Παλαιά Ρούματα όπως Σηρικάρι, Στροβλές, Έλος, Πρασές, Σέμπρωνας, Στροβλές, ένα από τα χωριά όπου η καστανοπαραγωγή ακμάζει. Αυτές τις ημέρες του Οκτωβρίου πολλοί παραγωγοί ανεβοκατεβαίνουν κακοτράχαλες πλαγιές για να μαζέψουν τον εύγεστο αυτό καρπό.
Ακολουθώντας τα βήματα τους μαθαίνουμε περισσότερα για το προϊον, τη δυσκολία της συγκομιδής, την απειλή του “έλκους”, τις δυνατότητες ενίσχυσης της παραγωγής. Παράλληλα δεν μπορούμε να μην μαγευτούμε από το φυσικό τοπίο που μόνο τα καστανοδάση μπορούν να προφέρουν.
Ακολουθώντας τον στενό, χωμάτινο αγροτικό δρόμο που συνδέει τα Παλαιά Ρούματα με το Σέμπρωνα φτάνουμε σε μια κατάφυτη ρεματιά σε υψόμετρο 630 μ. Οι καστανιές ανεβαίνουν ψηλά στο βουνό και από την άλλη κατεβαίνουν χαμηλά μέχρι το χωριό. Το έδαφος είναι στρωμένο από “κουβάρες” (το αγκαθωτό περίβλημα μέσα στο οποίο βρίσκεται ο καρπός του κάστανου) σημάδι του ότι τα κάστανα είναι έτοιμα. Εκεί συναντάμε τον κ. Ευτύχη Λουφαρδάκη ενώ ετοιμάζεται να ξεκινήσει τη συλλογή. «Αυτές τις καστανιές που βλέπεις τις φύτεψαν οι προπαππούδες μας, εμείς είμαστε η τρίτη γενιά» μας λέει και μας δείχνει τα δεκάδες δέντρα. Ο συνομιλητής μας δείχνει τα χέρια, “σκληρά”, σμιλεμένα από τις αγροτικές εργασίες. «Πιάνω με το χέρι την “κουβάρα” δεν έχω θέμα, αλλά χρησιμοποιώ και γάντια» αναφέρει, συμπληρώνοντας πως το κάστανο μπορεί να δώσει ένα καλό εισόδημα στον παραγωγό. «Σε εμάς εδώ είναι σε δύσκολα μέρη, σε κακοτράχαλα ρέματα, δεν είναι εύκολο να βγάλεις κάστανα. Έχω καμιά 10αριά δέντρα ψηλά πάνω αλλά δεν μπορώ να τα μαζέψω, δρόμος δεν πάει, αλλά ούτε με τα πόδια μπορείς». Οι καστανιές στο σημείο αυτό είναι θεόρατες. «Τις κλαδεύετε καθόλου;» ρωτάμε. «Ένα κλαδεματάκι δεν τους κάνει κακό αλλά έχουμε το “έλκος της καστανιάς”, την αρρώστια που αναπτύσσεται πάνω στην πληγή και μπορεί να ξεράνει το δέντρο. Ένα ψέκασμα το κάνω κατά τον Ιούλιο γιατί έχει έλθει στην καστανιά ένα σκουλήκι από τα βελανίδια, “βελανοσκούληκο” το λέμε που πρέπει να το αντιμετωπίσεις» σημειώνει.
Τον αποχαιρετάμε και ανεβαίνουμε πιο ψηλά στα 800 μέτρα στον “Κατζιανό Λαγκό”. Εκεί το βουνό είναι πιο απόκρημνο, και οι ρεματιές γεμάτες καστανιές. Εκεί συναντάμε τον 82χρονο Γιώργο Κατζάκη. «Από παιδί μάζευα κάστανα. Ανεβαίναμε εδώ πάνω από το χωριό με τα πόδια, το άλογο και το γαϊδούρι και έτσι και τα κατεβάζαμε. Ο αγροτικός αυτός έγινε τη δεκαετία του ’70» λέει και μας δείχνει τις καστανιές του. Έχει περίπου 90 ρίζες, παλαιότερα μπορεί να έκανε και 3,5 τόνους καρπό φέτος όμως «δεν μαζεύω ούτε 1000 κιλά!».
