» Για την κοινωνία της παιδείας επί την οικονομία
1. Τι είναι ο ανεμουργός της Κρήτης;
Ανεμουργός είναι αυτός που κατεργάζεται τους ανέμους, όπως ξυλουργός είναι αυτός που κατεργάζεται τα ξύλα, γεωργός αυτός που κατεργάζεται τη γη, μηχανουργός είναι αυτός που κατεργάζεται τις μηχανές και λειτουργός ο λαουργός αυτός που κατεργάζεται τον λαό. Όλοι αυτοί οι –ουργοί ορίζουν την κοινωνία των ανθρώπων ως ένα αρμονικό και λειτουργικό σύνολο.1 Έλεγε κάποτε ο Δημοσθένης, ο ρήτορας, στην Αθήνα:
… λεῖτον δὲ ἐκάλουν οἱ παλαιοὶ τὸ δημόσιον, ὅθεν λειτουργεῖν τὸ εἰς τὸ δημόσιον ἐργάζεσθαι ἔλεγον·
Που σημαίνει:
…λείτον (λαϊκόν) ονόμαζαν οι παλαιοί το δημόσιο όπως και ‘λειτουργία’ ονόμαζαν την δημόσια εργασία.
Δεν είναι τυχαίο που ο Δημοσθένης, αναφέρονταν στους παλαιούς όπως αναφερότανε κι ο Σωκράτης στον Κρατύλο του Πλάτωνα μιλώντας κι αυτός για τις απαρχές των λέξεων. Η ετυμολογία2 των λέξεων είναι ένδειξη ύπαρξης κοινωνικής συνείδησης όποτε η πολιτεία δοκιμάζεται, επειδή τότε, οι λέξεις πάσχουν και χάνουν συχνά την σημασία τους.
Όσο ιστορικά σημαντική ήταν η αναφορά του Δημοσθένη, μα και του Πλάτωνα και πολλών άλλων, στην ετυμολογία της λέξης ‘λειτουργία’ τόσο σκόπιμη και σημαντική είναι σήμερα η αναφορά μας στην λειτουργία του αλέσματος3 του Ανεμουργού που σχεδιάστηκε να αλέθει. Ας δούμε λοιπόν:
2. Τι αλέθει ο ηλεκτροπαραγωγός μύλος ο Ανεμουργός σήμερα;
2.1. Το άλεσμα του Ανεμουργού είναι η ηλεκτρική ενέργεια που τη φέρνει ο άνεμος. Μερικές χιλιάδες μύλοι μπορούν να παράγουν σημαντική ισχύ σε συνδυασμό με συστήματα αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας, με αντλησιοταμίευση ή και άλλες μεθόδους. Έτσι μπορούν να λειτουργούν Συστήματα Εγγυημένης Ηλεκτρικής Ισχύος κατασκευασμένα σχεδόν στο σύνολό τους εδώ από εμάς τους Κρητικούς.
2.2. Σήμερα η ζωή δεν νοείται χωρίς ηλεκτρική ενέργεια. Όποιος έχει τα κλειδιά των πηγών της ηλεκτροδότησης μιας χώρας ή μιας κοινότητας, έχει και τη χώρα ή την κοινότητα στο χέρι του. Η δυνατότητα ηλεκτροπαραγωγής, σήμερα, ισοδυναμεί με τη δυνατότητα διατροφής και αναπνοής. Η κοινωνική ζωή χωρίς ηλεκτρική ενέργεια δεν νοείται σ’ έναν κόσμο όπου Ροβινσώνες δεν επιβιώνουν.
2.3. Ο Ανεμουργός, όπως κάθε μηχανή, μαζί με το προϊόν που παράγει, αλλά κι αυτός καθαυτός, παράγει και κάτι σημαντικότερο, παράγει παιδεία γι αυτούς που τον φτιάχνουν και για όσους σχετίζονται με αυτόν. Η κάθε αξία υφίσταται πότε ως αξία χρήσης και πότε ως ανταλλακτική αξία, πάντα όμως, είτε ως ανταλλακτική είτε ως χρηστική, η αξία είναι κοινωνική, δήλα δη γινόμενη της χρήσης επί την ανταλλαγή. Αυτή η παραγόμενη από την χρήση επί την ανταλλαγή αξία, η κοινωνική αξία, είναι αντικείμενο αλλά και υπόσταση της παιδείας. Παιδεία χωρίς κοινωνική αξία δεν υφίσταται ούτε και κοινωνική αξία χωρίς παιδεία.
