» Hugues Pagan (µτφρ. Γιάννης Καυκιάς, εκδόσεις Πόλις)
Στην αναγνωστική συνείδηση αρκετών, το καλοκαίρι είναι συνυφασµένο, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, µε τη νουάρ λογοτεχνία. Παραβλέποντας εκείνους που το θεωρούν αυτό υποτιµώντας κατά κάποιο τρόπο το είδος, αφού η ευκολία στην ανάγνωση είναι το κριτήριο επιλογής τους, θα σηµείωνα πως λέξεις κλειδιά µιας επιτυχηµένης επιλογής νουάρ λογοτεχνίας είναι η Γαλλία και οι εκδόσεις Πόλις. Παρότι δεν είναι ακριβώς το είδος της λογοτεχνίας που µε ενθουσιάζει –τι και αν µπορώ να ανακαλέσω πλείστα παραδείγµατα που το διαψεύδουν αυτό, πρέπει να αποδεχτούµε πως είµαστε οι αντιφάσεις µας– Οι ανώνυµοι του Υγκ Παγκάν ήταν ένα από τα βιβλία που επέλεξα να διαβάσω κατά τη διάρκεια του –αστικά πια δυσβάσταχτου– θέρους.
∆εκαετία του ‘70, µια ανώνυµη πόλη της Γαλλίας. Ο αρχιεπιθεωρητής Σνεντέρ αδιαφορεί για την όποια πιθανότητα λαµπρής καριέρας θα τον περίµενε στο Παρίσι, επιλέγει µια θέση αναντίστοιχη των δεξιοτήτων και των περγαµηνών του, κουβαλώντας τα σκοτάδια από την παρουσία του στον Πόλεµο της Αλγερίας. Έχουµε, λοιπόν, το βασικότερο των συστατικών της καλής νουάρ λογοτεχνίας, την παρουσία ενός µεσήλικα άντρα γεµάτου από αντιφάσεις που παλεύει µε τα φαντάσµατά του. Ο Σνεντέρ είναι ένας γνώριµος χαρακτήρας, ένας µεσήλικας που παρά τα όσα δείχνει προς τα έξω, ή παρά τα όσα οι άλλοι διακρίνουν σε αυτόν, νιώθει έντονα τη µαταίωση και την αποτυχία να τον κατακλύζουν. Αυτά τα συστατικά είναι που τον κάνουν συµπαθή, που προσφέρουν ένα αξιόλογο έδαφος για µια ιδιότυπη ενσυναίσθηση. Η υπόθεση, καίτοι σηµαντική, δεν είναι το παν εδώ, όχι για µένα τουλάχιστον που η επίλυση ενός εγκλήµατος δεν µε καθηλώνει, ίσως και το αντίθετο να συµβαίνει όταν αυτή η διαδικασία είναι γεµάτη από απίθανα ευρήµατα και βαρετές ευκολίες.
Μια από τις πρώτες υποθέσεις που θα αναλάβει είναι η διαλεύκανση της δολοφονίας µιας έφηβης. Η έρευνα για τον δολοφόνο θα επιτρέψει στον Παγκάν να µας συστήσει τον Σνεντέρ αλλά και να µας δώσει το µικροκλίµα που επικρατεί εντός και γύρω από τους κόλπους της γαλλικής αστυνοµίας σε µια ταραχώδη περίοδο, όταν η κόκκινη απειλή αποτελούσε το νούµερο ένα κίνδυνο γύρω από τον οποίο συσπειρώνονταν οι αρχές και το συντηρητικό µέρος του λαού στα απόνερα του Πολέµου της Αλγερίας, της τελευταίας αιµατηρής πράξης µιας χρόνιας αποικιοκρατικής συνθήκης. Με τρόπο λειτουργικό, φυσικά ενταγµένο στην προώθηση της πλοκής, ο αναγνώστης εισάγεται στη γαλλική επαρχία εκείνων των χρόνων. Οι ανώνυµοι είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα ενός ατµοσφαιρικού µυθιστορήµατος, χωρίς ωστόσο αυτή να του τσακίζει τον αυχένα ή να φαίνεται επιτηδευµένη και να µυρίζει ενοχλητική εξωτικότητα.