Μας μιλάει για τις ποικιλίες που έχει. Στο ένα χέρι κρατάει καρπούς από το “μαυροκάστανο” που όπως λέει και το όνομα είναι πιο μαύροι, στο άλλο καρποί από την ποικιλία “ρογδιανό” που έχει πιο ανοικτό χρώμα. Τα δέντρα είναι φορτωμένα με “κουβάρες”. «Αυτό δεν είναι καλό! Όταν ένα κλαδί έχει από 9 μέχρι 13 “κουβάρες”, δεν έχει δύναμη να τις θρέψει και οι “κουβάρες” είναι άδειες ή με πολύ μικρά κάστανα. Γιατί έγινε αυτό; Γιατί πλέον οι χιονιάδες είναι σπάνιοι, δεν κρατάει το χιόνι και η καστανιά θέλει κρυάδες». Όμως το μεγάλο πρόβλημα είναι το έλκος της καστανιάς. Ο παραγωγός μας δείχνει μια σειρά ξερά δέντρα, μέσα στο καστανοδάσος και μας καλεί να ανέβουμε λίγο πιο ψηλά. Εκεί από τα δέντρα έχουν μείνει οι κατάλευκοι κορμοί! «Δείτε τα καταντήματα της αρρώστιας! Ξεράθηκε το δέντρο και έπεσε και η φλούδα! Εμφανίστηκε το λευκό του ξύλου» εξηγεί.
Η ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ
Επιστρέφουμε στα παραγωγικά δέντρα. Ο κ. Γιώργος μαζεύει τις κουβάρες που έχουν πέσει κάτω, τις ανοίγει, βάζει τον καρπό στην “ποδιά” του και όταν αυτή γεμίσει την αδειάζει μέσα σε ένα νάυλον τσουβάλι. Το μάζεμα ξεκινάει στις 25 Σεπτέμβρη. Μέχρι τις 25 Οκτωβρίου δεν θα υπάρχει καμία “κουβάρα”. Όταν μαζέψει τα κάστανα της ημέρας θα πάει σπίτι και θα τα βάλει στο νερό. «Τα κάστανα που έχει κτυπήσει ο ήλιος, τα χαλασμένα θα βγουν ψηλά ενώ τα υγιή κάστανα πάνε στον πάτο. Τα αφήνεις 48 ώρες στο νερό, τα βγάζεις, τα κοσκινίζεις να φύγουν τα “σκουλικιάρικα” και τα σκασμένα και τα αφήνεις από 48 έως 60 ώρες να στεγνώσουν- όχι στον ήλιο – αλλά σε δροσερό μέρος. Έχω μια κοσκινίστρα που βάζει 500 κιλά. Τα “σκουλικιάρικα” και τα σκασμένα κάστανα θα τα βγάλω και θα τα δώσω στα γουρούνια μου. Τα καλά τα βάζω σε ένα ναύλον τσουβάλι τα κλείνω καλά και σε δύο ημέρες βλέπεις τα τσουβάλια απ’ έξω γεμάτα υγρασία που έχουν αποβάλλει οι καρποί». Μετά ξεκινάει μια άλλη διαδικασία αυτή της πώλησης στους εμπόρους. «Θέλουν να το αγοράσουν φτηνό το κάστανο αλλά φέτος από τα Παλαιά Ρούματα δεν θα το πάρουν κάτω από 4 ευρώ το κιλό» δηλώνει ο παραγωγός. Μαζί με τον κ. Γιώργο, ο γιος του Νίκος. Δουλεύει και αυτός στο μάζεμα του καρπού. «Όπως όλες οι αγροτικές εργασίες έχει και το κάστανο τις δυσκολίες του. Πρέπει τα κάστανα να μαζευτούν άμεσα με το που πέφτουν γιατί ξεραίνονται» είναι τα λόγια του.
ΟΦΤΑΡΙΕΣ
Η “οφταριά” ή αλλιώς το ψήσιμο των κάστανων στην ύπαιθρο
Είναι μεσημέρι, η ώρα για την “οφταριά”, δηλαδή το ψήσιμο καστάνων για να χορτάσουν την πείνα τους οι παραγωγοί. «Αυτό το κάναμε παλιά. Μαζευόμασταν 30 άτομα το μεσημέρι και ψήναμε κάστανα, αυτό ήταν το φαγητό μας» θυμάται ο κ. Γιώργος καθώς μαζεύει ξερά αγκάθια. Αυτά τα βάζει ως υπόστρωμα, πάνω τους ρίχνει τα κάστανα και από πάνω ξύλα. Ανάβει φωτιά, που σιγά – σιγά μεγαλώνει. Με ένα ξύλο ανακατώνει τη φωτιά. «Έτσι ψήνονται καλύτερα χωρίς να καούν» τονίζει, ενώ στη συνέχεια παίρνει φύλλα και καλύπτει την εστία για να διατηρηθεί η θερμοκρασία και να ξεραθεί η ψύχα του κάστανου. Πάνω στα φύλλα βάζει πλακερές πέτρες. Όταν οι πέτρες βγάλουν υγρασία από κάτω σημαίνει ότι τα κάστανα είναι έτοιμα. Δοκιμάζουμε τα πρώτα και είναι εξαιρετικά, καθώς η φλύδα φεύγει σχεδόν άμεσα. Το κάστανο πάει με αλλατσολιές, καλτσούνια, τυρί, ντομάτα και φυσικά καλό Ρουματιανό κρασί…
Κίνητρα στους παραγωγούς
αντιπρόεδρος στον Ελαιουργικό και Καστανοπαραγωγικό Συνεταιρισμό Π. Ρουμάτων.
