Ζητώ εκ προοιμίου συγνώμη από ασθενείς και τους δικούς τους ανθρώπους, που όταν βλέπουν το όνομα του Πάρκινσον περιμένουν πιθανώς να διαβάσουν κάτι νεώτερο για την ασθένεια. Στο άρθρο αυτό δεν υπάρχει κάτι παρόμοιο. Στο άρθρο αυτό, όπως αναγράφεται και στον τίτλο θα αναφερθούμε σε άλλες, άγνωστες στο ευρύ κοινό, πτυχές της ζωής αυτής της καταπληκτικής προσωπικότητας, όπως αυτή ξεδιπλώνεται σε πολλές δημοσιεύσεις σε επιστημονικά, ιατρικά κυρίως, περιοδικά.
Aκόμα και μετά από διακόσια χρόνια η δημοσίευση του άρθρου «An Essay on the Shaking Palsy», αυτού του αδιαμφισβήτητου ορόσημου για την κατανόηση της νόσου του Πάρκινσον, με την τεράστια συμβολή της στην ιατρική και την κοινωνία, επισκίασε όλες τις άλλες πτυχές της ζωής και των δραστηριοτήτων του James Parkinson (Τζέιμς Πάρκινσον, 1755-1824). Εκτός από γιατρός χειρουργός με ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων εντός της ιατρικής, ο Πάρκινσον είχε γνώσεις χημείας (πολύ χρήσιμες για την φαρμακολογία), ήταν ταυτόχρονα ένας πιστός οπαδός και μελετητής της γεωλογίας, ένας παθιασμένος συλλέκτης απολιθωμάτων, ένας στυλοβάτης της παλαιοντολογίας αλλά κυρίως ένας μαχητικός μεταρρυθμιστής, ασκώντας στην εποχή του δριμύτατη κριτική στο πολιτικό σύστημα και την κυβέρνηση.
Ας τα δούμε όμως με μια σχετική χρονική αλληλουχία…
Η διάρκεια της ζωής του Πάρκινσον αντιστοιχούσε ακριβώς με την περίοδο της λεγόμενης Βιομηχανικής Επανάστασης, η οποία, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, ξεκίνησε με την άνοδο στον θρόνο του Γεωργίου Γ’ (της Αγγλίας) το 1760 και τελείωσε με το θάνατό του το 1820. Εκείνη την εποχή, ο James Watt κατασκεύασε την ατμομηχανή του και ο βιομήχανος Josiah Wedgwood, ο παππούς του Δαρβίνου και υπερασπιστής της κατάργησης της δουλείας, ξεκίνησε να κατασκευάζει μαζικά, σε βιομηχανική κλίμακα, πήλινα αντικείμενα οικιακής χρήσης. Αναπτύχθηκε η εξόρυξη άνθρακα και η χρήση του στην τήξη σιδήρου. Οι εξελίξεις στη μεταλλευτική διευκόλυναν την κατασκευή νέων δρόμων και την ανακατασκευή των παλαιών και με την σειρά τους διευκόλυναν τις μεταφορές. Η αλματώδης αύξηση της παραγωγής σιδήρου επιτάχυνε την κατασκευή γεφυρών και αποβάθρων και η δημιουργία καναλιών που συνδέουν τις μεγάλες πόλεις και τα λιμάνια με τις βιομηχανικές περιοχές προχώρησε με γοργούς ρυθμούς. Οι φτωχοί εργαζόμενοι επωφελήθηκαν από την παραγωγή βαμβακερών υλικών που πλένονται και από τη σταδιακή αντικατάσταση των σκευών κασσίτερου από πήλινα σερβίτσια (που καθαριζόταν ευκολότερα και με ασφάλεια). Ήταν επίσης μια εποχή ανάπτυξης του βιβλίου. Οι τυπογράφοι και οι βιβλιοδέτες αφθονούσαν. Η εκτύπωση είχε γίνει τέχνη. Οι πλούσιοι έφτιαχναν εξαιρετικές βιβλιοθήκες στις ευρύχωρες κατοικίες τους, μιας και η βιβλιοθήκη αποτελούσε ουσιαστικό τμήμα κάθε αστικού σπιτιού. Ακολουθούσαν και όσοι στο κατόπι αναζητούσαν την γνώση και ήταν πολλοί! Εμφανίστηκαν βιβλία για κάθε πιθανό θέμα και το μυθιστόρημα είχε αρχίσει να ανθίζει (..όχι όπως σήμερα στη χώρα μας που ακόμα και τους τίτλους των ειδήσεων περιμένουμε να τους ακούσουμε, ο κόσμος εκεί διάβαζε και συνεχίζει να διαβάζει..).
