«Η Ελληνική Κυβέρνησις συναισθάνεται ότι αν εις τας διώξεις των Μικρασιατών αδελφών μας δεν δοθή ταχύτατα τέρμα, το Κράτος το Ελληνικόν δεν είναι δυνατόν να απίδη εις την συντελούμενην καταστροφήν, περιοριζόμενον να χύνη δάκρυα μετά των καταστρεφομένων και να ανακουφίζη εκ των ενόντων την δυστυχίαν αυτών».
29 Μαΐου 1914
Ενώπιον της Εθνικής
αντιπροσωπείας διακήρυξε ο Ελ. Βενιζέλος
Ο προαναφερόμενος λόγος του Ελ. Βενιζέλου είναι μια προειδοποίηση ότι η Ελλάδα είναι αποφασισμένη να προασπίσει δυναμικά τα συμφέροντα των αλυτρώτων τέκνων της που τελούσαν υπό τον ζυγόν της κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το εκδηλωθέν κίνημα των Νεότουρκων το 1908, υπό την καθοδήγηση του ανθελληνικού γερμανικού παράγοντα, στον οποίο πρωτοστατούσε ο Λίμαν Φον Σάντερς, έθεσε σαν πρωτεύοντα στόχο την εκδίωξη των ελληνικών πληθυσμών από τα Μικρασιατικά παράλια και την Ανατολική Θράκη.
Ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων στη Μικρά Ασία και στον Πόντο κατά την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-18), έρχεται ως αντεκδίκηση των Τούρκων για τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους του στρατού μας.
Και θα αποτελέσει ένα από τους σοβαρούς λόγους της προσχώρησης τελικά της Ελλάδας στο πλευρό των Συμμάχων, της Αντάτ. Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα την κρίσιμη περίοδο της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα μας, ευτύχησε να ’χει κατάλληλη πολιτική ηγεσία ικανή να επιτελεί το καθήκον της και να προασπίζεται, να μάχεται για το εθνικό συμφέρον με πρωτοφανή αποτελεσματικότητα.
Το κίνημα στο Γουδί το 1909, από το Στρατιωτικό Σύνδεσμο έθεσε τέρμα στον πολιτικό κατήφορο της χώρας μας καλώντας τον Ελ. Βενιζέλο από την Κρήτη. Ο νέος πολιτικός κουβαλώντας το όραμα της Μεγάλης Ιδέας θα καταπιαστεί με το έργο της Ανορθώσεως της χώρας σ’ όλους τους τομείς με αίσθημα αξιοκρατίας και εθνικής μεγαλοσύνης. Γνώριζε ότι πέρα από τις απαραίτητες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και την εξυγίανση του νοσηρού πολιτικού κλίματος, ιδιαίτερη σημασία είχε ή ανασυγκρότηση και η δημιουργία ισχυρών ενόπλων δυνάμεων, όπως και η απόκτηση διεθνών ερεισμάτων μέσω της διπλωματίας της χώρας, σε ευρωπαϊκό, παγκόσμιο και πρωτίστως σε βαλκανικό επίπεδο. Οι νικηφόροι βαλκανικοί πόλεμοι 1912-13, πρώτα εναντίον της Τουρκίας και μετά εναντίον της Βουλγαρίας, θα δώσουν εθνική ανάταση και αυτοπεποίθηση στην ανυπόληπτη μέχρι τότε Ελλάδα.
Οι νέες περιοχές της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Κρήτης, των νησιών προσαρτώνται στο Ελληνικό βασίλειο και δίνουν μια νέα προοπτική, η Ελλάδα αναγεννάται.
Με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Ελληνισμός θα δεχθεί, νέα χτυπήματα από τις εχθρικές γειτονικές μας δυνάμεις Βουλγαρία και Τουρκία, που θα σπεύσουν να συνδράμουν τις φιλοπόλεμες δυνάμεις του Άξονα.
Ο εθνικός ηγέτης όμως διαβλέπει τις εξελίξεις και κανονίζει τη θέση και τη στάση της χωράς με το πλευρό των Συμμάχων, έρχεται σε σύγκρουση με το Παλάτι ‘για το συμφέρον του τόπου. Και σχηματίζει Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας το 1916 στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να βγάλει τη χώρα από το τέλμα στο οποίο την οδηγούν Ανάκτορα και παλατιανοί πολιτικοί του αντίπαλοι.
Η Συμμετοχή της Ελλάδας, το 1918 στη μάχη του Σκρα δίπλα στις Αγγλογαλλικές δυνάμεις, παρέχει το δικαίωμα στην ελληνική πλευρά με το πέρας του πολέμου να παρακαθίσει με τους νικητές στο Συνέδριο των Παρισίων έχοντας απέναντι της στρατόπεδο των ηττημένων τις γείτονες Βουλγαρία και Τουρκία.
Η διπλωματική ικανότητα του Βενιζέλου να διαπραγματευθεί τα συμφέροντα του ελληνισμού και την τύχη της Ελλάδας, φαίνεται εξ αρχής στη σύνταξη του Υπομνήματος (Δεκέμβρης 1918) για τα ελληνικά δίκαια.
Ήρθε ο καιρός νια την Ελλάδα να ζητήσει απελευθέρωση και αποκατάσταση του αλύτρωτου Ελληνισμού, που τόσο έχει δεινοπαθήσει την παλαιότερη περίοδο.
Και η ευκαιρία είναι μοναδική μιας και οι ηττημένες δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να υπογράψουν ταπεινωτικές συνθήκες που κλονίζουν συθέμελα την καθ’ εαυτήν ύπαρξη τους, όπως η Συνθήκη του Μούδρου που περιορίζει την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα εδάφη της Ανατολίας και την καθιστά ανίσχυρη.
Είναι η ώρα που διαφαίνεται ότι η Μεγάλη Ιδέα μπορεί να γίνει πραγματικότητα, τα βλέμματα και οι καρδιές των Ελλήνων είναι στραμμένα και χτυπούν δυνατά στο θρύλο του “Μαρμαρωμένου Βασιλιά”.
Είναι η στιγμή, που ο Μικρασιατικός Ελληνισμός με το μεγάλο οικονομικό και πολιτικό κέντρο του, τη Νύφη του Ερμαίου, τη Σμύρνη, αναμένει μία καλύτερη τύχη.
Και ο μεγάλος πολιτικός δίνει τη διπλωματική μάχη και κερδίζει για χάρη της Ελλάδας της πατρίδας του και κερδίζει, συνεχώς κερδίζει. Είναι αυτό που έλεγε ο μεγάλος Γάλλος διπλωμάτης και προσωπικός φίλος του, Κλεμανσώ: «Ο Βενιζέλος συνεχώς ζητά, συνεχώς παίρνει στο Συνέδριο της ειρήνης και συνεχώς αδικημένος φαίνεται».
Η συνταγή της επιτυχίας του είναι ο δίκαιος αγώνας του, η λογική επιχειρηματολογία που χρησιμοποιεί στο υπόμνημα του. Ιδιαίτερα για την Ιωνική γη προβάλλει ως κύριο επιχείρημα την αριθμητική υπεροχή του ελληνικού στοιχείου,και τα ιστορικά δικαιώματα του ελληνισμού στην περιοχή.
