Ο τορπιλισμός του καταδρομικού “Ελλη”

Eβδομήντα έξι χρόνια συμπληρώνονται από τη μέρα που ένα ιταλικό υποβρύχιο έπληξε ύπουλα στο λιμάνι της Τήνου το ελληνικό καταδρομικό “Eλλη”.
Η τορπίλη εκείνη του Μουσολίνι δεν συγκλόνισε μόνο το σκάφος, αλλά και την Ελλάδα ολόκληρη, γιατί φάνηκαν καθαρά πια οι προθέσεις του Ιταλού δικτάτορα έναντι της Ελλάδας.
Η “Ελλη” ήταν το πρώτο θύμα του ελληνοϊταλικού πολέμου που ύστερα από δυόμισι μήνες άρχισε στα βουνά της Αλβανίας.
Στις αρχές Αυγούστου του 1940 η διοικούσα επιτροπή του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελίστριας της Τήνου ζητούσε με επιστολή της προς το Υπουργείο Ναυτικών την αποστολή πολεμικού πλοίου στο νησί για να λαμπρύνει με την παρουσία του τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Παναγίας.
Το Υπουργείο ανταποκρίθηκε θετικά και έστειλε το καταδρομικό “Ελλη”, παρά τις τεκμηριωμένες αντιρρήσεις του αρχηγού του στόλου Επαμεινώνδα Καββαδία.
Ο έμπειρος αυτός αξιωματικός ζητούσε τη συγκέντρωση όλων των πλοίων στον ναύσταθμο Σαλαμίνας για να προστατευτούν από την ολοένα αυξανόμενη ιταλική επιθετικότητα.
Ομως, ανήμερα της 15ης Αυγούστου το ελληνικό καταδρομικό με κυβερνήτη τον Αγγελο Χατζόπουλο, αγκυροβόλησε 550 μ. από τον λιμενοβραχίονα της Τήνου. Η ατμόσφαιρα στο σημαιοστολισμένο πλοίο ήταν πανηγυρική.
Μόνο ο κυβερνήτης έδειχνε ανήσυχος. Διέταξε τη λήψη όλων των απαιτούμενων μέτρων ασφαλείας: Τήρηση στεγανών, ο λέβητας σε πλήρη πίεση και τα αντιαεροπορικά πυροβόλα σε ετοιμότητα. Ωστόσο, η επίθεση δεν ήρθε από τον αέρα, αλλά από τον βυθό.
Κατά της 7 και 20’ το πρωί φάνηκε από τα ανατολικά, σε ύψος 1.200 περίπου μέτρων, μία αεράκατος με ανοικτό γκρίζο χρώμα, χωρίς διακριτικά. Διέγραψε δύο κύκλους πάνω από το λιμάνι και μετά έφυγε προς τα Β.Δ. Την ώρα αυτή τα πλήθη στην παραλία της Τήνου με χαρούμενη περιέργεια το χαιρετούσαν με το χέρι ή το μαντήλι τους νομίζοντας πως είναι ελληνικό και ήρθε για να πάρει κι εκείνο μέρος στη γιορτή.
Επρόκειτο όμως για ιταλικό αναγνωριστικό που πήγε για αναγνώριση εν όψει επικείμενης υποβρυχιακής επίθεσης.
Στις 8.25’ οι φωνές του αρχικελευστή Κατσαΐτη έσκισαν τον αέρα. «Τορπίλη δεξιά, τορπίλη δεξιά». Η φωνή του διακόπηκε από τον πάταγο μιας τρομακτικής έκρηξης που ανασήκωσε το πλοίο από τη θάλασσα. Κομμάτια σάρκας, φωτιά, καπνοί και βογγητά πληγωμένων συνέθεταν ένα σκηνικό κόλασης. Ο κυβερνήτης, γρήγορα με ψυχραιμία έδωσε διαταγές περίθαλψης των τραυματιών, διάσωσης των ανδρών που βρίσκονταν στη θάλασσα και ρυμούλκησης του πλοίου.