Το μέρος όπου γεννήθηκε ο Τζέιμς Πάρκινσον, το Hoxton (Χόξτον), ήταν λίγο μεγαλύτερο από χωριό, μισό μίλι από μια από τις βόρειες πύλες του Σίτι του Λονδίνου. Ο Τζέιμς Πάρκινσον γεννήθηκε στις 11 Απριλίου 1755 στο Νο 1 Hoxton Square στην περιοχή Shoreditch (Βορειοανατολικό Λονδίνο) ως το μεγαλύτερο από τα τρία παιδιά ενός γνωστού στο Χόξτον οικογενειακού γιατρού και χειρουργού, του John Parkinson. Για την παιδική του ηλικία δεν είναι τίποτα άλλο γνωστό εκτός από το ότι γνώριζε Λατινικά, Ελληνικά, στενογραφία και πιθανώς Γαλλικά. Λίγα περισσότερα είναι όμως γνωστά για την ιατρική του εκπαίδευση. Ήταν μαθητευόμενος χειρουργός του πατέρα του και ήταν ένας από τους πρώτους φοιτητές ιατρικής στο London Hospital Medical College στο οποίο εισήλθε το 1776, σε ηλικία 20 ετών και όπου σπούδασε για περίοδο έξι μηνών. Την 1η Απριλίου 1784, τρεις μήνες μετά το θάνατο του πατέρα του, ο Τζέιμς Πάρκινσον απέκτησε το δίπλωμα ιατρικής από την Εταιρεία Χειρουργών. Την προηγούμενη χρονιά, όπως φαίνεται από τα δημοτολόγια, είχε παντευτεί τη Mary Dale (21 Μαΐου 1783), με την οποία απέκτησαν 6 παιδιά. Ο Τζέιμς διαδέχτηκε κάποια στιγμή τον πατέρα του στο ιατρείο, αναλαμβάνοντας την πελατεία του.
Το 1787 εξελέγη Μέλος της Ιατρικής Εταιρείας του Λονδίνου στην οποία και παρουσίασε στις 4 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, την πρώτη του επιστημονική εργασία, με τίτλο «Some Account of the Effects of Lightning» (Μερικοί απολογισμοί των επιπτώσεων της αστραπής, Parkinson 1789), στην οποία έδωσε μια ζωντανή περιγραφή των τραυματισμών που υπέστησαν δύο άνδρες όταν χτυπήθηκε ένα σπίτι στο Shoreditch.