Πολύτιμος συνοδός μας στην περιήγηση μας στα καστανοδάση των Π. Ρουμάτων ο κ. Μανώλης Μπομπολάκης αντιπρόεδρος στον “Ελαιουργικό και Καστανοπαραγωγικό Συνεταιρισμό Π. Ρουμάτων”. «Επαγγελματικά στο κάστανο δραστηριοποιούνται περίπου 60-70 παραγωγοί στο χωριό. Σε όλη την επικράτεια είχαμε 35.000 καστανιές παλαιότερα, σήμερα λόγω του έλκους της καστανιάς πιστεύω ότι έχουν χαθεί οι 10.000. 450 τόνους κάστανο παρήγαγε το χωριό μας, τώρα λιγότερους από 200 τόνους» δηλώνει και μας εξηγεί την αιτία. «Το “έλκος” βέβαια, που ξεραίνει τα δέντρα ειδικά αυτά που είναι κάποιας ηλικίας. Έγινε ένας εμβολιασμός με τον καθηγητή τον κ. Διαμαντή (δασολόγος-φυτοπαθολόγος) το 2017 και μας είχε πει ότι μετά από μια πενταετία θα φανούν τα αποτελέσματα. Για την ώρα δεν έχουν φανεί θετικά στοιχεία. Προσωπικά πιστεύω ότι αν φυτέψουμε μεγάλο πληθυσμό νέων καστανιών ίσως να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα καλύτερα. Γιατί τα νέα δέντρα είναι πιο δυνατά απέναντι στο “έλκος”». Το φυτώριο που είχε λειτουργήσει στο χωριό έδωσε αρκετά νέα υποκείμενα που μοιράσθηκαν στους παραγωγούς ανανεώνοντας σημαντικά τους πληθυσμούς τους. Για τον κ. Μπομπολάκη είναι πολύ σημαντικό να δοθούν κίνητρα στους παραγωγούς ώστε να κρατήσουν τα δέντρα, να τα ανανεώσουν να εκσυγχρονίσουν την καλλιέργεια. «Πρέπει όπως δίνεται επιδότηση στο λάδι να δίνεται κάτι ανάλογο και για το κάστανο, έτσι ώστε να μπορέσει να ενισχυθεί η παραγωγή. Φέτος στη λιανική το κάστανο έχει γύρω στα 6,50 το κιλό, πέρυσι στον παραγωγό ο έμπορος έδινε 3-3,50, φέτος όλοι λένε ότι ενδέχεται να φτάσει στα 4 ευρώ. Είναι ένα προϊόν που μπορεί να ενισχύει το εισόδημα του παραγωγού, ειδικά στα ορεινά χωριά όπως το δικό μας» καταλήγει.
Συνταγές
Ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες συνταγές με πρώτη ύλη το κάστανο μας παρασκεύασε για τις ανάγκες του ρεπορτάζ ο κ. Γιάννης Αποστολάκης σεφ, από το Δίκτυο Κρητικής Γαστρονομίας.
Σούπα κρέμα κάστανου
Υλικά: 200γρ κάστανα βραστά η ψητά, 1 κ.γ. στακοβούτυρο, 1 τεμ κρεμμύδι χοντροκομμένο, 1 σκελ. Σκόρδο, 1 καρότο χοντροκομμένο, 1 πράσο χοντροκομμένο, 2 μικρές πατάτες χοντροκομμένες, 1 μικρό ποτήρι κρασί λευκό, 100γρ απάκι, 50 γρ. έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, γιαούρτι πρόβειο, ανθός του αλατιού, πιπέρι.
