στιχάκι με το οποίο μας αποκοίμιζε η συχωρεμένη η λάλη μας, στα παλιότερα χρόνια:
“- Πέφτω, κάνω το Σταυρό μου, όπλο έχω στο πλερό μου,
φίλος του Χριστού λογιούμαι και κιανένα δε φοβούμαι!”.
Και τώρα αντί των αμέτρητων σχ. ριζίτικων και μαντινάδων που εύκολα ο αναγνώστης μελετά στις υπάρχουσες συλλογές: (Γιάνναρη, Βουτετάκη, Κριάρη, Παπαγρηγοράκη, Αποστολάκη κ.α.) θα σας μεταφέρουμε, αντιγραμμένο από το πολύτιμο Αρχείο Παύλου Βλαστού, που εναπόκειται στο Ιστορικό μας Αρχείο (τομ. Α’ – 14, σ. 467 – 468) έμμετρο δημιούργημα: “Παύλου Γ. Βλαστού, 1894, εν Αθήναις πρόσφυγος”, με τίτλο: “Η Υψωσις εν Ουρανώ του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού, από του εν τη κορυφή της Ιδης ναϊδίου και το ζήτημα του Κρητός”. Ψάλλει ο Βλαστός:
1. Παραμόν’ ήτο του Σταυρού που βγήκα σε κορφάλι,
και νύχτα, χασοφεγγαρία, μ’ αστροφεγγιά μεγάλη.
Να ιδώ τον Τίμιο Σταυρό να τονε προσκυνήσω,
μια χάρη με ευλάβεια θέλω να του ζητήσω.
5. Από ένα γέροντ’ ασκητή άκουσα να διηγάται,
– Που ιδή Σταυρό στον Ουρανό καλότυχος λογάται.
– Στου Ψηλορείτη την κορφή όπου ν’ η εκκλησία,
από κει μέσα ξεκινά με τόση παρρησία
Κι η νύχτα, ημέρα γίνεται τον Ουρανό αναδεύγει,
10. κι εις τσι Μαδάρες τω Σφακιώ πάει και βασιλεύγει.
“Ο,τι ζητήσεις, δίδει σου, κι όλα τα πάθη γειαίνει
και σαν αστέρι χύνεται, σαν αστραπή διαβαίνει”.
Παράκληση και προσευχή βγήκα κι εγώ να κάμω,
πλούτη και δόξες δε ζητώ, χαραίς μηδέ και γάμο.
15. Γιατί αυτά εις τη σκλαβιά ποτέ δεν ωφελούνε,
ξανάστροφα γυρίζουνε και βάσανα γεννούνε.
Κι απής εβγήκα στο βιγλί σ’ το δροσερό αεράκι,
καθίζω να ξεκουραστώ επάνω στο χαράκι.
Βοσκοί κι αρνάκια στα βουνά ήσαν ησυχασμένα.
20. τα ξωτικά κι οι πατασμοί στον άδη στροβλισμένα.
Πουλιά, κοτσύφια, πέρδικες στα δάση είχαν κοιτάξει
λαγοί κι αγρίμια του βουνού κι αυτά είχανε λουπάξει.
Σαν να ‘χαν προνοητικό αγρύπνουν μ’ ησυχία,
για να συγκλίνουν στο Σταυρό του κόσμου τα στοιχεία.
25. Δεξιά, ζερβά σωντήρουνε και χαμηλά κι απάνω,
κι η μοναξιά μ’ ετάραξε και το Σταυρό μου κάνω.
Τα φανταξά δεν σκιάζωμαι, τους ζωντανούς ντηρούμαι,
χωσιά των Τουρκοκρητικών, αυτή μόνο φοβούμαι.
– Μα ξάφνου βλέπω στην κορφή του Γεροψηλορείτη,
30. Σαν ήλιος ν’ αχτινοβολά και φέγγει ούλ η Κρήτη.
Θωρώ τη στρογγυλή κορφή όπου τ’ αστέρια φτάνει,
στο κκλησιδάκι του Σταυρού, Χρυσός Σταυρός εφάνει.
Ο κόσμος όλος έφεξε με του Σταυρού τη λάμψη,
τρομάσσω σαν αμαρτωλός μην τύχη και με κάψει.
35. Θαμπόνουνται τα μάθια μου, δηλειό, σταυροκοπιούμαι,
μικρόψυχος ευρέθηκα και σήμερο λυπούμαι!
Διαβαίνει τα ουράνια χαρά Θεού και δόξα,
μα ‘γω που λίγον έλειψε να καταπιώ τη γλώσσα,
Η δύναμή μου εκόπηκε, το θάρρος, λιγοστεύγει,
40. κι ο νους μ’ από την κεφαλή επέταξε και φεύγει.
– Γκαρδιώνωμαι κι αντρεύγωμαι, μ’ άργησα ο καημένος
μακριά στα όρη τω Σφακιώ ήτον απογερμένος.
– Σταυρέ μου!… μια παράκλησι, μια χάρη να μου δώσεις,
την Κρήτη από την Τουρκιά να την ελευθερώσεις.
45. Μα ο Σταυρός είχε διαβεί… Ποιος άξιος ως του χρόνου,
πατόκορφα τα μέλη μου ιδρώνουν και ξεδρώνουν.
Κι ετάχθηκα ξυπόλυτος εις την Κορφή ν’ ανέβω,
αν μ’ αξιώση ο Σταυρός κείνο που του γυρεύγω.
– Πενήντα χρόνοι πέρασαν!.. που κάθε χρόνο πάλι,
50. παραμονεύγω το Σταυρό και βγαίνω στο κορφάλι,
και κάθε χρόνο λέσι μου, πολλοί που τον θωρούνε,
μα κείνοι άλλα των αλλών!… και πρόσκαιρα ζητούνε!
– Για την πατρίδα δε ρωτούν, τα μάταια γυρεύγουν,
κι οι Τούρκοι, δέρνουν, τυραννούν, κρεμνούν και μακελεύγουν.
53. Πίστις, κι ελπίς, θάρρος κι αντρεία, απόφαση κι ομόνοια,
μ’ αυτά οι σκλάβοι διώχνουνε, τυράννους και δαιμόνια!”.
(διατηρήθηκεν η γραφή Π.Γ. Βλαστού, 1894)
Και με το πολύτιμο αυτό δημιούργημα του Βλαστού κλείνουμε τη συνεργασία μας για σήμερα, ευχόμενοι στους μεθαύριο εορτάζοντες Σταύρους και Σταυρούλες, χρόνια πολλά με υγεία! Γεια σας και καλό Σαββατοκύριακο!