Η γνωστή και σεβαστή θέση του «Η Ελλάς, δεν πηγαίνει όπου της λείπει η εθνολογική βάση», αποτελεί κατακλείδα της πολιτικής του διπλωματίας και γνώμονα της σύνταξης του Υπομνήματος του. Το υπόμνημα του ήταν γεμάτο από στοιχεία τα οποία είχαν αρχίσει να συλλέγονται από το 1911. Πόσοι Έλληνες κατοικούσαν σε κάθε πόλη, σε κάθε χωριό; Πόσοι ναοί, ιερείς, σχολεία, δάσκαλοι υπήρχαν; Τη στατιστική αυτή έρευνα είχε διατάξει ο Βενιζέλος το 1911 για το μικρασιατικό χώρο σ’ ανύποπτο χρόνο και τώρα είναι η ώρα της χρησιμότητας της.
Είναι ο κατάλληλος χρόνος πλέον ο μικρασιατικός χώρος να ελπίζει και η Σμύρνη να βάλει τα γιορτινά της. Η συνθηκολόγηση της Τουρκίας στο Μούδρο αλλάζει την εικόνα του ελληνικού αυτού χώρου. Οι γαλανόλευκες σημαίες βγαίνουν από τα σεντούκια που φυλάσσονται τόσα χρόνια, οι πρώτοι πανηγυρισμοί για την περιοχή είναι γεγονός. Κι ο Βενιζέλος, αν και βρίσκεται στο Παρίσι, έχει στραμμένα τα βλέμματα στον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας και της Κων/πολης, γιατί γνωρίζει πως είναι δυνατόν αψυχολόγητες ενέργειες να σταθούν μεγάλο εμπόδιο στη διπλωματική του προσπάθεια. Πιστεύει ο Έλληνας Κυβερνήτης ότι το ελληνικό στοιχείο δε θα πρέπει να παρεκτραπεί από εθνικισμό και να στιγματισθεί στη διεθνή κονίστρα. Γι’ αυτό τον λόγο διατάζει τον πλοίαρχο του Πολεμικού Ναυτικού Παπαζαφειρόπουλο να πλεύσει από τη Χίο στη Σμύρνη και να συστήσει ησυχία στους ελληνικούς πληθυσμούς. Μία σειρά από γεγονότα, στη συνέχεια έρχονται να αποδείξουν τη μεγαλειώδη προσπάθεια που καταβάλλει ο Εθνάρχης για να δημιουργήσει πρόσφορες συνθήκες προκειμένου να αποκτήσει το πολύτιμο κομμάτι αυτό του Ελληνισμού, την Ιωνική γη.
Όταν τα συμμαχικά πλοία πλέουν στο λιμάνι της Σμύρνης καταφέρνει, παρά τις αντιρρήσεις αρχικά των Συμμάχων και ιδιαίτερα των Ιταλών, να αντιπροσωπευθεί και η Ελλάδα με ένα ελληνικό πλοίο. Κι αυτό είναι το πλοίο “Λέων” που 11 Δεκεμβρίου 1918 καταπλέει στην περιοχή. Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός το υποδέχεται σε ένα κλίμα πανζουρλισμού και το μικρό καράβι γίνεται λαϊκό προσκύνημα.
Η στελέχωση της περιοχής από ικανούς έλληνες πατριώτες με μεγάλο ειδικό βάρος, είναι πρωταρχικό μέλημα του Έλληνα Πρωθυπουργού.
Με προσωπική του παρέμβαση, την 27η Δεκεμβρίου, επανέρχεται στη Σμύρνη ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος και αναλαμβάνει τα καθήκοντα του, τα οποία τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου είχε διακόψει λόγω της εκδίωξής του υπό του Ραχμή Πασά, διοικητή της Σμύρνης.
«Ήταν μία αλησμόνητος και συγκινητική η ημέρα επανόδου του Χρυσοστόμου στη Σμύρνη. Όλοι οι Μικρασιάτες έκλαψαν από χαρά μόλις αντίκρισαν τον ιεράρχη», γράφει ο Μιχάλης Ροδάς στα απομνημονεύματα του. Το ελληνικό όνειρο αρχίζει ραγδαίως να πραγματοποιείται.
Τον Φεβρουάριο του 1919 κατ’ εντολή του Βενιζέλου έρχεται στη Σμύρνη ο βουλευτής του Ηρακλείου Μιχάλης Μακράκης, που είχε τεράστια επιρροή στο τουρκοκρητικό στοιχείο της περιοχής. Το τουρκοκρητικό στοιχείο βρισκόταν σε μόνιμη αντίθεση με τους καθ’ εαυτούς Οθωμανούς της Μικράς Ασίας και μπορούσε εύκολα να συμβιώσει με τους Έλληνες. Ο Μιχάλης Μακράκης είχε κατά τις Κρητικές Επαναστάσεις σώσει πολλούς Τουρκοκρήτες και είχε προστατεύσει τις οικογένειες τους. Ερχόμενος στη Σμύρνη συμβουλεύει τους παλιούς γνώριμους του να μένουν ουδέτεροι και αμέτοχοι και να μην παρασυρθούν από το τουρκικό κομιτάτο. Αυτή την εποχή σημαντική επιτυχία του Βενιζέλου είναι η εξουδετέρωση του Νουρεντίν Πασά, διοικητή της Σμύρνης. Δύο έγγραφα, τα οποία έπεσαν στα χέρια του Αλέξανδρου Μαυρουδή (ασκώντας προσωρινά καθήκοντα Αρμοστού), τον Μάρτιο του 1919 και είχαν σχέση με τις προθέσεις του Νουρεντίν Πασά να κινηθεί επαναστατικά, χρησιμοποίησε ο Εθνάρχης παρουσιάζοντάς τα στο Συμβούλιο των Τεσσάρων, μ’ αποτέλεσμα ο Σουλτάνος να εξαναγκασθεί υπό την πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων να αποσύρει τον αιμοσταγή τύραννο που τόσο τρόμο έσπερνε στον Ελληνισμό.
Η ΕλλAς στη ΜικρασIα και ο ρOλος του ηγEτη
Τον Απρίλη του 1919, ολόκληρος ο ελληνικός στόλος πλέει στη Σμύρνη ύστερα από άδεια των Συμμάχων. «Οι καπνοί των καπνοδόχων των ελληνικών πλοίων επεσκίασαν τον τούρκικον ουρανό της Σμύρνης και τον ήλιο της τουρκικής ψυχής», θα γράψει τουρκική εφημερίδα. Πριν τελειώσει καλά καλά αυτός ο μήνας ο Ελ. Βενιζέλος θα εξασφαλίσει τη συγκατάθεση των Μεγάλων Δυνάμεων για αποβίβαση ελληνικού στρατού στην περιοχή για διαφύλαξη της πειθαρχίας και τάξης. Με διάγγελμα του γνωστοποιεί ο Βενιζέλος την απόφαση των Συμμάχων στο μικρασιατικό λαό. Οι πρώτες λέξεις του διαγγέλματος είναι αρκετές για να ξεσπάσει σε ζητωκραυγές ο Ελληνισμός της Ιωνίας.
«Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβει την Σμύρνην, ίνα ασφάλιση την τάξιν. Οι ομογενείς εννοούσι ότι η απόφασις αυτή ελήφθη, διότι εν τη συνειδήσει των διευθυνόντων το Συνέδριον είναι αποφασισμένη η Ένωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος. Διατελέσας μέχρι των Βαλκανικών Πολέμων υπόδουλος υπό το αυτόν σκληρότατον ζυγόν, εννοώ ποια αισθήματα χαράς θα πλημμυρίσουν σήμερον τας ψυχάς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Την εκδήλωσιν των αισθημάτων τούτων δεν εννοώ, βεβαίως να παρεμποδίσω. Αλλά είμαι βέβαιος ότι η εκδήλωσις αυτή δεν θα λάβει ουδένα χαρακτήρα, ούτε εχθρικότητος, ούτε υπεροψίας απέναντι ουδενός των συνολικών στοιχείων του πληθυσμού. Η εκδήλωσις της πλημμυρούσης χαράς ας συνοδευθεί τοναντίον με εκδήλωσιν αδελφικών αισθημάτων προς τους συνοίκους πληθυσμούς. Ας δοθεί εις αυτούς να εννοήσουν ότι δεν εορτάζομεν την κατάλυσιν ενός ζυγού διά να υποκαταστήσωμεν εις αυτόν την ιδίαν ημίν επικράτησιν επί βλάβην των άλλων. Αλλ’ ότι η ελληνική ελευθερία θα φέρει προς όλους ανεξαρτήτως, φυλής και θρησκεύματος, την ισότητα, και την δικαιοσύνην εμπνέοντες εις πάντας τους συνοίκους πληθυσμούς την εμπιστοσύνη ταύτη, δεν μένομεν μόνον πιστοί εις αυτήν την εθνικήν μας υπόστασιν, αλλά εξυπηρετούμεν άριστα αυτά τα υπέρτατα εθνικά συμφέροντα. Ιδιαιτέρα προσοχή πρέπει να επιδειχθή προς το ιταλικόν στοιχείον. Ας μην παροραθή ότι η Ιταλία συνήνεσε μετά των λοιπών συμμάχων Δυνάμεων εις την ελληνικήν κατάληψιν της Σμύρνης. Γνωρίζω ότι η έκκλησις μου προς την Ελληνικήν Μικρά Ασίαν δεν γίνεται επί ματαίω και εύχομαι, όπως όσον τάχιστα δυνηθώ να επισκεφθώ αυτήν, κομιστής του ευαγγελίου της εθνικής δι’ αυτήν αποκαταστάσεως».
Εξάλλου, στην ημερήσια διαταγή που απηύθυνε στα στρατεύματα, που θα αποβιβαζόταν στη Σμύρνη ο Βενιζέλος δήλωνε.
«Σπανίως, καθ’ όλην την ιστορίαν του εθνικού μας στρατού, ανετέθη εις εν εκ των τμημάτων του αποστολή τιμητικωτέρα της ιδικής σας. Γνωρίζω εκ των προτέρων ότι θα ευρεθήτε εις το ύψος της αποστολής σας. Γνωρίζω ότι πάντες οι αξιωματικοί και οι οπλίται αισθάνεσθε δίκαιαν υπερηφάνειαν διά την αποστολή σας ταύτην και θα αναλογίζεσθε τας ευθύνας, τας οποίας έκαστος εξ υμών φέρει απέναντι του έθνους.
Αι ευχαί του έθνους ολοκλήρου σας συνοδεύουσι».
Και στα δύο προαναφερόμενα κείμενα, παρά τον πανηγυρικό χαρακτήρα τους διαφαίνεται η ανησυχία του Βενιζέλου, το χτυποκάρδι του, μήπως δημιουργηθούν επεισόδια σε βάρος των Τούρκων ή των άλλων συνοίκων πληθυσμών. Και ιδιαίτερα ο Βενιζέλος φοβάται μήπως τυχόν ερεθιστούν οι Ιταλοί που εποφθαλμιούσαν τη Σμύρνη. Και απεδείχθηκαν τελικά οι φόβοι ότι δεν ήταν αδικαιολόγητοι.
Γνώριζε ο πρωθυπουργός της Ελλάδας ότι η πορεία κάθε διπλωματικής επιτυχίας της χώρας εξαρτούνταν κατά πολύ από την ικανότητα των στρατιωτικών δυνάμεων, δηλαδή από το αξιόμαχο του στρατεύματος, που θα καλείτο, όταν παρίστατο ανάγκη να την προασπίσει και να την περιφρουρήσει. Εκάλεσε στο Παρίσι το τελευταίο δεκαήμερο του Απρίλη τον Επιτελάρχη Οθωναίο για να ενημερωθεί για την εν γένει κατάσταση του Στρατού, τις επιχειρήσεις του Α’ Σώματος, υπό τη διοίκηση του Νίδερ, στην Ουκρανία και τέλος να πάρει τη γνώμη του, ποιο τμήμα του ελληνικού στρατού κρίνει πιο κατάλληλο για την αποβίβαση στη Σμύρνη. Κι ο Οθωναίος υπέδειξε από τη στιγμή που το Α’ Σώμα μάχεται στις ρωσικές στέπες το πιο κατάλληλο ήταν η Μεραρχία Λαρίσης με διοικητή τον συνταγματάρχη Πυροβολικού Ζαφειριού και αρχηγό Πεζικού τον Ν. Τσερούλη.
Είναι πλέον αντιληπτό, ότι η συμμετοχή του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Ουκρανία ήταν μία κίνηση καλής θέλησης του Βενιζέλου προς τους Συμμάχους, ήταν μια θυσία στην οποία επιβλήθηκε η Ελλάδα για να ’χει την ευνοϊκή μεταχείριση των Συμμάχων στις διεκδικήσεις που πρόβαλλε στη Μικρά Ασία και Ανατολική Θράκη. Είχε διαπραγματευθεί το αντάλλαγμα ο μεγάλος πολιτικός και μετά προέβη σ’ αυτή την κίνηση εθνικής σκοπιμότητας. Και πράγματι ήρθε η ώρα για να εξαργυρώσει η Ελλάδα αυτή τη συνεπή συμπεριφορά της προς τους Συμμάχους.
Ο Ελληνας πολιτικός είχε πάρει την άδεια της αποβίβασης ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη. Και ο απανταχού Ελληνισμός της Μικράς Ασίας έξαλλα πανηγυρίζει την ωραία Ανοιξη του 1919.
Μέσα σε 37 μόλις ώρες είχαν επιβιβαστεί στα πλοία 13.000 άνδρες, 4.000 ίπποι, 750 δίτροχα, πρωτοφανές αποτέλεσμα για τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Τα ελληνικά πλοία με στραμμένες τις πλώρες από το λιμάνι της Ελευθέρνας Καβάλας προς το λιμάνι της Σμύρνης, περίμεναν την εντολή εκκίνησης από το Παρίσι και η εντολή εδόθη στις 29 Απριλίου.
Ο Βενιζέλος τηλεγραφεί:
«Ταύτην την στιγμήν το Ανώτατον Συμβούλιον της διασκέψεως πληροφορεί ότι εν τη σημερινή συνεδριάσει του απεφάσισεν, όπως η στρατιωτική δύναμις αναχωρήσει αμέσως εις την Σμύρνη. Η απόφαση ελήφθη παμψηφεί. Ζήτω το Έθνος».