Σφοδρός οπαδός της Γαλλικής Επανάστασης και των δημοκρατικών ιδεωδών, ο Πάρκινσον κήρυττε την ισότητα των τάξεων και την ανάγκη για καλύτερη ζωή των μη προνομιούχων. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1790 ασχολήθηκε έντονα με τη ριζοσπαστική πολιτική, με εμπλοκή σε πολυάριθμους πολιτικοκοινωνικούς αγώνες, όντας πολέμιος της πολιτικής που ακολουθούσε η βρετανική κυβέρνηση. Ο βασιλιάς Γεώργιος Γ’ (1738-1820) ανέβηκε στο θρόνο το 1760 στη μέση του Επταετούς Πολέμου (1756–1763), τον οποίο ακολούθησε σύντομα ο Αμερικανικός Πόλεμος της Ανεξαρτησίας (1775–1783), οι Γαλλικοί Επαναστατικοί Πόλεμοι (1793–1802) και οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι (1804–1815). Κάθε πόλεμος κόστιζε σχεδόν διπλάσια από τον προηγούμενο, αυξάνοντας κατά πολύ το εθνικό χρέος της Αγγλίας. Για να ανταπεξέλθει η κυβέρνηση στην αποπληρωμή αυτού του χρέους, ο πληθυσμός φορολογήθηκε βαριά αλλά και οι μισθοί μειώθηκαν και η τιμή των τροφίμων αυξήθηκε υπέρμετρα. Με απλά ελληνικά το μεγαλύτερο μερίδιο αποπληρωμής του χρέους, ως συνήθως, έπεσε στους εργαζόμενους, μια σκληρή πραγματικότητα που συνεχίζεται απαράλλακτα δύο αιώνες μετά, και την οποία ο Πάρκινσον στιγμάτιζε και πολεμούσε με επαναστατικό πάθος γράφοντας και κυκλοφορώντας φυλλάδια και μπροσούρες με το ψευδώνυμο Old Hubert, στα οποία από την μια καλούσε σε ριζική κοινωνική μεταρρύθμιση στο εσωτερικό της χώρας του και από την άλλη χλεύαζε και παρενοχλούσε μια διεφθαρμένη και ανίκανη κυβέρνηση για το υψηλό κόστος των τροφίμων και τους υψηλούς φόρους. Την ίδια περίοδο, ήταν μέλος σε διάφορες μυστικές πολιτικές οργανώσεις, μεταξύ των οποίων και η διαβόητη «London Corresponding Society for Reform of Parliamentary Representation», στην οποία εντάχθηκε το 1792. Μια ριζοσπαστική πολιτική οργάνωση που υποστήριξε την θέση «ψήφος για όλους», (σε μια εποχή που περίπου το 2% των Βρετανών είχαν δικαίωμα ψήφου), κοινοβουλευτική μεταρρύθμιση, εκπαίδευση των φτωχών και αδέσμευτες συζητήσεις για πολιτική και θρησκεία. Δύο χρόνια αργότερα, το 1794, η μυστική αυτή οργάνωση κατηγορήθηκε ότι συνωμοτούσε για να δολοφονήσει τον βασιλιά Γεώργιο Γ’. Τον Οκτώβριο του 1794, ο γνωστός πια γιατρός ανακρίθηκε για την υπόθεση και ομολόγησε ότι ήταν μέλος της μυστικής οργάνωσης, και παράλληλα παραδέχτηκε ότι ήταν ο συντάκτης ανατρεπτικών κειμένων που καλούσαν τον λαό σε ειρηνική επανάσταση (ενδεικτικοί τίτλοι: «Επαναστάσεις χωρίς Αιματοχυσίες» και «Η Μεταρρύθμιση είναι προτιμότερη της Επανάστασης»). Για την υπόθεση της δολοφονικής πλεκτάνης αθωώθηκε τελικά ελλείψει ενοχοποιητικών στοιχείων και πλέον, πέρα από την ριζοσπαστική πολιτική του δράση, ασχολήθηκε εκτενώς και με θέματα δημόσιας υγείας, ζητώντας ουσιαστικές παρεμβάσεις από το κράτος προς όφελος του φτωχού λαού, ασχολήθηκε με την χημεία αναγνωρίζοντας την ουσιαστική της προσφορά στην φαρμακολογία, όπως επίσης με την συλλογή και μελέτη απολιθωμάτων καθώς και με άλλα θέματα ορυκτολογίας και γεωλογίας.
