Η Κρήτη έμεινε όρθια μέσα στην ιστορία χάρις στο αιώνια αντιστασιακό και στο ακαταμάχητα αγωνιστικό πνεύμα των κατοίκων της, χάρις στην αιώνια πίστη τους στη Δημοκρατία και την Ελευθερία. Ο καθένας Κρητικός έμοιαζε να τραγουδά: «όταν θα ελευθερωθεί η Κρήτη, θα ελευθερωθεί και εμένα η καρδιά μου», την ώρα που πολεμούσε, προτού γράψει αυτούς τους στίχους, αυτά τα λόγια, ο Καζαντζάκης στον «Καπετάν Μιχάλη». Οι σημερινοί Κρητικοί μένουν πιστοί σε αυτήν την αγωνιστική παράδοση της Κρήτης και είναι υπερήφανοι για την ιστορία και τον πολιτισμό της.
Οι συνθήκες που επικρατούσαν στο Βάμο, έδρα του Νομού Σφακίων, σε συνδυασμό με τη γενικότερη σκληρή και απάνθρωπη τουρκική κατοχή της Κρήτης οδήγησαν το 1895 στην ίδρυση της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής με σκοπό την απελευθέρωση της Κρήτης από τον τουρκικό ζυγό.
Μέσα σε ένα κλίμα αντιπαλότητας και διχασμού έγινε η άκαιρη και αποτυχημένη επανάσταση των Κρητικών του 1889. Ο σουλτάνος βρήκε τότε την ευκαιρία να ανακαλέσει τα προνόμια που είχαν δοθεί με τον οργανικό νόμο του 1878 με τη σύμβαση της Χαλέπας και ακόμη χειρότερα, ξαναφάνηκε η εγκληματική τουρκική τρομοκρατία.
Ο Βάμος ήταν ήδη επαναστατικό κέντρο από το έτος 1890, όπως σημειώνει ο Χαράλαμπος Παπαδάκης Αποκορωνιώτης δικηγόρος από το Γαβαλοχώρι, από τα ιδρυτικά μέλη της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής και στη συνέχεια ταμίας της. Έχουμε επίσης την έγκυρη κατάθεση του μετέπειτα αρχηγού του αγώνα και προέδρου της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής Μανούσου Κούνδουρου από τα Σφακιά που αποφάσισε, όπως αναφέρει, να μεταβεί ως δικαστής στο Βάμο για να διοργανωθεί η επανάσταση από το τμήμα Σφακίων.
Στην κοινωνία του Βάμου λοιπόν, στη σημερινή ιστορική έδρα του Δήμου Αποκόρωνα και πρωτεύουσα του Νομού Σφακίων, στα τέλη του 19ου αιώνα, έγινε η διαβούλευση και η ζύμωση για την προπαρασκευή και τη σύσταση της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής για να ελευθερωθεί η Κρήτη.
Ο Παπαγαβρίλης Μανιουδάκης από το Πρόβαρμα Αποκορώνου αναφέρει, εκτός από τον εαυτό του, δυο ακόμα πρωτεργάτες των προπαρασκευαστικών ενεργειών στο Βάμο για την ίδρυση της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής: τον Στυλιανό Φωτάκη από τον Άγιο Βασίλειο Ρεθύμνου και τον γιατρό Γεώργιο Μυλωνογιάννη από τον Κεφαλά Αποκορώνου. Η πρώτη συνάντηση της συνωμοτικής, της μυστικής αυτής ομάδας σε μεγάλη σύνθεση έγινε στο Βάμο. Όλοι έκριναν ως τον πλέον κατάλληλο για τη θέση του αρχηγού του αγώνα τον Μανούσο Κούνδουρο. Του προτάθηκε η πρωτοβουλία για την οργάνωση και διεξαγωγή του αγώνα και βρέθηκε πρόθυμος, έτοιμος και προετοιμασμένος, όπως λέει ο Παπαγαβρίλης. «Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος», όπως θα έλεγε ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης.
Έχουμε τις ένοπλες συγκεντρώσεις-συνελεύσεις της ονομαζόμενης πλέον Μεταπολιτευτικής Επιτροπής. Η πρώτη έγινε στον Αποκόρωνα, στο Κλήμα Αλικάμπου στις 3 Σεπτεμβρίου 1895, η δεύτερη στην Κράπη Σφακίων στις 10 Σεπτεμβρίου 1895 και η Τρίτη έγινε στ’ Ασκύφου Σφακίων.
Ο Μανούσος Κούνδουρος αναπτύσσοντας τις θέσεις των επαναστατών της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής επρόβαλε ως κύριο αίτημά τους πλέον την ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ της Κρήτης ως ένα προστάδιο για την ΕΝΩΣΗ με την Ελλάδα, την οποία ένωση οι επαναστάτες την εξαρτούσαν από τις γενικότερες εξελίξεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επίσης είναι φανερό ότι οι επαναστάτες συγκαταλέγουν πλέον στα όπλα τους και το σημαντικό όπλο της διπλωματικής τέχνης.
Το υπόμνημα της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής προς τον Σουλτάνο και τις Μεγάλες Δυνάμεις έφερε χιλιάδες υπογραφές και ζητούσε εκτός από την αυτονομία, το διορισμό Χριστιανού διοικητή με πενταετή θητεία, χωρίς το δικαίωμα του σουλτάνου να τον αντικαταστήσει, καθώς και την επάνοδο με βελτιώσεις όλων των προνομίων που είχαν πάρει οι Κρητικοί με τον οργανικό νόμο του 1878, με τη σύμβαση της Χαλέπας. Το υπόμνημα δεν έγινε αποδεκτό από το σουλτάνο. Αργότερα διορίστηκε ο Χριστιανός διοικητής Καραθεοδωρής, τον Μάρτιο του 1895 και μετά από την αποτυχία του λόγω και της ανεξέλεγκτης και πάλι κατάστασης αντικαταστάθηκε από τον Τουρχάν Πασά. Αργότερα, στη διάρκεια της πολιορκίας του Βάμου τη θέση του Τουρχάν Πασά πήρε ο Αβδουλάχ Πασάς.
Στο προεδρείο της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής πρόεδρος ήταν ο Μανούσος Κούνδουρος Γραμματέας ο Ιωσήφ Λεκανίδης, αντιπρόεδροι οι Γεώργιος Μυλωνογιάννης και Στυλιανός Φωτάκης. Αρχηγός του στρατιωτικού τμήματος ήταν ο Κωνσταντίνος Μαλινός από το Γαβαλοχώρι και υπαρχηγός ο Σταύρος Πολέντας από τα Σφακιά. Υπάρχουν και οι γραπτές μαρτυρίες των πρωταγωνιστών αυτών για τα ιστορικά γεγονότα.
Η ίδρυση της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής έχει μεγάλη σημασία γιατί είναι η απαρχή, το νέο ξεκίνημα το 1895 για την απελευθέρωση της Κρήτης με βασικό αίτημα πλέον την ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ της. Η Μεταπολιτευτική Επιτροπή είναι ένα σημείο ΤΟΜΗΣ στην Κρητική Ιστορία στα τέλη του 19ου αιώνα και είναι χαραγμένη στη συνείδηση του Κρητικού λαού με χρυσά γράμματα. Αυτή διεξήγαγε άλλωστε και την επιτυχημένη επανάσταση του 1895-1896 για την απελευθέρωση της Κρήτης.
*Σύντομη περίληψη ομιλίας που εκφωνήθηκε στην εκδήλωση στον Βάμο την 7η Μαΐου 2016 για την επέτειο της ίδρυσης της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής και την επέτειο της πολιορκίας του Βάμου.