Η νηοπομπή ξεκινά, μοίρα αγγλικών αντιτορπιλικών τη συνοδεύει κατά τον πλου της.
Στις 2 Μαΐου 1919, έχουν ληφθεί όλα τα μέτρα της αποβάσεως “των στρατευμάτων της ελευθερίας” στη Σμύρνη.
Από βαθιάς νύχτας στους εξώστες και τα καταστήματα της πόλης, ο ελληνικός κόσμος είχε ανυψώσει ελληνικές σημαίες. «Γλυκοχαράζει -γράφει ο Μιχάλης Ροδάς – κόσμος παντού. Νέοι, γέροντες, άνθρωποι όλων των τάξεων σπεύδουν προς την παραλία. Οι περιπολίες των ελληνικών πολεμικών απαγόρευσαν την συγκέντρωση του κόσμου στην προκυμαία. Ο λαός συνωστίζεται στις παρόδους, όλοι φορούν καινούρια ενδυμασία σα να μετέβαινον στην Ανάσταση. Το Πάσχα της ελληνικής φυλής είχε φτάσει.
Τα άσπρα καράβια φάνηκαν στην είσοδο του σμυρναϊκού κόλπου. Επάνω στα κατάρτια ναύτες και στρατιώτες βροντοφωνάζουν “ελελεύ-ελελεύ”. Ο κόσμος δεν πιστεύει στα μάτια του. Το ένα μετά το άλλο τα μεταγωγικά αγκυροβολούν κατάφορτα από τον εθνικόν θησαυρόν και τη δύναμη της Ελλάδος. Όλοι παρατηρούν με αγωνία. Οι Έλληνες με βαθιά συγκίνηση και μερικοί Τούρκοι που έχουν έρθει με ταραχή.
Εντός ολίγου διαστήματος ολόκληρη η προκυμαία από το τηλεγραφείον μέχρι την Πούντα παρουσιάζει την όψη ενός απέραντου στρατοπέδου. Προ της Λέσχης των Κυνηγών ευρίσκετο ο μητροπολίτης Χρυσόστομος μεθ’ όλον τον κλήρον του, εν μεγάλη αρχιερατική στολή και ευλογεί τους ευσταλείς ευζώνους μας. Κύματα λαού έχουν καταφέρει να σπάσουν τον κλοιόν και να εισχωρήσουν στην προκυμαία μέχρι της στρατιωτικής παρατάξεως και κατεφίλουν τας χείρας των ευζώνων.
Δάσος από γαλανόλευκες σημαίες και εν μέσω αυτών η πελώρια και δαφνοστόλιστος εικών του Ελ. Βενιζέλου».
Και συνεχίζει ο Μιχάλης Ροδάς «εκείνη την ημέρα, 2 Μαΐου 1919, την εορτήν των εορτών, συνάντησα ένα Λεβαντίνο, τρομερό μισέλληνα.
Όταν τον ρώτησα πώς του φαίνεται η ημέρα. Εκείνος μου απάντησε με τον περίφημο στίχο του Σαίξπηρ στο Μάκβεθ:
«Δεν είδα μέρα σαν κι αυτή τόσο φρικτήν και ωραία».
Και ήτο πράγματι η ημέρα φρικτήν και ωραία, διότι ένας λαός δίκαια εόρταζε και επανηγύριζεν και ένας άλλος λαός δικαιότερον υφίστατο τις συνέπειας της κακοδιοικήσεως και της βαρβαρότητας του».
ΔιαχεIριση του εγχειρHματος με τOλμη και ρIσκο
Από την πρώτη ημέρα που αποβιβάσθηκε ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη, άρχισαν να αποκαλύπτονται και οι δυσμενείς πτυχές της επιχείρησης. Οι πιέσεις των Τούρκων εθνικιστών εντάθηκαν, εκδηλώθηκαν προστριβές ανάμεσα στους Έλληνες και Τούρκους στην κατεχόμενη περιοχή. Τα έκτροπα που θα σημειωθούν στις επόμενες μέρες στο Αϊδίνιο και Πέργαμο δημιούργησαν έξαψη των πνευμάτων.
Φαίνεται μάλιστα να συνέργησαν και ιταλικές δυνάμεις στην πρόκληση αυτής της κατάστασης.
Είναι γεγονός ότι η Διεθνής Επιτροπή, που θα συγκροτηθεί για να ερευνήσει το θέμα, κοστολόγησε βαριές ευθύνες και στην ελληνική πλευρά.
Για να αντιμετωπίσει την κατάσταση ο Ελ. Βενιζέλος δίδει επείγουσες οδηγίες στην Αθήνα 1) να ενισχυθεί ο στρατός της Κατοχής με δυνάμεις της χωροφυλακής, 2) να μεταβεί ο αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, Εμμανουήλ Ρέπουλης στη Σμύρνη και να συναντηθεί με τους αρχηγούς των στρατευμάτων και 3) να επισπεύσει η αναχώρηση του γενικού διοικητή Ηπείρου, Αριστείδη Στεργιάδη που απεστέλετο στη Σμύρνη ως ύπατος Αρμοστής της Ελλάδας με ευρεία διοικητική και διπλωματική δικαιοδοσία. Τέλος έκρινε αναγκαίο να γίνουν ανακρίσεις για να εντοπιστούν οι ένοχοι της αταξίας και γι’ αυτό όρισε το Σμυρναίο δικηγόρο και πρώην Εισαγγελέα Χίου X. Κυβετό.
Από τις παραπάνω ενέργειες αυτή που ήταν πιο καθοριστική για τις τύχες του Ελληνισμού της Σμύρνης, ήταν η επιλογή του Αριστείδη Στεργιάδη, ως ύπατου Αρμοστή της περιοχής, μιας και ο Αλέξανδρος Μαυρουδής εκ της στρατιωτικής του ιδιότητας δεν ήταν επαρκής για να παραμένει σ’ αυτήν τη θέση, που απαιτούσε ιδιαίτερα διπλωματικό και πολιτικό ρόλο.
Η κάθοδος του Στεργιάδη στη Σμύρνη πραγματοποιήθηκε στις 7 Μαΐου 1919 και μόλις ανέλαβε καθήκοντα Αρμοστή, ήλθε αμέσως σε επικοινωνία με τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων. Η φήμη που τον περιέβαλλε, ως επίλεκτο στέλεχος του Έλληνα Πρωθυπουργού, ενίσχυε το κύρος του Αρμοστή στους Ευρωπαίους Συμμάχους αλλά και στον ντόπιο ελληνικό πληθυσμό.
Ο Αριστείδης Στεργιάδης είχε έρθει με ρητές εντολές να δημιουργήσει κλίμα συμφιλίωσης των ελληνικών πληθυσμών μετά των Τούρκων. Συνιστά λήθη του παρελθόντος διότι αυτό συνέφερε εκείνη τη στιγμή το έθνος μας, μιας και η Οθωμανική Αυτοκρατορία επρόκειτο να ακρωτηριασθεί στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων του Συνεδρίου των Παρισίων και να αποδυναμωθεί πλήρως, όπως και πραγματικά έγινε.
