Οι άνευρες δημοκρατίες μας

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να υποβαθμιστεί μια κοινωνία. Ένας είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος που ήδη συντελείται με αυξανόμενη ένταση και στην πλειοψηφία την παρακολουθούμε αδρανείς όπως στη φανταστική ιστορία του βατράχου στο θερμαινόμενο νερό που καταλήγει να βράζει.

Aλλος είναι να επιτρέψουμε να γίνει η δημοκρατία υποχείριο των κολοσσιαίων εταιρειών που ελέγχουν την ενέργεια, την τροφή, τις επικοινωνίες, τα φάρμακα, και άλλα αναγκαία, οι οποίες είναι αδίστακτες, καταστρέφουν συστηματικά το κλίμα, τη φύση, την υγεία και το εισόδημα των περισσότερων από εμάς, δεν πληρώνουν φόρους και εν πολλοίς έχουν αναγάγει τις κυβερνήσεις σε κομπάρσους. Και τα δύο συμβαίνουν σήμερα.
Προ ημερών ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ άσκησε καυστική κριτική στις εταιρείες ορυκτών καυσίμων και στις τράπεζες που τις χρηματοδοτούν επειδή, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, κερδοσκοπούν ασύστολα εις βάρος της πλειοψηφίας που βρίσκεται σε δεινή θέση επιβίωσης. Καθώς είπε ο γενικός γραμματέας, «Είμαστε παγιδευμένοι σε έναν κόσμο όπου οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων και οι χρηματοδότες τους έχουν αρπάξει την ανθρωπότητα από τον λαιμό. Επί δεκαετίες η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων επενδύει εντονότατα στην ψευδοεπιστήμη και στις δημόσιες σχέσεις με αναλήθειες για να ελαχιστοποιήσει τις ευθύνες της για την κλιματική αλλαγή…».
Οι τιμές των τροφίμων δεν ανέβηκαν μόνο λόγω των υψηλών τιμών των καυσίμων ούτε οι τιμές των καυσίμων ανέβηκαν μόνο λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Ένας βασικός παράγοντας στα κερδοσκοπικά παιχνίδια είναι ο χρηματιστηριακός τζόγος των λεγόμενων προθεσμιακών αγορών εμπορευμάτων. Αυτές οι αγορές προβλέπουν τις τιμές εμπορευμάτων στο μέλλον μαντεύοντας μεταξύ άλλων πιθανούς κινδύνους προσφοράς και ζήτησης. Οι προβλέψεις των αγορών μπορούν να δημιουργήσουν αστάθειες στις τιμές και να οδηγήσουν στην κερδοσκοπία σε εποχές έντονης αβεβαιότητας όπως η σημερινή.
Εδώ απαιτείται ισχυρή παρέμβαση των κυβερνήσεων για να αποφευχθεί η κερδοσκοπία από τα ολιγοπώλια. Μόνο οι κυβερνήσεις μπορούν να θέσουν άνω όρια αυξήσεων και να επιβάλουν υψηλή φορολόγηση στα υπερκέρδη. Στις ΗΠΑ τέτοιες παρεμβάσεις προκαλούν αλλεργία επειδή θυμίζουν την πλέον βρώμικη λέξη στο αμερικανικό λεξιλόγιο: σοσιαλισμός. Στην Ευρώπη όπου ανήκει η Ελλάδα τέτοια μέτρα δεν είναι αρεστά επειδή χαλούν τη συνταγή της υποτιθέμενης ελεύθερης αγοράς. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλοί Αμερικανοί βουλευτές και γερουσιαστές χρηματοδοτούνται ανοιχτά από τις μεγάλες εταιρείες, ενώ αρκετοί Ευρωπαίοι πολιτικοί προσβλέπουν σε απασχόληση σε αυτές όταν συνταξιοδοτηθούν από την πολιτική. Η οργάνωση Oxfam προβλέπει ότι μέχρι το τέλος του έτους, επιπλέον 260 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως θα οδηγηθούν στην ακραία πενία λόγω της πανδημίας και των ανερχόμενων τιμών καυσίμων και τροφίμων.