Μετά το 1799 άρχισε να δημοσιεύει διάφορα βιβλία. Ενδεικτικά να αναφέρω ότι η πρώτη από τις τέσσερις εκδόσεις του The Chemical Pocket Book (Parkinson, 1800) που αφορούσε σε ένα σύγγραμμα για την χημεία, βρήκε μεγάλη ανταπόκριση αφού έγινε αμέσως πρακτικό εγχειρίδιο για φοιτητές και ερασιτέχνες και χρειάστηκε να επανεκδοθεί τέσσερεις φορές. Στο The Hospital Pupil (Ο μαθητής του νοσοκομείου, Parkinson 1800) ο Πάρκινσον δημοσίευσε τα γράμματα που ο ίδιος έστειλε στον πατέρα ενός νεαρού που ήθελε να γίνει γιατρός και περιέγραψε όλες εκείνες τις ικανότητες που θεωρούσε απαραίτητες να έχει ένας φοιτητής ιατρικής, παρέχοντας ταυτόχρονα και το περίγραμμα ενός κατάλληλου κύκλου σπουδών. Το βιβλίο έτυχε επίσης καλής υποδοχής από τον ιατρικό κύκλο και μια δεύτερη έκδοση κυκλοφόρησε το 1817. Δύο από τα επόμενα βιβλία σχετίζονταν με θέματα οικιακής ιατρικής, Medical Admonitions to Families (Ιατρικές συμβουλές προς τις οικογένειες, Parkinson 1801) και The Villager’s Friend and Physician (Parkinson, 1804), που κυκλοφόρησαν σε πολλές εκδόσεις. Το Dangerous Sports (Τα επικίνδυνα αθλήματα, Parkinson 1808) είναι μια σειρά από ιστορίες για παιδιά, με προειδοποιήσεις για επικίνδυνα παιχνίδια.
Μεταφερόμενοι στον χώρο των Γεωεπιστημών θα ξεκινήσουμε αναφέροντας ότι ήταν ιδρυτικό μέλος της Γεωλογικής Εταιρείας του Λονδίνου που ιδρύθηκε στις 13 Νοεμβρίου του 1807. Συνέβαλε στην ανάπτυξη συνολικά των Γεωεπιστημών, παρότι ήταν γιατρός, με την πολύτιμη συλλογή απολιθωμάτων του, την συγγραφή επιστημονικών άρθρων καθώς και την συγγραφή δύο σημαντικών βιβλίων. Ένα από αυτά, το Organic Remains of a Former World είναι μια μνημειώδης επιστημονική μελέτη της ταξινόμησης απολιθωμάτων, η οποία του πήρε αρκετά χρόνια για να την ολοκληρώσει. Αυτό το αριστούργημα επρόκειτο να βάλει για πρώτη φορά την παλαιοντολογία στον επιστημονικό χάρτη της Βρετανίας. Δημοσιεύτηκε σε τρεις τόμους μεταξύ 1804 και 1811. Στον πρώτο τόμο επέστησε την προσοχή στο έργο του Γάλλου φυσιοδίφη, ζωολόγου και παλαιοντολόγου, Georges Cuvier (1769–1832) ό οποίος έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην καθιέρωση των πεδίων της συγκριτικής ανατομίας και της παλαιοντολογίας μέσα από την σύγκριση ζώντων οργανισμών και απολιθωμάτων. Ο Cuvier υποστήριζε ότι η συγκριτική ανατομία ήταν ένα ουσιαστικό εργαλείο για την θέσπιση και εδραίωση θέσεων που αφορούν την γήινη εξέλιξη. Έγγραψε ότι «.. μόνο με τη βοήθεια της ανατομίας η γεωλογία μπορεί να καθορίσει με σίγουρο τρόπο πολλά από τα γεγονότα που χρησιμεύουν ως θεμέλιά της». Αποκρυπτογραφώντας τα στοιχεία των απολιθωμένων οστών που βρέθηκαν στη λεκάνη του Παρισιού, ο Cuvier έκανε δυνατή την ανακατασκευή της λεπτομερούς γήινης εξέλιξης στην περιοχή καθώς και της ζωής που την είχε κατοικήσει. Ως συλλέκτης απολιθωμάτων και χειρουργός, ο Πάρκινσον εκτίμησε πλήρως τη σημασία της εργασίας του Cuvier στη συγκριτική ανατομία και προέβλεψε τον αντίκτυπο που επρόκειτο να έχει