Βέβαια ο Στεργιάδης δεν πέτυχε στο νέο ρόλο του, παρότι εμφανίζεται οπαδός της ελληνοτουρκικής συνύπαρξης, πληγώνει με τη συμπεριφορά του, τους ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας και φθάνει στο σημείο να χαρακτηρίζεται από διαπρεπείς ελληνικές προσωπικότητες της περιοχής φιλότουρκος. Επιπρόσθετα η προσπάθεια του να εργαστεί με πάθος για την προστασία των Τούρκων δεν εκτιμήθηκε, τουναντίον εκλήφθηκε ως αδυναμία από μέρους της τουρκικής μειονότητας.
Ο Βενιζέλος είναι αλήθεια ότι συχνά βρέθηκε στην ανάγκη, ακούγοντας κατηγορίες εναντίον του ύπατου Αρμοστή, να υπερασπίζεται τον άνθρωπο που είχε επιλέξει στη θέση αυτή. Οι μελλοντικές εξελίξεις θα αποδείξουν ότι ο Βενιζέλος έγινε τότε συνήγορος χαμένης υπόθεσης μιας και ο Στεργιάδης θα αποδειχθεί η πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της εποχής και κατώτερος των περιστάσεων που θα ακολουθήσουν.
Στην προσπάθεια του ο ελληνικός στρατός να ελέγχει την περιοχή της Σμύρνης, μετά από αλλεπάλληλα διαβήματα του Βενιζέλου, το συμβούλιο των Τεσσάρων επιτρέπει στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις να επεκτείνουν τη ζώνη κατοχής τους ακτινωτά γύρω από τη Σμύρνη. Γρήγορα κατελήφθησαν περιοχές που αποτελούσαν ορμητήρια εξορμήσεως των τουρκικών ατάκτων, όπως η Μαινεμένη, η Μαγνησία, η Πέργαμος και το Αϊδίνι. Δυστυχώς στην τελευταία περιοχή δημιουργήθηκαν αιματηρά γεγονότα, στις 14 Ιουνίου 1919, όταν ανακαταλήφθηκε η πόλη από άτακτες τουρκικές δυνάμεις που προέβησαν σε πρωτοφανείς σφαγές και κτηνωδίες σε βάρος του άμαχου πληθυσμού. Η έλλειψη κατάλληλου συντονισμού στο ελληνικό στράτευμα απέφερε αυτό το ολέθριο αποτέλεσμα. Ο Βενιζέλος μετά τα γεγονότα του Αϊδινίου ευρισκόμενος σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση, εξομολογείται σ’ ένα γράμμα του προς τον φίλο του Αλέξανδρο Διομήδη.
«Η καταιγίς εξερράγη σήμερον ότε εκλήθη ενώπιον του Ανωτάτου Συμβουλίου, διά να ακούσω την αναγγελίαν ότι αι Μεγάλαι Δυνάμεις απεφάσισαν να στείλουν εις Σμύρνη ανά ένα Commisaire, οποίες θέλουν προβή εις ανάκρισιν προς εξακρίβωσιν των καταγγελθεισών παρεκτροπών του Ελληνικού Στρατού. Συγχρόνως μοι ανακοινώθη ότι στέλεται εκεί ο στρατηγός Μιλν, όστις θα έχει δικαίωμα να δίδει διαταγάς εις τον ελληνικόν στρατόν. Η στρατιωτική κατοχή, ήτις είχεν αρχικώς απεφασισθεί ως καθαρά ελληνική, χάνει του λοιπού τον χαρακτήρα αυτόν διά να γίνη ουσιαστικώς συμμαχικήν.
Εάν δεν συνετισθώμεν και αν ιδίως οι στρατιώται μας εν Σμύρνη δεν συνέλθουν εκ της μέθης υφ’ ήν φαίνονται ευρισκόμενοι, δεν κολάσουν δε με την απαιτούμενη αυστηρότητα όλας τας γενομένας εκτροπάς, θα καταντήσωμεν να εξωσθώμεν εκ Σμύρνης κακήν κακώς, εξευτελισμένοι και ταπεινωμένοι. Και υπό των δυνάμεων αποφασισθείσα μόλις προ 60 ημερών καθαρώς ελληνικήν κατοχή της Σμύρνης ήτις εθεωρήθη τότε και δικαίως ως η απαρχή μιας νέας ελληνικής μεγαλουργίας, θ’ αποδειχθεί ότι δεν ήτο παρά εν μετέωρον στιγμιαίας λάμψεως το οποίον εφώτισεν μόνο την ελληνικήν αθλιότητα». Αυτή δυστυχώς η τελευταία φράση του γράμματος αποδείχθηκε προφητική.
Τον ίδιο καιρό σε μια επίσημη επιστολή του προς τον Κλεμανσώ πρωθυπουργό της Γαλλίας ο Βενιζέλος διαμαρτύρεται για τη φράση του, σε γαλλική εφημερίδα ότι «να προσέχει η Ελλάδα, γιατί η κατοχή της Σμύρνης είναι προσωρινή» και διαμαρτύρεται ως εξής: «Καταλαμβάνουσα τη Σμύρνη, η Ελλάς εγνώριζεν, ότι εάν όχι νομίμως, τουλάχιστον ηθικώς είχε δικαίωμα επ’ αυτής. Δεν απέστειλεν τον στρατόν της απλώς ως εκτελεστικόν όργανον εις ξένην χώραν -ως προηγουμένως είχεν κάμει εις τη Ρωσίαν- αλλά ως όργανον ιδιαιτέρως ενδιαφερόμενον διά την επιτυχίαν μιας διεθνούς εντολής επί τω σκοπώ να τηρηθή η τάξις εις πραγματικώς εκτεταμένη χώραν. Όθεν, καίτοι η κατάληψις της Σμύρνης δεν απετέλη, από στενής νομικής απόψεως νέον τί δικαίωμα εις όφελος της Ελλάδος εν τη πραγματικότητα εδημιούργησεν νέαν κατάστασιν, ήτις δεν θα έπρεπε να παροραθή. Η κατάσταση αύτη δεν απεκτείνει τα δικαιώματα, άτινα η Ελλάς προηγουμένως είχεν εν Σμύρνη και άτινα έχουν ήδη αναγνωρισθεί υπό της Επιτροπής των Ελληνικών ζητημάτων, αλλά τουλάχιστον ενισχύει και ενδυναμώνει τη θεμιτήν εμπιστοσύνη του Ελληνικού Έθνους εις την τελικήν απόφασιν της Διασκέψεως της Ειρήνης. Συμμερίζοντας πλήρως το αίσθημα τούτο, καθ’ όσον είμαι πεπεισμένος ότι τα δικαιώματα της πατρίδος μας εν Σμύρνη ευρίσκονται εν αρμονία προς την παγκόσμιον κατάστασιν και τους πόθους και τα συμφέροντα του πληθυσμού».
