» Με καταγραφή προπολεμική
Σε μια έκδοση τριακοσίων σελίδων από τον Ν. Λέκκα, διευθυντή δ/σης ιαματικών πηγών και εκθέσεων του Υπουργείου Τουρισμού, έτος 1938, και με τίτλο «Οι 750 μεταλλικαί πηγαί της Ελλάδος» αντιγράφω τις 35 που αναφέρονται στον νομό Χανίων και αυτό με την ευκαιρία της επαναλειτουργίας των ιαματικών πηγών στα Τεμένια, όπως ανεγράφη στα “Χ.ν.” και που είχαν λειτουργήσει και περίπου προ μισόν αιώνα.
Τα περισσότερα νερά αφορούν κυρίως ψαμμιάσεις και στομαχικά, και ασφαλώς από τότε μέχρι σήμερα θα έχουν εντοπιστεί και άλλες όμοιες νεροπηγές.
Τεμενίων: Εις τό Μέσα χωριό (Λιμπιναρέ), ύπάρχει πηγή Ιαματική πόσιμος, διουρητική. ‘Όμοια τής πρώτης ώς πρός τόν χαρακτηρισμόν. Αναλύσεις των υδάτων και των δύο πηγών ένήργησε το Χημικόν έργαστήριον του Υπουργείου ’Εθνικής Οικονομίας εν έτει 1933, εύρισκόμένας εν τοις οικείοις φακέλλοις τής Διευθύνσεως ’Ιαματικών Πηγών.’Απόδοσίς έκάστης πηγής 500 όκ. Καθ’ ώραν. Έν χρήσει υπό πασχόντων έκ ψαμμιάσεως.
Καστέλλου| Κουμαρέ: Εις απόστασιν ¼ της ώρας μακράν του χωρίου Κάστελλος εν τη Επαρχία Αποκορώνου, παρά τας όχθας ρυακίου, πηγάζει πικρό νερό κόκκινο, ποσότητος ελαχίστης.
Στύλου: Εις θέσιν Κανάλι της περιφέρειας του χωρίου Μαχαιρών, εν τη Επαρχία Αποκορώνου, υπάρχει πηγή, της οποίας το ύδωρ έχει ιαματικήν επίδρασιν εις τα ζώα τα πάσχοντα από τον σπλήνα. Η ποσότης του ύδατος είναι σημαντική. Η πηγή απέχει από το χωρίον Στύλος, έδραν της Κοινότητος, ½ ώρα.
Αγίας Μαρίνης| Βαρδιανό: Περί τα 1200 μέτρα μακράν του χωρίου Αγία Μαρίνα, έδρας της Κοινότητος, αναβλύζει κόκκινο νερό (σιδηρονέρι), ποσότητος 0,02 μ. Ουδεμία χρήσις αυτού γίνεται.
Στερνών| Λινοβροχιό: Περί τα 2 χλμ. μακράν του χωρίου Στέρνες αναβλύζει πηγή καθαρτικού ύδατος, αλατούχος.
Αρωνίου| Τσιφτέ Μοναστήρι: Πηγή αλατούχος (νερό καθαρτικό- τσιρλονέρι) εις αρκετήν ποσότητα, το οποίον χρησιμοποιείται ως τοιούτο υπό των κατοίκων.
Καρρών| Γερό- δρυς Ριζάρια. Καστανιές, Αθάνατο νερό, Κλιματσές: Πηγαί σιδηρούχοι· νερά (πολύ κόκκινα) και εις μεγάλην ποσότητα.
Βατολάκκου: Εις την θέσιν Βασαρμιώτη πηγάζει το αρδευτικόν και υδρευτικόν ύδωρ της Κοινότητος, το οποίον είναι ιαματικόν, θεραπεύον την ψαμμίασιν.
Βατολάκκου| Κουτσουνάρι: Εις την θέσιν Κουτσουνάρι υπάρχουν μικραί πηγαί, από τας οποίας αναβλύζουν σιδηρονέρια (κόκκινα).
Βατολάκκου| Λιμιά: Εις την θέσιν Λιμιά πηγάζουν όμοιαι, ως άνω, πηγαί, των οποίων το ύδωρ χρησιμοποιείται διά την καταπολέμησιν της μικροβιακής δυσεντερίας. Αρκετά καλά αποτελέσματα. Όλαι αι ανωτέρω πηγαί απέχουν της έδρας της Κοινότητος 1-2 χιλιόμετρα.
Καστέλι| Λίμνη: Εις απόστασιν 20΄ της ώρας προς δυσμάς της κωμοπόλεως Καστελλίου, παρά τον αιγιαλόν, ευρίσκεται πηγή γλυφού ύδατος χρησιμοποιημένου ως καθαρτικού, ποσότητος δε δύο εκ. μ. Η πηγή είναι σκεπασμένη με τα βότσαλα της θαλάσσης, τα οποία αποσύρουν όταν θέλουν να λάβουν ύδωρ.
Καλουδιανών: Εις το μέσον του χωρίου πηγάζει ύδωρ πικρό και κόκκινο, ποσότητος αρκετής, αχρησιμοποίητον.
Κάμπου| Ξεχειμαδιάρη: μικρά πηγή καθαρτικού ύδατος, το οποίον χρησιμοποιείται υπό των κατοίκων ως καθαρτικόν, με άριστα αποτελέσματα.
Κουνέλι| Άσπρη Λίμνη, Σαμόλι: Πολλαί αλατούχοι πηγαί υδάτων καθαρτικών.
Συρικαρίου| Μηχελιανά: Αναβλύζουν ύδατα τα οποία έχουν χρώμα κόκκινο και άλλα μέλαν και εις τα οποία οι κάτοικοι βάφουν υφάσματα. Το νερό τούτο είναι περί τα 3 εκ. μ. Επικρατεί επιτοπίως η αντίληψις ότι το έδαφος της εκπηγάσεως είναι πετρελαιοφόρον.