Υπάρχει όμως μια πιο σημαντική και επείγουσα δράση που έπρεπε να είχαν αναλάβει οι κυβερνήσεις. Οι περισσότερες, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής, με αφορμή τον πόλεμο ξέχασαν τις συμφωνίες κλίματος που υπέγραψαν και στρέφονται όλο και περισσότερο στα ορυκτά καύσιμα αντί της ταχύτερης στροφής στην πράσινη ενέργεια. Δύσκολα ο Πούτιν θα χρηματοδοτούσε τον πόλεμό του αν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ ήταν πράσινες και δυσκολότερα οι εταιρείες καυσίμων και τροφίμων θα κερδοσκοπούσαν προκλητικά. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι ο Tillerson, πρώην υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ επί Τραμπ και διευθύνων σύμβουλος της ExxonMobil, είχε παρασημοφορηθεί από τον Πούτιν για τις επιχειρηματικές του επιδόσεις στη Ρωσία, ενώ οι εταιρείες του Αμερικανού δισεκατομμυριούχου Charles Koch, μέχρι τον Απρίλιο λειτουργούσαν στη Ρωσία απρόσκοπτα.
Και για να μην υστερήσει η Ευρώπη σε υποκρισία, την Τετάρτη 6 Ιουλίου 328 ευρωβουλευτές σε μια κίνηση τυπικού πράσινου ξεπλύματος, υπερψήφισαν την πρόταση της Κομισιόν να χαρακτηρισθούν βιώσιμες μορφές ενέργειας το φυσικό αέριο και η πυρηνική ενέργεια έναντι 278 που καταψήφισαν. Για να έμπαινε βέτο στην πρόταση της Κομισιόν χρειάζονταν 353 ψήφοι. Είναι σαν να χαρακτήριζαν βιώσιμη πρακτική για την υγεία το κάπνισμα.
Ένα ακόμη βαρύ πλήγμα δέχτηκε η δημοκρατία και κατ’ επέκταση ο πλανήτης προ ημερών. Έξι συντηρητικοί δικαστές του εννεαμελούς Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ με ψήφους 6-3 αποφάσισαν ότι η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος (ΕΡΑ) της χώρας δεν έχει δικαίωμα να επιβάλλει περιορισμούς στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου που καταστρέφουν το κλίμα. Οι τρεις εξ αυτών έχουν διοριστεί από τον Τραμπ. Η θητεία των ανώτατων δικαστών είναι εφ’ όρου ζωής. Καθώς ανακοίνωσε η οργάνωση για το κλίμα, Sunrise Movement: «Ένα ανώτατο δικαστήριο που συντάσσεται με τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων σε ζητήματα υγείας και ασφάλειας του λαού είναι εναντίον της ζωής και παράνομο».
Πιστεύουμε ότι η δημοκρατία λειτουργεί καλά όταν το δικό μας κόμμα βρίσκεται στην εξουσία. Και όταν τα πράγματα δείχνουν να δυσκολεύουν συνήθως φταίει η διεθνής κατάσταση, το κλίμα, ο πόλεμος ή ο προκάτοχος. Τα προβλήματα όμως της δημοκρατίας σήμερα είναι σύνθετα, παγκόσμια και υπαρξιακά και δεν επιδέχονται υπεκφυγές. Επί πλέον η δημοκρατία μετατρέπεται σε γελοιογραφία όταν ασκείται μέσω του Twitter ή προσβλητικών ευφυολογημάτων στη βουλή. Ζούμε σε μια εποχή που πρέπει να απαιτήσουμε ειλικρίνεια, τόλμη και απόρριψη της δουλικότητας από το δημοκρατικό μας πολίτευμα για την αντιμετώπιση των πολλαπλών κρίσεων. Το αντίθετο είναι απειλή για την επιβίωση του πολιτισμού.

*Ο Γιάννης Α. Φίλης είναι π. πρύτανης Πολυτεχνείου Κρήτης