Είναι γεγονός ότι με κατάλληλους διπλωματικούς χειρισμούς, όπως το παραπάνω κείμενο ο Βενιζέλος κατάφερε να ανατρέψει την αρνητική Έκθεση της Διασυμμαχικής Επιτροπής για την Ελλάδα στη Μικρά Ασία και γρήγορα η έκθεση να μπει στο Αρχείο της Συνδιάσκεψης. Ενώ αντίθετα οι υποδείξεις του αντιπροσώπου της Ελλάδος συνταγματάρχη Αλεξάνδρου Μαζαράκη περί ακινησίας του ελληνικού στρατού και ενθάρρυνσης των Τούρκων να μελετηθεί σοβαρά από τους Αγγλογαλλικούς κύκλους. Στις 15 Φεβρουάριου 1920 κρίθηκε πλέον αναγκαίο, το Στρατηγείον Στρατού από τη Θεσσαλονίκη να μεταφερθεί στη Σμύρνη, και αρχιστράτηγος παρέμενε ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, που θα κρατήσει τη θέση αυτή μέχρι την εκλογική πτώση του Ελ. Βενιζέλου (Νοέμβρης 1920).
Τον Παρασκευόπουλο, αγαπητό και έμπιστο φίλο του Βενιζέλου με ηρωικές διακρίσεις και υπηρεσίες στην πατρίδα, οι συμπατριώτες του Μικρασιάτες τον περιέβαλλαν με αγάπη και ενθουσιασμό γιατί τους δημιουργούσε αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Μέσα στα στρατιωτικά σχέδια του Βενιζέλου, ήταν η οχύρωση της ευρύτερης περιοχής της Σμύρνης, κάτι που αν πραγματοποείτο θα καθιστούσε απρόσβλητο την περιοχή σε μια μελλοντική εχθρική επικράτηση. Αλλά δυστυχώς, η πολιτική μεταβολή που θα συντελεσθεί λίγους μήνες αργότερα στην Ελλάδα ματαίωσαν τα σχέδιά του.
Η προσπάθεια ακόμη του Βενιζέλου να ευαισθητοποιήσει, ενόσω ευρίσκετο στο εξωτερικό τους απανταχού φιλελληνικούς κύκλους για την ελληνικότητα της Σμύρνης, για να μπορέσουν να ασκήσουν πίεση στη συνέχεια στις Κυβερνήσεις των χωρών τους, είναι αξιοσημείωτη. Την ίδια εποχή η πολιτική ηγεσία της Τουρκίας, βρίσκονταν σε αδιέξοδο πλήρους απομόνωσης. Ο μεν Σουλτάνος ήταν αναγκασμένος να ακολουθεί τις επιταγές των δυνάμεων της Αντάτ. Ο δε Κεμάλ προσπαθούσε να συσπειρώσει τους Τούρκους εθνικιστές, αλλά συναντούσε πολλά προσκόμματα και αντιδράσεις από τούρκους αξιωματούχους, αυτονομιστές ή πλήρως αφοσιωμένους στο Σουλτάνο. Ηταν ηλίου φαεινότερον ότι τη στιγμή εκείνη πλεονεκτούσε σαφώς της διπλωματικής σκηνής η Ελλάδα και πρωταγωνιστούσε με το μεγάλο πολιτικό μέντορα της τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ακόμη και το επίσημο ιταλικό κράτος παρ’ ότι η διπλωματική υπεροχή του Βενιζέλου έθιγε τα συμφέροντα του συναινούσε στην απόφαση του Συμβουλίου των Τεσσάρων υπέρ των ελληνικών συμφερόντων, ανεξάρτητα, αν ανεπίσημα δημιουργούσε προϋποθέσεις ανατροπής τους.
Τα ελληνικά δίκαια έρχονταν σε σύγκρουση με τα ιταλικά ιμπεριαλιστικά συμφέροντα στη Μικρά Ασία. Η υπογραφή της Συνθήκης του Σαν Ρέμο (1920), όπου η Ιταλία εξαναγκάζεται να παραχωρήσει τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, πλην της Ρόδου, δημιουργεί ένα νέο σημείο τριβής στη σχέση Ελλάδας Ιταλίας την κρίσιμη αυτή περίοδο.
Την Ανοιξη του 1920 ο ελληνικός στρατός με συμμαχική έγκριση καταλαμβάνει την Ανατολική Θράκη, προκειμένου να καταστείλει την αυτονομιστική κίνηση που εκδήλωσαν οι Τούρκοι υπό την ηγεσία του Τζαφέρ Ταγιάρ στην Ανδριανούπολη, παρέχοντας παράλληλα ο ελληνικός στρατός ασφάλεια στα συμμαχικά στρατεύματα που κατείχαν την Κων/πολη. Την ίδια εποχή ο Βρετανός ύπατος Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη, ναύαρχος σερ Τζον ντε Ρόμπεκ σε επιστολή του στον προϊστάμενό του και υπουργό εξωτερικών λόρδο Κόρζον γράφει: «Ο Βενιζέλος είναι ένα φαινόμενο, είναι μοναδικός και εφήμερος αλλά η Ελλάδα δεν είναι Ελευθέριος Βενιζέλος, που σημαίνει ότι δεν έχει διάδοχο του δικού του διαμετρήματος».
Toν Ιούνιο του 1920 ο ελληνικός στρατός πραγματοποίησε απόβαση στην Αρτάκη και το Πάναρμο και στις 25 του ιδίου μήνα η V Μεραρχία Κρητών είχε διεισδύσει στην Προύσα. Οι θρακικές και μικρασιατικές αυτές επιχειρήσεις στέφθηκαν με επιτυχία και το διπλωματικό γόητρο της Ελλάδας αυξήθηκε. Οι παρακολουθήσαντες Ευρωπαίοι τις επιχειρήσεις εκφράσθηκαν με τα κολακευτικότερα λόγια για την ταχείαν κίνηση των Ελληνικών Μεραρχιών, αλλά και για τη συμπεριφορά των στρατευμάτων απέναντι του τουρκικού πληθυσμού.