Πλατάνου| Παύλου: Περί τα 3-5 χλμ από της έδρας της Κοινότητος, πηγάζει νερό άφθονο παρά τον αιγιαλόν, χρησιμοποιούμενον υπό των κατοίκων αντί καθαρτικού με καλά αποτελέσματα.
Ζυμβραγή: Εις απόστασιν 10΄της ώρας από το χωρίον Πλάτανος, έδραν της Κοινότητος, πλησιέστατα της αμαξιτής οδού, υπάρχει ύδωρ σιδηρούχον- πικρόν το οποίον οι ιατροί το συνιστούν εις τους πάσχοντας εκ ψαμμιάσεως. Αξιοσημείωτον είναι ότι το ύδωρ τούτο φθείρει διά του χρόνου τας πέτρας, ακόμη δε και τάς εκ τσιμέντου κατασκευαζομένας δεξαμενάς.
Επισκοπής| Αγιόνερο: Οι περιοίκοι αποδίδουν εις το ύδωρ τούτο σπουδαίας θεραπευτικάς ιδιότητας εν τη χρήσει λουτρών.
Γαύδου| Λακκούδι, Κεφαλή της Γαύδου: Εν τη Κοινότητι Γαύδου της Επαρχίας Σφακίων, πλησίον της θαλάσσης και εις τας έναντι αναγραφομένας τοποθεσίας υπάρχουν νερά καθαρτικά (τσιρλονέρια).
Πατσιανού: Πηγή της οποίας το ύδωρ είναι κόκκινο και ξινό, ποσότητος δε ελαχίστης. Αναβλύζει εν τη περιφερεία της Κοινότητος Πατσιανού Σφακίων.
Σκλαβοπούλας| Κάμπου Κρύο, Κάμπου Λάκκου, Χλωμή Χολάρα: Εις τα τρεις αυτάς τοποιθεσίας υπάρχει νερό καθαρτικό αρκετής ποσότητος, το οποίον οι κάτοικοι το χρησιμοποιούν ως τοιούτο.
Πλεμενιανών: Εις την θέσιν Άγιος Γεώργιος αναβλύζει πηγή, της οποίας το ύδωρ, κατά τους χρησιμοποιούντας αυτό, είναι αποτελεσματικόν διά την χολολιθίασιν και ψαμμίασιν. Η πηγή αυτή απέχει 5΄της ώρας εκ του χωρίου Πλεμενιανά εν τη Επαρχία Σελίνου. Το ύδωρ της εν λόγω πηγής το θέρος είναι πολύ μικράς ποσότητος, κατά τον χειμώνα όμως αυξάνεται.
Επίσης εις ιδιωτικόν κτήμα υπάρχει ένα πηγάδι, του οποίου το ύδωρ έχει σίδηρον και δεν πίνεται.
Σαρακίνας| Σφακίδες και Πρίνος, Μεσορμιότικο φαράγγι, Χονδριανό φαράγγι: Και εις τας 3 αυτάς τοποθεσίας πηγάζουν σιδηρούχα νερά (κοκκινονέρια).
Παλαιόχωρας| Ψαροσγαριανά, Γιουνισκάρο: Αλατούχοι πηγαί (καθαρτικαί), μη χρησιμοποιούμεναι.
Βοθιανών: Ύδατα σιδηρούχα, εις πολλά σημεία. Το σπουδαιότερον είναι το εις θέσιν Αρελιό του χωρίου Μουστάκου, ρλεον εις αρκετήν ποσότητα. Τούτο επί Τουρκοκρατίας το μετέφερον οι μπέηδες εις Χανιά εντός υάλινων δοχείων προς χρήσιν των (χλμ. 65).
Σούδας| Βλυτέ: Πλησίον της θαλάσσης και περί το εν χιλιόμετρον μακράν του χωρίου Σούδα, εν τη Επαρχία Κυδωνίας, πηγάζει υφάλμυρο νερό (τσιρλονέρι), ποσότητος 0,02 μ χρησιμοποιούμενον πρό αμνημονεύτων χρόνων ως καθαρτικόν.
Βρυσών Άγιος Γεράσιμος, Βατόνερο: Εις τας τοποθεσίας Άγιος Γεράσιμος και Βατόνερο και 20΄της ώρας μακράν του χωρίου Βρύσες, έδρας της Κοινότητος, πηγάζουν κόκκινα νερά, πικρά εις ποσότητα δύο εκ. μ.
Πλάκας| Περί τα 200 μέτρα μακράν του χωριού Πλάκα πηγάζει ύδωρ καθαρτικόν (τσιρλονέρι), ποσότητος 0,05μ. και πλέον. Χρήσις γίνεται υπό των κατοίκων των πέριξ χωρίων ως καθαρτικού.
Καλύβες| Κοιλιάρι- Καμάρα: Περί το εν χλμ. εκ του χωρίου εν τη Επαρχία Αποκορώνου, αναβλύζει ύδωρ καθαρτικόν εις αρκετήν ποσότητα. Χρήσις γίνεται με άριστα καθαρτικά αποτελέσματα. Ευρίσκεται πλησίον της αμαξιτής οδού.
Ροδοβανίου: Εν τη περιφέρεια της Κοινότητος Ροδοβανίου ανεκαλύφθη εσχάτως πηγή αποδίδουσα ύδωρ ποσότητος 0,02 μ. το οποίον ωφελεί τους πάσχοντες εξ ασθενειών των οφθαλμών.
Βιβλιογραφία: Αι 750 Μεταλλικαί Πηγαί της Ελλάδος. Υπουργείο Τουρισμού, 1938.