Εν τω μεταξύ άλλες δύο τορπίλες έσκασαν πάνω στον λιμενοβραχίονα έχοντας προφανώς σαν στόχο τα επιβατικά που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι κατάφορτα από προσκυνητές.
Μετά από δύο ώρες εναγώνιων προσπαθειών το “Ελλη” άρχισε να βυθίζεται παρασύροντας στον υγρό τάφο του εννιά μέλη του πληρώματος.
Ο κυβερνήτης Χατζόπουλος θέλησε να μοιραστεί την τύχη του πλοίου του, μα οι αξιωματικοί του τον πήραν “σηκωτό” και επιβιβάστηκαν σε μία σωστική λέμβο.
Μόλις ο δικτάτορας Μεταξάς πληροφορήθηκε το συμβάν, απαγόρευσε την έκφραση της παραμικρής υπόνοιας σχετικά με την εθνικότητα του επιτιθέμενου υποβρυχίου παρ’ όλο που οι εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν εύκολα την ιταλική προέλευση του υποβρυχίου.
Τελικά, απεδείχθη πως ο Μεταξάς δεν απαντούσε σ’ όλες τις ιταλικές προκλήσεις. Κι όπως απεδείχθη τελικά, ο τορπιλισμός της “Ελλης” δεν ήταν η πρώτη πρόκληση. Δεν απάντησε όταν οι Ιταλοί βομβάρδισαν την Κέρκυρα, βομβάρδισαν ανεπιτυχώς έξω από τη Γραμπούσα το πλοίο “Ωρίων” και το αντιτορπιλικό “Υδρα” τον Ιούλιο του 1940. Δεν απάντησε όταν τέσσερα ελλ. υποβρύχια βομβαρδίστηκαν από ιταλικά αεροπλάνα στον κόλπο της Ιτέας. Κι όμως μετά τον τορπιλισμό ο πλωτάρχης Δούκας, ύπαρχος του πλοίου, φωτογράφισε τα θραύσματα από την τορπίλη που κτύπησε τη βάση του κυματοθραύστη.
Ηταν δε τα θραύσματα αυτά τρία, όλα ανοξείδωτα και σε καλή κατάσταση. Στη συνέχεια η επιτροπή που συνεστήθη με πρόεδρο τον αρχηγό του στόλου Επ. Καββαδία λίγες μέρες μετά και συγκεκριμένα την 21η Αυγούστου, έβγαλε το συμπέρασμα πως οι τορπίλες ήταν:
Η μία 45 εκατοστών ιταλικού τύπου 109 με αρ. μητρώου 11529 και η άλλη 53 εκατοστών τύπου 92 επίσης ιταλική με αρ. μητρ. 15630. Την έκθεση της επιτροπής, η κυβέρνηση Μεταξά κράτησε μυστική και μόνο μετά την επίθεση της Ιταλίας κατά της Ελλάδας, ανακοίνωσε.
Η Νέμεσις πάντως για την άνανδρη ιταλική ενέργεια ήρθε τρία χρόνια αργότερα στις 23 Μαρτίου 1943 όταν το υποβρύχιο “Ντελφίνο” (αυτό που είχε τορπιλίσει το “Ελλη”) επιχειρούσε στον Τάραντα της νότιας Ιταλίας, βυθίστηκε παρασύροντας μαζί του και τα 28 μέλη του πληρώματος που είχαν συμμετάσχει στον τορπιλισμό της “Ελλης”.
Ο μόνος επιζών ήταν ο κυβερνήτης Αϊκάρντι, ο οποίος μετά τον τορπιλισμό του ελλ. πλοίου, είχε παραδώσει τη διοίκηση του υποβρυχίου στο Μάριο Βιολάντι. Πάντως ο Αϊκάρντι, ακόμη και μετά τον πόλεμο, δήλωνε αμετανόητος για την ενέργειά του, η οποία ήταν έξω από το δίκαιο του πολέμου, εφ’ όσον τορπίλισε πλοίο ουδέτερης χώρας.