ΣEβρες 1920: ΘρIαμβος ΕλλAδος – διAλυση ΤουρκIας
Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στη μεγάλη αίθουσα του Δημαρχείου των Σεβρών ο Ελ. Βενιζέλος θα υλοποιήσει το όνειρο του Ελληνισμού, θα μετουσιώσει τις προσδοκίες τόσων χρόνων σε θρύλο, θα μεταφράσει τη Μεγάλη Ιδέα στη δημιουργία της χώρας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Η επιτυχία του Βενιζέλου οφείλεται στον εθνικό ενθουσιασμό του, στο χάρισμα της διπλωματικής μεγαλοφυΐας του, στην ώριμη σκέψη του, αλλά και στο εξαίρετο ήθος του. Δε ζητούσε ούτε προς στιγμή πράγματα, τα οποία ενδεχόμενα θα προκαλούσαν αισθήματα έντονης και ιδιαίτερα δικαιολογημένης αντίδρασης. Δεν διακινδύνευε τη φήμη της μετριοπάθειας του, δεν πρόβαινε σ’ ακρότητες. Κινιόταν με γνώμονα το χρυσό κανόνα του μέτρου. Η ηθική στάση του θα υπογραμμισθεί στο Συνέδριο των Παρισίων με το “γνώθι σ’ αυτόν” που διαθέτει. Θα τονίσει χαρακτηριστικά: «Αι μεγάλαι χώραι επιβάλλονται εις τας διεθνείς διασκέψεις διά το ειδικόν βάρος το οποίο διαθέτουν αι ιδίαι, αι μικροί διά το ειδικόν βάρος των εκπροσώπων τους». Μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, ο Ελληνας πρωθυπουργός θα στείλει από το Παρίσι διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό: «Είμαι ευτυχής αναγγέλλων προς υμάς ότι σήμερον, εβδόμην επέτειον της υπογραφής της συνθήκης του Βουκουρεστίου, υπεγράφη η συνθήκη ειρήνης μετά της Τουρκίας, η συνθήκη δι’ ης αι κυριώταται συμμαχικαί Δυνάμεις μεταβιβάζουσιν προς την Ελλάδα την κυριαρχίαν επί της Δυτικής Θράκης, ήτις είχε παραχωρηθεί προς αυτάς υπό της Βουλγαρίας, διά της συνθήκης του Νεϊγύ και η συνθήκη μετά της Ιταλίας, δι’ ής αυτή μεταβιβάζει προς ημάς τα Δωδεκάνησα. Καθ’ ήν στιμγήν το έργο, όπερ διεξηγάγομεν εν μέσω τοσούτων δυσχερειών στεφανούται διά τοιαύτης επιτυχίας, αισθάνομαι το καθήκον να εκφράσω προς τους συμπολίτας μου την βαθείαν ευγνωμοσύνη μου διά την σταθεράν εμπιστοσύνην με την οποίαν με περιέβαλον εν τόσα έτη, καταστήσαντες ούτως δυνατούς τους εθνικούς θριάμβους τους οποίους πανηγυρίζομεν σήμερον. Η αυταπάρνησις, η εθελοθυσία, η ανδρεία, η καρτερία εν πάση του λαού, όπως αντιμετωπίσει πάντα κίνδυνον μάλλον παρά ν’ αθέτηση τον δοθέντα λόγον του και ν’ απιστήση προς τας εθνικάς μας παραδόσεις, του προσθέτουσιν εις την μακράν εθνική μας ιστορίαν λαμπροτάτας σελίδας, διά τας οποίας η σημερινή γεννεά δικαιούται να είναι υπερήφανος. Η δική μου υπερηφάνεια είναι ότι είχον την ύψιστην τιμήν να ηγηθώ τοιούτου λαού, τοιαύτα εγκλείοντος ζωηρά αισθήματα ως και ικανού να διάπραξη έργα τοσούτο μεγαλοφυή, εάν μόνον καλώς οδηγήται».
Οι σημαντικοί όροι της Συνθήκης των Σεβρών αναμφισβήτητα είναι συνυφασμένοι με το όραμα κάθε Έλληνα. Η Θράκη εξαιρουμένου του σαντζακιού της Τσατάλτζας παραχωρόταν στην Ελλάδα. Τα ελληνικά σύνορα προς μία κατεύθυνση προωθούνταν μέχρι σημείου που απείχε είκοσι μίλια από την Κων/πολη και προς άλλη κατεύθυνση μέχρι την ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Η βόρεια παραλία της θάλασσας του Μαρμαρά της Καλλίπολης ως και προς την Πόλη και τμήμα του βιλαστίου της Ανδριανούπολης περιέρχονταν στη ελληνική κυριαρχία.
Εξάλλου στην Ελλάδα περιέρχονταν τα νησιά Ιμβρος και Τένεδος μαζί με τα άλλα νησιά του Αιγαίου που κατείχε η Ελλάδα. Η Τουρκία άφηνε στην Ελλάδα τη διοίκηση ενός σπουδαίου τιμήματος της Μικράς Ασίας που περιελάμβανε τη Σμύρνη, τη Μαγνησία, την Πέργαμο, το Αϊβαλί. Η περιοχή αυτή της Μικράς Ασίας, θα ήταν δυνατό να περιέλθει κατά τους όρους της Συνθήκης μετά πάροδο πενταετίας στο Βασίλειο της Ελλάδος μ’ αίτηση της τοπικής βουλής. Η Τουρκία υποχρεωνόταν να αναγνωρίσει την κυριαρχία της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα. Αμέσως μετά την υπογραφή της συνθήκης τα Δωδεκάνησα μ’ εξαίρεση τη Ρόδο θα μεταβιβαζόταν από την Ιταλία στην Ελλάδα. Ο Βενιζέλος βρισκόταν στο ζενίθ της διπλωματικής επιτυχίας του. Το 1913 είχε προωθήσει με τις συνθήκες του Λονδίνου και του Βουκουρεστίου τα σύνορα της Ελλάδας πολύ βαθιά μέσα στη Μακεδονία, και την Ήπειρο κι είχε εξασφαλίσει την Κρήτη. Κατόπιν το 1920 στη Συνθήκη των Σεβρών περιορίζει την Τουρκία σε μικρόκοσμο. Δίνει στην Ελλάδα τη Θράκη και τη Χερσόνησο της Καλλίπολης και την κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου.
Τέλος δημιουργούσε βάσιμες προϋποθέσεις για την παραχώρηση τμήματος της Μικράς Ασίας στην ελληνική επικράτεια μετά την παρέλευση πενταετίας.
«ΠΛΗΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ»
Ο ΚΕΜΑΛ ΚΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ…
Μετά την υπογραφή αυτής της μεγαλειώδους Συνθήκης για τον Ελληνισμό βρέθηκαν Έλληνες, δύο απότακτοι στρατιωτικοί που τον πυροβόλησαν στο Σταθμό της Λυών, στο Παρίσι, ενώ ετοιμαζόταν να επιβιβαστεί στο τρένο για την επιστροφή στην Ελλάδα και τον έριξαν στο έδαφος αιμόφυρτο. Αλλά ευτυχώς ο Εθνάρχης διεσώθη παρό,τι τραυματίστηκε στο αριστερό χέρι. Το ψυχικό τραύμα, όμως, το οποίο εδέχθη, ήταν πολύ ισχυρό.
Η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου άφησε άφωνο ολόκληρο τον κόσμο και προκάλεσε μεγάλη κατάπληξη ιδιαίτερα στον Μικρασιατικό Ελληνισμό.
Ακόμη και το στρατόπεδο του Κεμάλ, απορούσε για την ενέργεια αυτή των Ελλήνων, αλλά ένιωσε ιδιαίτερη ανακούφιση και ικανοποίηση μια και διατελούσε “εν πλήρει απογνώσει” τις ακριβώς προηγούμενες μέρες, λόγω των διπλωματικών και στρατιωτικών επιτυχιών της Ελλάδας. Ανεθάρρησαν οι Τούρκοι και ή Κυβέρνηση της Άγκυρας, έσπευσε αμέσως να εκμεταλλευθεί το γεγονός αυτό εξαπολύοντας μεγάλη προπαγάνδα. Οι τουρκικές εφημερίδες θα γράψουν: “Επίκειται πτώση του Βενιζέλου στις προσεχείς εκλογές που σημαίνει και πτώση της Ελλάδος στη Μικρά Ασία”.
Οι σφαίρες των δυο Ελλήνων απότακτων στρατιωτικών κατά του Βενιζέλου ουσιαστικά είχαν ριφθεί εναντίον της καρδιάς της Ελλάδας. Ο Γεώργιος Σεφέρης εκείνες τις μέρες θα γράψει: «Θυμάμαι την ηθική εξουθένωση που ένιωσα, όταν έγινε η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στο σταθμό της Λυών, λίγες μέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης που πραγματοποιούσε όνειρα χιλιάδων χρόνων».