στη γεωλογία: «Από αυτό το έργο αναμένονται τόσες πολλές πληροφορίες, που είμαι σίγουρος ότι αυτή η δημοσίευση θα «αφήσει εποχή» στην ιστορία αυτής της επιστήμης» (Parkinson 1804, σ. 28). Πράγματι έγινε. Ο Πάρκινσον ως γνώστης, διορίστηκε στην Επιτροπή Εξωγενών Απολιθωμάτων, της οποίας έγινε Γραμματέας, αφού ολοκλήρωσε τον τρίτο τόμο του Organic Remains. Εκτός από δύο γεωλογικές εργασίες που δημοσίευσε στο περιοδικό Nicholson’s Journal το 1809, δημοσίευσε στο περιοδικό Transactions μια εργασία σχετική με την στρωματογραφία και τα απολιθώματα της ευρύτερης περιοχής του Λονδίνου καθώς και άλλες δύο εργασίες που χρονολογούνται από το 1814 και το 1818. Το έτος 1822 δημοσίευσε το γεωλογικό του εγχειρίδιο, Outlines of Oryctology: Αn Introduction to the Study of Fossil Organic Remains (Parkinson, 1822). Σε αναγνώριση της συνεισφοράς του στη γεωλογία, ο Πάρκινσον εξελέγη επίτιμο μέλος της Wernerian Society of Natural History of Edinburgh, και της Imperial Society of Naturalists of Moscow.
Ήταν το 1817, δύο χρόνια μετά την μάχη του Βατερλώ, όταν περιέγραψε για πρώτη φορά την νευροεκφυλιστική νόσο, αν και όπως ο ίδιος αναφέρει στην εργασία του ενδείξεις Παρκινσονισμού μπορούν να βρεθούν σε προηγούμενες περιγραφές. Πολύ παλαιότερα παραδοσιακά ινδικά κείμενα από το 1000 π.Χ. περίπου και αρχαίες κινεζικές πηγές παρέχουν επίσης περιγραφές που υποδηλώνουν τη νόσο του Πάρκινσον. Στην κλασική σήμερα εργασία του «Essay on the Shaking Palsy», ο μεγαλειώδης αυτός επιστήμονας ανέλυσε συστηματικά το ιατρικό ιστορικό έξι ανθρώπων που είχαν τα συμπτώματα της νόσου που θα έπαιρνε τελικά το όνομά του. Ο ίδιος δεν είχε εξετάσει μάλιστα όλους τους ασθενείς. Τρεις από τους ασθενείς τους παρατήρησε στους δρόμους του Λονδίνου και έναν από απόσταση. Η ικανότητά του να παρατηρεί ταυτόχρονα μια κατάσταση από την οπτική γωνία του πάσχοντος και του φροντιστή βοήθησε στη δημιουργία μιας πλούσιας και ποικίλης «κλινικής φαινομενολογίας», της οποίας η ακρίβεια και η λεπτομέρεια οδήγησε να χαρακτηριστεί το «Essay on the Shaking Palsy» ως μια εξαιρετικά πειθαρχημένη έρευνα. Ήταν η πρώτη πράξη για την επιστημονική αναγνώριση της νόσου, που ο Πάρκινσον ονόμασε «τρομώδη παράλυση» αλλά κανείς δεν της έδωσε την βαρύνουσα σημασία, αν και ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι «είχε εντοπίσει κάτι περισσότερο από μια απλή συλλογή συμπτωμάτων», «ένα είδος ασθένειας». Πενήντα χρόνια αργότερα ο Jean-Martin Charcot (Ζαν-Μαρτέν Σαρκό), Γάλλος νευρολόγος και καθηγητής ανατομικής παθολογίας, γνωστός ως «θεμελιωτής της σύγχρονης νευρολογίας» κατά την διάρκεια της διδασκαλίας του στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Salpetriere του Παρισιού έκανε πιο εμπεριστατωμένες περιγραφές και διέκρινε το ξεχωριστό βασικό χαρακτηριστικό της ασθένειας. Ο Charcot και οι μαθητές του περιέγραψαν το κλινικό φάσμα αυτής της ασθένειας και την μετονόμασαν το 1872 σε «Νόσο του Πάρκινσον», προς τιμήν του.