Τρόπος παρασκευής: Σε μια κατσαρόλα βάζουμε το στακοβούτυρο και σοτάρουμε ελαφρά το κρεμμύδι το σκόρδο, τα κάστανα και τα λαχανικά, σβήνουμε με το κρασί. Προσθέτουμε λίγο παραπάνω από ένα λίτρο νερό ή ζωμό λαχανικών, αλάτι, πιπέρι και αφήνουμε να βράσει για λίγο. Τέλος με ένα μπλέντερ ομογενοποιούμε τη σούπα. Σερβίρουμε προσθέτοντας λίγο ψιλοκομμένο απάκι σοταρισμένο μαζί με μια κουταλιά γιαούρτι και λίγο ελαιόλαδο.
Νιόκι κάστανου με σάλτσα μανιταριών
Υλικά: 200γρ κάστανα ψητά, 2 κροκάδια αυγών, 25γρ αλεύρι, 3κ.σ νερό, 500γρ μανιτάρια λευκά.
1 μέτριο κρεμμύδι ψιλοκομμένο, 1 σκελίδα σκόρδο ψιλοκομμένο, 100 ml κρασί κόκκινο, 100γρ μυζήθρα, 2κ.σ στακοβούτυρο, 50 γρ ελαιόλαδο, ανθός του αλατιού, πιπέρι, θυμάρι, μοσχοκάρυδο.
Τρόπος παρασκευής: Αλέθουμε σε ένα “μπλέντερ” τα κάστανα μέχρι να γίνουν σαν πούδρα, μεταφέρουμε τα κάστανα σε μια μικρή λεκάνη και προσθέτουμε το αλάτι, πιπέρι, μοσχοκάρυδο τα κροκάδια, το αλεύρι και το νερό, ζυμώνουμε μέχρι να έχουμε μια εύπλαστη ζύμη. Πλάθουμε σε κορδόνι και κόβουμε τα νιόκι μας, στο επιθυμητό μέγεθος.
Σε μια κατσαρόλα βάζουμε το κρεμμύδι, σκόρδο και τα μανιτάρια κομμένα σε λεπτές φέτες και τα σοτάρουμε με το ελαιόλαδο, σβήνουμε με το κρασί, αφήνουμε να εξατμιστει το αλκοόλ και προσθέτουμε λίγο νερό ή ζωμό λαχανικών για να φτιάξουμε τη σάλτσα, προσθέτοντας λίγο αλάτι, πιπέρι και λίγο θυμάρι. Σε μια κατσαρόλα βάζουμε νερό, με λίγο αλάτι και βράζουμε τα νιόκι όταν έρθουν στην επιφάνεια τα αφαιρούμε. Περνάμε τα νιόκι από ένα τηγάνι που έχουμε βάλει το στακοβούτυρο και τα σοτάρουμε ελαφρά. Τέλος τα προσθέτουμε στη σάλτσα μανιταριών. Σερβίρουμε με λίγη μυζήθρα στο πιάτο.
Μπάρες με κάστανο
Υλικά: 200γρ Κάστανο ψητό, 100 γρ νιφάδες βρώμης, 80 γρ μέλι 100 γρ κουβερτούρα, μια πρέζα ανθός του αλατιού.
Τρόπος παρασκευής: Κόβουμε τα κάστανα σε μικρότερα κομμάτια, τα βάζουμε σε ένα μπολ, προσθέτουμε τις νιφάδες βρώμης και το μέλι. Στη συνέχεια λιώνουμε τη κουβερτούρα σε “μπεν μαρί” και την προσθέτουμε στο μπολ. Αναμειγνύουμε πολύ καλά, πλάθουμε στο επιθυμητό μέγεθος και το βάζουμε στο ψυγείο».
Κροκέτες κάστανου
Υλικά: 250 γρ κάστανα ψητά, 1 αυγό, 1 ματσάκι μαϊντανός ψιλοκομμένος, 1 κρεμμύδι ψιλοκομμένο, ανθός του αλατιού, πιπέρι, ρίγανη 50ml έξτρα παρθένο ελαιόλαδο.
Τρόπος παρασκευής: Αλέθουμε στο μπλέντερ τα κάστανα μέχρι να γίνουν σαν πούδρα. Βάζουμε σε ένα μπολ τα αλεσμένα κάστανα, προσθέτουμε το αυγό, το μαϊντανό το κρεμμύδι, το ελαιόλαδο αλάτι πιπέρι, ρίγανη και αναμειγνύουμε καλά. Πλάθουμε σύμφωνα με την αρεσκεία μας και ψήνουμε σε βαθύ τηγάνι ή σε σχαροτήγανο. Σερβίρουμε με γιαούρτι.