3. Πώς τεκμηριώνονται όλα αυτά;
Τα παραπάνω δεν αποτελούν εφεύρεση σημερινή, είναι τόσο παλαιά όσο και τα γραφτά του Ομήρου και παλαιότερα. Όμως πάντα, ο τύπος των ήλων αποτελεί αναγκαίο τεκμήριο της αλήθειας ακόμη και για τον γιό του θεού. Για μας τους Κρητικούς, σήμερα, η ζωή, το έργο και ο θάνατος του Μανόλη Παπαδάκη, του Σπιρτοκούτη, από το Ψυχρό του Οροπεδίου του Λασιθιού αποτελεί ισχυρό και διαχρονικό παράδειγμα εφαρμογής όσων γράφτηκαν παραπάνω. Ο Σπιρτοκούτης, στα τέλη του 19ου αιώνα με τους Τούρκους στην Κρήτη, έφτιαξε ανεμαντλίες στο οροπέδιο του Λασιθίου για να ποτίζουν οι χωριανοί του τα χωράφια τους. Εκεί λειτούργησε και το πρώτο Πολυτεχνείο της Κρήτης στις αρχές του 20ού αιώνα με χρήματα του. Ο Σπιρτοκούτης μας δίδαξε πως Ελευθερία χωρίς τεχνολογία και οικονομική πρόοδο δεν υπάρχει και το δίδαξε απλά και σταράτα με την πρόοδο του τόπου του και με την ανάπτυξη της ντόπιας παραγωγής μηχανών και αγροτικών προϊόντων. Η αρμονία μεταξύ τεχνών, επαγγελμάτων και εκπαίδευσης στο οροπέδιο του Λασιθιού έδειξε το τι μπορεί να καταφέρουν οι άνθρωποι που πιστεύουν στη δύναμή τους και αξιοποιούν τη δύναμη και τους πόρους τους. Η ιστορία της ανεμαντλίας του Σπιρτοκούτη με την καθοριστική συμβολή του Στέφανου Μαρκάκη, του ‘Μαρκοστεφανή’ είναι καταγεγραμμένη στο βιβλίο του Γιώργου Χατζάκη, του Μηχανολόγου Μηχανικού, το Αιολικό Πάρκο των Θεών.
Οι κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικές, πνευματικές και πολιτικές προσωπικότητες που αναδείχτηκαν την περίοδο πριν και μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους δεν καταγράφονται εύκολα όπως και το έργο τους δεν παραχαράσσεται ούτε και σβήνεται από την κοινωνική συνείδηση. Είναι ύβρις στην ιστορία μας η απομάκρυνση από τους δρόμους που χαράχτηκαν με αγώνες και με αίμα. Ο Σπιρτοκούτης σκοτώθηκε στη Χειμάρα της Βόρειας Ηπείρου το Γενάρη του 1913 πολεμώντας για την Ελευθερία, όχι μόνο των Ελλήνων όπως ρητά γράφανε στις διακηρύξεις τους οι Κρητικοί αγωνιστές, συνεχιστές του έργου του Ρήγα του Βελεστινλή. Πολέμαγαν για όλου του κόσμου το ψωμί το φώς και το τραγούδι όπως έλεγε 60 χρόνια μετά ο μεγάλος Γιάννης Ρίτσος. Ο Σπιρτοκούτης έφυγε από την Κρήτη έχοντας αφήσει πίσω του τη γυναίκα του με οκτώ παιδιά, ένα όνομα στον χώρο της πολιτικής και μια ανθούσα οικονομικά επιχείρηση. Δεν ήτανε ούτε τρελός ούτε και μόνος του. Κανείς δεν μπορεί να σπιλώνει ή να θάβει αυτή την κληρονομιά που άφησε παραβλέποντας πως η κοινωνία παράγεται από την παιδεία επί την οικονομία, όχι αθροίζοντας τις δυο αυτές παράγουσες την κοινωνία. Η παιδεία και η οικονομία δεν αθροίζονται ούτε μετρούνται σε χρήμα. Η πολιτεία οφείλει να σέβεται και να προστατεύει και τις δυο αυτές παράγουσες της κοινωνίας.
Με το αίμα του ο Σπιρτοκούτης αυτά μας γράφει και παραγγέλνει πως παιδεία και οικονομία δεν υπάρχουν παρά μόνο με την ανάπτυξη της τεχνολογίας ως οργανικού συνόλου. Η τεχνολογία αξιοποιείται ως κοινωνική αξία από την κοινωνία και παράγει με τη σειρά της και οικονομία και παιδεία. Αυτό είναι το μάθημα του Σπιρτοκούτη και οφείλουμε να δείξουμε στην πράξη πως το μάθαμε καλά.
* Εργαστήριο Σύνθεσης Ενεργειακών Συστημάτων ΕΛΜΕΠΑ
1. η λέξη λειτουργός γίνεται από το λήϊτον<λείτον<(λαός) + ἔργον.
2. έτυμο σημαίνει πάντα το βέβαιο και το μη λανθάνον, το αληθές.
3. Αλέθω σημαίνει αληθεύω, κι αληθεύω σημαίνει ξεσηκώνομαι και ζώ, δεν λουφάζω, δεν λανθάνω, δεν ζω λαθραία. Άλεσμα είναι το προϊόν του αλέσματος που δεν είναι μόνο το αλεύρι, είναι και το νερό στη στέρνα είναι και το ηλεκτρικό ρεύμα στο σπίτι, στη δουλειά, παντού.