Ερχόμενος στην Ελλάδα ο Βενιζέλος στη συνέχεια προσπάθησε, αφού επικύρωσε τη Συνθήκη των Σεβρών στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, να δημιουργήσει τις πρόσφορες συνθήκες ώστε, όταν σύμφωνα με τη Συνθήκη μετά από πέντε χρόνια διενεργηθούν εκλογές στη Μικρά Ασία, να πλειοψηφήσει το ελληνικό στοιχείο και να διακηρύξει την προσάρτηση πλέον της περιοχής στο ελληνικό βασίλειο.
Βασικό μέλημα του υπήρξε να αναδείξει τη Σμύρνη με τη λαμπρή πνευματική παράδοση, σε πόλο έλξης του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Πριν καλά – καλά, υπογράφει η Συνθήκη των Σεβρών είχε επαφές στο Παρίσι με το διακεκριμένο Έλληνα Μαθηματικό, Κων/νο Καραθεοδωρή, για να του αναθέσει την οργάνωση μαζί με τον Ιακείμογλου του Πανεπιστημίου Σμύρνης.
Στη δεύτερη συνάντηση που θα ’χει ο Βενιζέλος μαζί με τους δύο άνδρες τον Σεπτέμβριο του 1920 στην Αθήνα, θα τους πει χαρακτηριστικά: «Θα πάτε στη Σμύρνη και θα σας παράσχουν όλας τας ευκολίας, το έργο είναι σπουδαίον, η Ελλάς πρέπει να εκπολιτίσει την Μικράν Ασία. Θα έλθει μαζί σας και ο Αλέξανδρος Ζαχαρίου για να βοηθήσει το ταχύτερο την προετοιμασία του Πανεπιστημίου». Ο Βενιζέλος προέβλεπε το νεοϊδρυθέν πανεπιστήμιο να ‘χει όχι μόνο πέντε σχολές, όπως το Πανεπιστήμιο των Αθηνών, δηλαδή Θεολογική, Φιλοσοφική, Νομική, Φυσικομαθματική και Ιατρική, αλλά και να προστεθεί και έκτη Σχολή ανατολικών γλωσσών (Τουρκικής, Εβραϊκής, Αραβικής, Αρμενικής και Περσικής).
Και ο Ιακειμόγλου σε συνέντευξη του σε εφημερίδα της Σμύρνης θα αναφωνήσει: «Δεν είμαι ιστοριοδίφης και δεν γνωρίζω αν υπάρχει περίπτωση άλλου πολιτικού άνδρα, ο οποίος, ενώ ευρίσκεται εις εμπόλεμον κατάστασιν με ένα λαόν να σκέπτεται πώς θα τον εκπολιτίσει».
Το φθινόπωρο του 1920, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αντί να προετοιμάζεται για τον εκλογικό αγώνα που πλησιάζει και να ενδιαφέρεται για την προεκλογική του παρουσία, παρασυρμένος από τα πατριωτικά του αισθήματα ενδιαφέρεται πώς θα δώσει πνοή Ελληνική και θα διαφυλάξει το μεγάλο εθνικό οικοδόμημά του. Την ίδια ώρα, που οι αντίπαλοι του, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων δημαγωγούν σε βάρος του, εκείνος πλέει με το ατμόπλοιο “Νάρκισσος” και αντικρίζει από κοντά τη μικρασιατική γη. Δεν θα πατήσει όμως το πόδι του στο έδαφος της, γιατί γνωρίζει τί θα συμβεί, αν ο μικρασιατικός λαός μάθει ότι ο ενσαρκωτής των ονείρων του, βρίσκεται ανάμεσα του. Αλλά γνωρίζει και ως διπλωμάτης, τί αντίκτυπο θα ’χει στους Ευρωπαϊκούς κύκλους μια επίσκεψη του στην Ιωνία στην κρίσιμη αυτή φάση. Ευελπιστεί όμως ότι θα ‘χει την ευκαιρία στο μέλλον να επισκεφθεί την περιοχήν «Ως κομιστής του Ευαγγελίου της Εθνικής δι’ αυτήν αποκατάστασιν».
Αλλά δυστυχώς για τον Ελληνισμόν η ημέρα αυτή δεν θα ξημερώσει. Στις επικείμενες εκλογές του Νοέμβρη του 1920 η πτώση του Βενιζέλου στην Ελλάδα θα σημάνει και πτώση της Ελλάδας στη Μικρά Ασία, όπως προφητικά είχαν γράψει οι Τουρκικές εφημερίδες. Την ημέρα εκείνη ο Βενιζέλος στο Ατμόπλοιο “Νάρκισσος” με θέα τη Μικρασιατική γη θα αναπτύξει τα σχέδια και τους οραματισμούς του για την περιοχή στο Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, στον Αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο, στον Επιτελάρχη Θεόδωρο Πάγκαλο, ακόμη και στον Ύπατο Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη, με άλλα λόγια στην πνευματική, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της περιοχής. Θα ακουστούν τα ένδοξα λόγια του Βενιζέλου ως κύκνειον άσμα μιας μεγάλης εποχής για τον Ελληνισμό και τον κάθε Έλληνα. Θα μιλήσει για αναμόρφωση και εξύψωση της παιδείας, για εκσυγχρονισμό της Διοίκησης, για πολιτισμικό ανέβασμα το τόπου. Επιπρόσθετα θα κρίνει αναγκαίο, για την καλύτερη διασφάλιση της περιοχής, μεταφορά ακτημόνων ελληνικών πληθυσμών από την Αρκαδία και τη Ρούμελη στη Μικρά Ασία και διανομή γαιών σ’ αυτούς τους πληθυσμούς ιδιαίτερα σε παραμεθόριες περιοχές, ώστε να σχηματισθεί ένα εθνολογικό τείχος από σύγχρονους ακρίτες.
Οι Νοεμβριανές εκλογές όμως, του 1920 έρχονται απειλητικές για τα σχέδια του Βενιζέλου και η καταστροφή του Ωραίου Ελληνικού οικοδομήματος στη Μιρκά Ασία με τον ξεριζωμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού θα καταστεί αναπόφευκτη, αφού η διακυβέρνηση της χώρας φεύγει από τα χέρια άξιου Κυβερνήτη και περνάει σε χέρια ανθρώπων που τους διακρίνει η μωροφιλοδοξία και ο πολιτικός τυχοδιωκτισμός.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ:
• Θεοδωράκης Εμμανουήλ “Ελευθέριος Βενιζέλος ο εθνικός ηγέτης”, εκδόσεις Αστερία, Αθήνα 2008
• Σαράντος Ι. Καργάκος “Η Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922- Από το έπος στην τραγωδία, Αθήνα 2010
• Rene Puox “Eτσι έφυγε ο Βενιζέλος”, εκδόσεις Ιστορητής, Αθήνα 1994
• Ροδάς Λ. Μιχαήλ “Απομνημονεύματα: – Η Ελλάς εις την Μικράν Ασίαν”, Αθήνα 1950
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ*
*καθηγητής Λυκείου Σούδας,
συγγραφέας
