Ο Κόσμος του Βοσκού, oι άγραφοι θεσμοί και τα εθιμικά γνωρίσματα των βοσκών του Ψηλορείτη και η καταγραφή τους στο πλαίσιο ερευνητικής μελέτης για το Δήμο Ανωγείων δίνει τη δυνατότητα γνωριμίας των Ορεσίβιων κατοίκων της γης του Μυλοποτάμου, του Ψηλόρείτη, των Ανωγείων στους ενδιαφερόμενους για την πιο δυσπρόσιτη Κρήτη αλλά συνάμα με τεράστιο όγκο πληροφοριών μιας ενδιαφέρουσας τοπικής ταυτότητας.
Πρόκειται για μία πρωτοβουλία και συνεργασία της Androidus Project Tank με τον Δήμο Ανωγείων το 2018, που οδήγησε στην καταγραφή έξι αφηγήσεων βοσκών του Ψηλορείτη, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν έξι διαφορετικές γενιές ενωμένες με το διαχρονικό νήμα της βοσκικής. Στο διαδικτυακό link https://youtu.be/O4lE3_YL9Sg στο πρώτο δείγμα της έρευνας η ομάδας της Androidus, πήρε την ουσιαστική τροφοδότηση για τη δημιουργία του ερευνητικού έργου IDAology, με στόχο να κατανοήσει τον κόσμο του βοσκού του Ψηλορείτη. Πρόκειται για συνεντεύξεις κτηνοτρόφων, βοσκών, κατοίκων του Ψηλορείτη που τα γυρίσμτα έγιναν στο φυσικό τους χώρο δράση και ύπαρξης. Μέσα από το βίντεο των συνεντεύξεων, παρουσιάζεται η αρχή μιας αφήγησης μιας ιστορίας άγραφων γνωρισμάτων, εθιμικών πρακτικών και αδιάκοπης παρουσίας στο ψηλότερο βουνό της Κρήτης.
Μέσα από τις προφορικές συνεντεύξεις, στο ίδιο το πεδίο δράσης των βοσκών (τους βοσκότοπους του Ψηλορείτη) που έχουν το ίδιο θεματικό πλαίσιο, καταγράφηκε η εξελικτική πορεία θεσμών και γνωρισμάτων της βοσκικής/κτηνοτροφίας στον Ψηλορείτη, όπως η βαρύτητα του όρκου (της δέσμευσης ανάμεσα στους βοσκούς) και του σασμού (διαμεσολάβησης, διπλωματίας προς την εξομάλυνση ακραίων καταστάσεων), οι επαγγελματικές προοπτικές του χθες και του σήμερα, η εγγύτητα στη φύση και τα φυσικά φαινόμενα, αλλά και σύμβολα ιδιοκτησίας και πρακτικές, όπως το διάβασμα της κουτάλας και οι γητειές και οι αποτροπαϊκές πρακτικές για τα πρόβατα. Η αλληλεπίδραση με τους βοσκούς διαφορετικών μάλιστα ηλικιών (από 20 μέχρι 88 ετών) αποτέλεσε καθοριστικής σημασίας ζήτημα, ώστε να κατανοήσουμε την εξέλιξη μιας σειράς από εθιμικά γνωρίσματα, τελετουργίες και πρακτικές, οι οποίες έχουν διαφορετική βαρύτητα και σημαίνουν ίσως διαφορετικά πράγματα για τον βοσκό του σήμερα σε σχέση με τον βοσκό του χθες.
Σύμφωνα με τον δήμαρχο Ανωγείων Σωκράτη Κεφαλογιάννη, όπως δήλωσε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ « Η ταυτότητα των κατοίκων, είναι απόλυτα συνυφασμένη με την ταυτότητα της περιοχής, τους άγραφους -με έντονο συναισθηματικό και ηθικό χρωματισμό- νόμους και τα εθιμικά χιλιάδων χρόνων. Μέσα από την ταυτότητα αυτή, εύκολα μπορεί ο κάθε ενδιαφερόμενος να αναγνωρίσει τους δεσμούς του σήμερα με του πολύ μακρινού παρελθόντος, αλλά και να εντυπωσιασθεί για το δέσιμο των νέων μας με τους παλιούς, των εικόνων του τώρα, με το πόσο αυτές συνταιριάζουν με τις εικόνες του χθες. Φυσικά και τα ερεθίσματα για το μέλλον και το αύριο της περιοχής υπάρχουν, όπως όμως παράλληλα υπάρχει η αφανής υπογραφή των κατοίκων του Ψηλορείτη, πως δε θα επηρεαστούν από τις Σειρήνες του σύγχρονου κόσμου με τον κίνδυνο να αλλοιωθεί η τόσο ιδιαίτερη και σε πολλές περιπτώσεις εντυπωσιακή και ενδιαφέρουσα τοπική ταυτότητα τους».