Για αναγνώστες που η αναγνωστική απόλαυση δεν εξαντλείται στην αστυνοµική πλοκή, Οι ανώνυµοι είναι ένα χορταστικό µυθιστόρηµα, που δεν ακολουθεί αποκλειστικά και µόνο τη µονοδιάστατη διαδροµή έγκληµα-επίλυση-κάθαρση και δεν εγκλωβίζεται στους δεδοµένους ειδολογικούς περιορισµούς. Αυτή η συγγραφική στάση έχει ως αποτέλεσµα το µυθιστόρηµα να µην είναι βαρυφορτωµένο από µια διαρκή απόπειρα εντυπωσιασµού και παραπλάνησης, µε µοναδικό στόχο την έξη του αναγνώστη και το γρήγορο γύρισµα των σελίδων καθοδηγηµένη από την επιθυµία αποκάλυψης της ταυτότητας του δολοφόνου. Ο Παγκάν, µάλιστα, απλώνει την έκταση του µυθιστορήµατος αρκετά πέρα από την ανακάλυψη και σύλληψη του δολοφόνου, φλερτάροντας επικίνδυνα είναι η αλήθεια µε την αίσθηση των περιττών σελίδων, καταφέρνοντας ωστόσο να δώσει ένα αναλογικά µε το είδος σφιχτοδεµένο αποτέλεσµα, που δικαιολογεί το άπλωµα αυτό.
Τα πολυσέλιδα µυθιστορήµατα, ο ορισµός του µπούνκερ και της παράλληλης µε την εκεί έξω πραγµατικότητα, είναι ιδιαιτέρως του γούστου µου και αυτό είναι κάτι που το έχω επαναλάβει πλείστες φορές σε αυτή τη γωνιά. Μια από τις λειτουργίες των καλών πολυσέλιδων µυθιστορηµάτων είναι η λειτουργία τους ως γέφυρα διάβασης µιας περιόδου, για διαφορετικούς κάθε φορά λόγους, αναγνωστικού µπλοκαρίσµατος, εντός των οποίων σου επιτρέπεται να κινηθείς µε τους δικούς σου ρυθµούς, πότε φρενήρεις και πότε χελώνας, διατηρώντας σε ωστόσο σε αναγνωστικό περιβάλλον. Και Οι ανώνυµοι, από σύµπτωση, συνέπεσαν µε µια τέτοια περίοδο, µε ορατό τον κίνδυνο να ταυτιστούν εντός µου µε µια άνυδρη συνθήκη, εκεί όπου συχνά το αίτιο αναζητείται εκτός και όχι εντός του αναγνωστικού υποκειµένου, στο ίδιο το βιβλίο και όχι στις δεδοµένες συνθήκες.
Αυτή η συγκυρία, το γεγονός πως οι αρετές του µυθιστορήµατος, πάντοτε µε γωνία θέασης τις αναπόφευκτες ειδολογικές ιδιαιτερότητες, ήταν ορατές και στέρεες, αποτελεί την καλύτερη και την πλέον ασφαλή βεβαιότητα για τη συνολική αξία του µυθιστορήµατος παρά το πλήρως αισθητό ντεφορµάρισµα στο οποίο ένιωθα αφηµένος.
∆ιάβαζα κάπου, σχετικά πρόσφατα ίσως πριν από τη θερινή διακοπή, µια ατελείωτη πολυλογία σχετικά µε το προφανές της υποκειµενικής κριτικής µατιάς, και θυµωµένος επαναλάµβανα: δεν διαβάζουµε το κάθε βιβλίο, την κάθε στιγµή, υπό τις ίδιες συνθήκες, ανάγκες και προσλαµβάνουσες· η συγκυρία διαδραµατίζει καθοριστικό ρόλο, το αναγνωστικό µας κριτήριο σφυρηλατείται κυρίως εν αγνοία µας, υπάρχουν βιβλία που µε τον τρόπο τους µας έσωσαν και ας µην µπουν ποτέ σε κανέναν κανόνα.
Να ένα ακόµα παράδειγµα, Οι ανώνυµοι. Σίγουρα δεν είναι το καλύτερο βιβλίο που έχω διαβάσει, ούτε καν το καλύτερο νουάρ που έχω διαβάσει, είναι ωστόσο ένα καλό βιβλίο που η συγκυρία το έφερε στα χέρια µου µια δύσκολη βδοµάδα και όµως δεν το παράτησα, ούτε το κατηγόρησα για όλα τα δεινά της ύπαρξής µου, και εκείνο µε αντάµειψε, µου πρόσφερε το βάθος του ως χώρο ανάπαυσης, ως σταθµό µετεπιβίβασης για το επόµενο ταξίδι.
Στον συνδυασµό Γαλλία-εκδόσεις Πόλις για την επιλογή ενός καλού νουάρ, ας προσθέσουµε και το όνοµα του Γιάννη Καυκιά στη µετάφραση.
