Σαν συμβολή στο συνέδριο που διοργανώνει το Μουσείο Τυπογραφίας για τον Τύπο κατά την επανάσταση του 1821 παραθέτω κείμενο σχετικό με την εφημερίδα που εκτυπωνόταν στο φαράγγι της Σαμαριάς κατά το 1867, χρονολογία βέβαια απέχουσα από το 1821 αλλά μέσα στο πλαίσιο του αγώνα κατά των Τούρκων
1867 – Η εφημερίδα της Σαμαριάς
Στον οικισμό της Σαμαριάς τον Ιανουάριο του 1867 εκδόθηκαν κατ’ αρχήν, στο τυπογραφείο της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης 1866 – 1869, τα πρώτα φύλλα της εφημερίδας της επανάστασης “Κρήτη” και εδώ συνεδρίαζε για κάποιο διάστημα η Συνέλευση των επαναστατών.
Παραθέτω κάποιες σχετικές επιστολές:
«Σαμαριά τη 20η Ιανουαρίου 1867
Κύριε Αρχηγέ!
Έλαβα χθες μια τούρκικη λίρα και έξι οκάδες άλευρον. Σε ευχαριστώ πολύ. Λάβε εκατόν αντίτυπα εφημερίδος. Δεν εκτυπώθηκαν τόσον καλώς επειδή έσπασε το χέρι του πιεστηρίου και ως εκ τούτου δεν είχε τόση δύναμη ώστε να πιέζει περισσότερο. Λάβε δύο οκάδες καπνά α’ ποιότητας, αγορασθέντα προς 40 γραμμάρια η οκά. Το εσπέρας θα λάβεις τ’ αντίτυπα της προκηρύξεως.
Την ερχομένην εβδομάδα πρέπει να βρεθεί τεχνίτης ή σιδηρουργός να διορθώσει το χέρι διότι δεν δυνάμεθα να τυπώσουμε. Είναι εκείνο, το οποίον έφτιαξεν ο οπλοποιός σας Μιχάλης Μαυρουκάκης από το Ροδοβάνι.
Ο τυπογράφος».
Η άλλη επιστολή του τυπογράφου στον Ζυμβρακάκη, κι αυτή από τη Σαμαριά, είναι κάπως μεγάλη και φέρει ημερομηνία 31 Ιανουαρίου 1867. Αυτή έχει περισσότερο πληροφοριακό χαρακτήρα ως προς τα επαναστατικά γεγονότα και ελάχιστα ως προς το τυπογραφείο. Αξιοσημείωτο σ’ αυτή, η πληροφορία πως οι Σφακιανοί δεν δέχτηκαν τούρκικη δωρεά τροφίμων.
Γράφει ο Μανιός:
«Σαμαριά τη 31η Ιανουαρίου 1867
Γενναιότατε Αρχηγέ!
Χθες ήλθεν άνθρωπος μου από την Ανώπολη, τον οποίον είχα στείλει να μου αγοράσει ολίγες ελιές. Έφερε δε τας εξής ειδήσεις:
Χθες επήγε τουρκικό ατμόπλοιο με 600 μουζούρια κριθής ίνα τα δωρήσει στους χωρικούς. Ούτοι δεν εδέχθηκαν αλλ΄ εζήτησαν ν΄ αγοράσουν εάν ή δυνατόν τούτα.
Οι επαναστάτες εν μέσω των περιπετειών εις ας ευρίσκοντο εξέδωκαν εφημερίδα, Κρήτη επονομαζόμενην. Το πρώτον φύλλον της εφημερίδος ταύτης περιελθόν εις χείρας μου υποβάλλω εις την Υμετέραν Εξοχότατα». Τα πολεμικά όμως γεγονότα, που ολοένα και απλώνονται, αναγκάζουν το Τυπογραφείο ν’ αρχίσει την περιπλάνησή του στα βουνά και στα φαράγγια. Έτσι τον Γενάρη του 1867 βρίσκεται στη Σαμαριά. Η παρακάτω επιστολή του τυπογράφου είναι σταλμένη από εκεί και μιλάει περισσότερο για τη στάση των Σφακιανών απέναντι στην Επανάσταση.
« Σαμαριά 17 Ιανουαρίου 1867
Γενναιότατε Αρχηγέ!
Ο Στυλιανός Σταυρινάκης εξ Αγ. Ρουμέλης, όστις είχε τις επιστολές της Γεν. Συνελεύσεως, χθες βράδυ ανεχώρησεν εντεύθεν. Έμαθα από τον πατέρα του ότι θα φροντίσει να στείλει εξ Αγ. Ρουμέλης επίτηδες πεζοδρόμο διότι ο ίδιος θα μείνει να ράψει τα στιβάνια του.
Ο Καπετάν Σήφης μ’ είπεν ότι πρέπει να ερωτήσει τους συγχωρίους του εάν δέχονται το τυπογραφείο, διότι ούτοι εμούτισαν. Διαδίδεται ενταύθα ότι οι Τούρκοι θα προχωρήσουν από Σφακιά εις Ρέθυμνον, διότι όλη σχεδόν η επαρχία εμούτισε. Εις Αγ. Ρουμέλην (χωριό) οι εχθροί δεν έμβηκαν όλως διόλου αλλά κατέστρεψαν τους μύλους, βάρκας, εργαστήρια και λοιπά.
Εάν δυνηθώ να καταφέρω τους εγχωρίους να μείνω θα τυπώσω την εφημερίδα, άλλως θα επιστρέψω χωρίς άλλο διότι τινές εκ των Σφακιανών υπεσχέθηκαν να παραδίδουν εις τους εχθρούς μας τους ξένους. Χθες κάποιος Αγιορουμελίτης έλεγε στην οικοκυράν της καλύβας του τυπογραφείου να μη με δεχθεί να κοιμηθώ, καθότι υπεσχέθησαν και τα δύο αυτά χωριά να μην δεχθούν ποτέ ξένους.
Ο υπό τας διαταγάς Σας διατελών Ηλίας Γ. Μανιός τυπογράφος».