Για περισσότερα από 25 χρόνια ο Πάρκινσον ήταν ο τακτικός ιατρός στο Holly House, ένα φρενοκομείο στο Hoxton, με 118 κρεβάτια που δεχόταν τόσο επί πληρωμή όσο και φτωχούς ασθενείς που αδυνατούσαν να πληρώσουν. Η συμβολή του στην αντιμετώπιση επιδημιών περιγράφεται στο φυλλάδιο με τίτλο Observations on the necessity for Parochial Fever Wards (Parkinson, 1819) που δημοσίευσε μετά την σοβαρή επιδημία τύφου που σημειώθηκε στο Hoxton το 1814.
Ο περιορισμένος χώρος δεν επιτρέπει την συνέχιση της απαρίθμησης και μόνο του έργου του πανδότη γιατρού, του επαναστάτη, του αγνού αυτού μελετητή, του χημικού και γεωπιστήμονα που δεν νοιαζόταν να συγκεντρώσει γνώση απλώς για χάρη του, για να κερδίσει από αυτή, μια τάση που σήμερα προσπαθούν να επιβάλουν ακόμα και στα ανώτατα εκπαιδευτικά Ιδρύματα, αλλά για να την μεταδώσει στο κοινωνικό σύνολο, να διδάξει, να προσφέρει…
Πέθανε το 1824 και ενταφιάστηκε στην εκκλησία του Αγίου Λεονάρδου, στην ενορία της οποίας είχε ζήσει όλη του τη ζωή. Για να τον τιμήσει η εκκλησία ανάρτησε μια αναμνηστική πλάκα στην οποία έχουν εγχαραχτεί όλοι οι τίτλοι και τα σημαντικά του επιτεύγματα.
Θα κλείσω αυτή την μικρή προσφορά σε αυτόν τον μεγάλο άνθρωπο, δανειζόμενος μερικές γραμμές από μια μπροσούρα του από το 1795 στην οποία με το ψευδώνυμο Old Hubert ασκούσε δριμύτατη κριτική στην τότε κυβέρνηση. Φράσεις που ξεχειλίζουν από αλήθεια και παραμένουν επίκαιρες για κριτική σε αναχρονιστικές πολιτικές, ξεπερασμένες ακόμα και από την ίδια την ιστορία:
‘More than two thirds of every shilling we earn, is torn from us by Taxes laid on the articles most necessary to the support of life’ σε ελεύθερη μετάφραση
«Περισσότερο από τα δύο τρίτα του κάθε ευρώ που κερδίζουμε, μας το αφαιρούν οι φόροι που επιβάλλονται στα απαραίτητα είδη πρώτης ανάγκης»
Μεταφράστηκαν, αντλήθηκαν στοιχεία και αναδιατάχθηκαν τμήματα κειμένων από:
[1] https://doi.org/10.1144/SP452.7
[2] https://doi.org/10.3233/JPD-2012-012108
[3] https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1179/amb.1974.21.1.78
[4] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4077538/
[5] https://archive.org/details/organicremainsf1park
[6] https://archive.org/details/outlinesoryctol02parkgoog
[7]https://www.academia.edu/4499996/Doctoring_geology_the_medical_origins_of_the_Geological_Society
[8] https://sp.lyellcollection.org/content/310/1/111
