Το σημερινό μας άρθρο είναι κι αυτό αφιερωμένο σ’ ένα ιστορικό χανιώτικο δρόμο και μάλιστα από τους πιο πολυσύχναστους, την οδό Χάληδων. Ανέκαθεν αποτελούσε αρτηρία της παλιάς πόλης, σήμερα μάλιστα αποτελεί τη σημαντικότερη είσοδό της. Η διαμόρφωσή της χρονολογείται στη βενετοκρατία, σίγουρα όμως θα υπήρχε κάποιος δρόμος εκεί παλιότερα που θα οδηγούσε προς το κεντρικό λιμάνι και τη δυτική είσοδο του Καστελιού. Στη βενετοκρατία, σίγουρα πριν τη δημιουργία των εξωτερικών τειχών, διαμορφώθηκε το πλάτος και η ευθεία πορεία της γιατί οδηγούσε σε σημαντικά θρησκευτικά και άλλα μνημεία της εποχής: Το ναό και τη μονή του Αγ. Φραγκίσκου (14ος – 15ος αιώνας, το σημερινό Αρχ. Μουσείο) τη μονή της Αγ. Κλάρας απέναντι, τον τότε ορθόδοξο μητροπολιτικό ναό του Αγ. Δημητρίου (στη γωνία Μπετόλο – Χάληδων – Σκρύδλωφ) όπου κι ενωνόταν με τον εσωτερικό περιμετρικό δρόμο των οχυρώσεων, ενώ στο άλλο άκρο της βρισκόταν το μέγαρο που υποστηρίζεται πως στέγαζε το βενετσιάνικο Ναυαρχείο των Χανίων. Κατά μήκος της περνούσε ο αγωγός ύδρευσης που έφερνε το νερό από τις πηγές των Περιβολίων στο κεντρικό αναβρυτήριο στην πλατεία του Σαντριβανιού. Την τουρκοκρατία, που ο Αγ, Φραγκίσκος μετατράπηκε σε τζαμί, πήρε την ονομασία του τζαμιού αυτού (Γιουσούφ πασά τζαμί τσαρσί) και κτίστηκε στην απέναντι πλευρά του το μεγαλύτερο συγκρότημα λουτρών της πόλης, στη θέση της Αγ. Κλάρας. Στα μέσα του 19ου αιώνα κτίστηκαν ο ορθόδοξος μητροπολιτικός ναός των Εισοδίων και τα Καταστήματα της Ορθόδοξης Χριστιανικής Κοινότητας στην ανατολική της πλευρά και ο καθολικός μητροπολιτικός ναός με τη μονή των Καπουτσίνων στη δυτική, ενώ το παλιό Ναυαρχείο στέγασε το Δημαρχείο και το πολιτικό νοσοκομείο της πόλης, αφού αυξήθηκε σε ύψος με την προσθήκη ενός ακόμα ορόφου. Στη νότια άκρη της βρισκόταν η κρήνη “Κρύο Βρυσάλι”. Παράλληλα επεκράτησε νέα ονομασία της από τους κατά πλειοψηφία Ελληνορθόδοξους κατοίκους της συνοικίας: Εμπορικά! Επί Κρητικής Πολιτείας καθαιρέθηκε το τμήμα του τείχους στο νότιο άκρο της και πέρασε απέναντι από την τάφρο, στο παλιό τουρκικό νεκροταφείο που διαμορφώθηκε αργότερα σε πλατεία (1866 ή Νέα Καταστήματα) ενώ και η ονομασία που δόθηκε στον δρόμο τιμούσε τον επικεφαλής ναύαρχο του Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος: “οδός Ποττιέ”. Τα κατεστραμμένα από τον τουρκικό όχλο “Καταστήματα της Χριστ. Κοινότητας” ανοικοδομήθηκαν σε καθαρά νεοκλασικό ρυθμό με δαπάνη του τσάρου της Ρωσίας Νικολάου, ο οποίος χάρισε στην πόλη και το πρώτο δημόσιο ρολόι της. Αυτό τοποθετήθηκε στην πρόσοψη του μεγάρου των “Καταστημάτων” και πάνω από την είσοδο του “Θόλου” που οδηγούσε στην κλειστή τότε πλατεία της μητρόπολης. Παράλληλα κτίστηκαν στη θέση του ρήγματος το μέγαρο του φιλολογικού συλλόγου “Ο Χρυσόστομος” και τα καταστήματα Κούνδουρου, που μέρος τους στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη σήμερα.Εδώ, συγκεκριμένα σε τριώροφο κτήριο απέναντι από τον Αγ. Φραγκίσκο στεγαζόταν και το διάσημο καλλιτεχνικό φωτογραφείο του Περικλή Διαματόπουλου, ενώ και ο ίδιος ο παλιός ναός απέναντι, στέγασε την πρώτη κινηματογραφική αίθουσα της πόλης μας με την ονομασία “Ιδαίον Άντρον”.
Θα συνεχίσουμε την άλλη βδομάδα Θεού θέλοντος.
Στην πρώτη φωτογραφία, η εικόνα του δρόμου στην αεροφωτογραφία του 1937. Παρατηρείστε τους θόλους του παλιού χαμάμ, παρόλο που δεν σωζόταν ούτε τότε το αρχικό του μέγεθος.
Στη δεύτερη, η ανατολική πλευρά με το φωτογραφείο Διαμαντόπουλου και το μεγάλο τρούλο του χαμάμ τραβηγμένα από το μιναρέ του Γιουσούφ Πασά στις αρχές του 20ου αιώνα. Τα κτήρια της δεξιάς πλευράς δε σώζονται σήμερα.
Στην τρίτη, η εκβολή της Χάληδων στην πλατεία Σαντριβανιού το 1890, με το παλιό Δημαρχείο και την οθωμανική κρήνη στη μορφή που είχαν την τουρκοκρατία. Φωτογραφία του Γάλλου Pluvinel (έχουμε ξαναγράψει γι’ αυτό).
Στη τέταρτη, το ίδιο σημείο στη θριαμβευτική είσοδο του Πρίγκηπα Γεώργιου στα Χανιά το 1897. Ο δρόμος στολιζόταν από σειρά ανθοστόλιστων αψίδων. Το ίδιο συνέβη και το Δεκέμβριο του 1913, στην επίσημη τελετή της Ένωσης.
Στην πέμπτη, το ίδιο σημείο το 1930 με τις διαμορφώσεις του Μεσοπολέμου.
Στην έκτη, η έξοδος του δρόμου στα “Νέα Καταστήματα” όταν ακόμα βρισκόταν εκεί τα “Μεζαρλίκια”. Δεξιά η οδός Σκαλίδη. Το διώροφο κτήριο στην τάφρο ήταν αλευρόμυλος και σώζεται και σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος του.
Στην έβδομη, η αντίθετη άποψη του ίδιου σημείου με τα κτήρια του Κούνδουρου, του Χρυσοστόμου και του Παραδομενάκη στη θέση του ρήγματος.
Στην όγδοη, η βορειοδυτική πλευρά του δρόμου που σώζεται και σήμερα σχετικά καλά. Εδώ στεγαζόταν η εφημερίδα “ΚΗΡΥΞ” του Ελευθ. Βενιζέλου. Στο βάθος η κατεστραμμένη βόρεια πλευρά του Σαντριβανιού.
Στην ένατη τέλος, η κύρια πρόσοψη των “Καταστημάτων της Χριστιανικής Κοινότητος” με τον Θόλο και το παλιό ρολόι του τσάρου. Κατεδαφίστηκαν τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.
