Η Ιαπωνία µετά το 1945 ακολουθήσε µιας στρατηγική ανάπτυξης βασιζόµενη στα εµπορικά πλεονάσµατα, κρατώντας τεχνητά χαµηλά τα τραπεζικά επιτόκια δανεισµού των εξαγωγικών επιχειρήσεων και τεχνητά υποτιµηµένο το νόµισµα της.
Τα εµπορικά πλεονάσµατα όµως προϋποθέτουν ότι άλλες χώρες θα «αντέχουν οικονοµικά» να έχουν εµπορικά ελλείµατα. Οπότε επειδή οι χώρες µε ελλείµατα δεν άντεχαν για πολύ αυτό τον αθέµιτο ανταγωνισµό της Ιαπωνίας, το 1985 µε την συµφωνία της Πλάζας, οι µεγάλες οικονοµίες συµφωνήσαν µε την Ιαπωνία να µην κρατά πλέον τεχνητά υποτιµηµένο το νόµισµα της. Από τότε άρχισαν τα προβλήµατα της Ιαπωνικής οικονοµίας καθώς έχασε τα µεγάλα εξαγωγικά πλεονάσµατα, τα οποία προβλήµατα φθάνουν µέχρι τις µέρες µας. Παρόλο που προέβη σε τεράστιες δηµόσιες δαπάνες για να τονώσει την ανάπτυξη της, δεν κατάφερε να αυξήσει το ΑΕΠ της πάνω από τα $5 τρις τα τελευταία 30 έτη, αλλά έγινε παγκόσµια πρωταθλήτρια στο δηµόσιο χρέος (265% του ΑΕΠ). Έτσι, η κεντρική τράπεζα προσπαθεί να τυπώσει όσο το δυνατόν περισσότερο χρήµα και να µειώσει τα επιτόκια όσο περισσότερο γίνεται για να τονώσει την ανάπτυξη.
Ενώ πολλές προηγµένες οικονοµίες έχουν αντιµετωπίσει υψηλό πληθωρισµό τα τελευταία χρόνια, η Ιαπωνία αντιµετώπιζε αποπληθωρισµό.
Τα ιστορικά αρνητικά επιτόκια της Ιαπωνίας και τα πολλά χρόνια ποσοτικής χαλάρωσης από την τράπεζα της Ιαπωνίας οδήγησαν σε µια µακρά περίοδο εύκολου χρήµατος που κυκλοφορούσε στην Ιαπωνία και αυτό προκάλεσε την εισαγωγή του «γιεν carry trade», το οποίο έγινε πολύ δηµοφιλές παγκοσµίως.
Τι ακριβώς είναι το carry trade; Οι επενδυτές πηγαίνουν σε αγορές όπως η Ιαπωνία, όπου τα επιτόκια ήταν σε ιστορικά χαµηλά επίπεδα και το νόµισµα ήταν σχετικά αδύναµο σε σύγκριση µε το δολάριο, δανείζονται χρήµατα από αυτές τις αγορές και στη συνέχεια επενδύουν σε αγορές µε υψηλότερες αποδόσεις, συνήθως αγορές µε υψηλότερα επιτόκια, όπου το νόµισµα ήταν ελαφρώς ισχυρότερο. Επενδύουν σε περιουσιακά στοιχεία σε αυτές τις αγορές και κερδίζουν χρήµατα από τη διαφορά. Αυτά τα carry trades επιτρέπουν στους επενδυτές να κερδίζουν περισσότερα χρήµατα και το κόστος ευκαιρίας για αυτές τις επενδύσεις είναι αρκετά χαµηλό, γι’ αυτό και το carry trade έγινε πολύ δηµοφιλές µέθοδος συναλλαγών για πολλούς επενδυτές. Τα χρόνια των αρνητικών επιτοκίων στην Ιαπωνία οδήγησαν σε υποτίµηση του γιεν, καθώς οι επενδυτές δανείζονταν το εξαιρετικά φθηνό γιεν για να αγοράσουν ξένα περιουσιακά στοιχεία (γνωστό ως «carry trade»), πληµµυρίζοντας τις παγκόσµιες αγορές µε γιεν. Αυτή η χαµηλή τιµή βοήθησε επίσης τους Ιάπωνες εξαγωγείς (των οποίων τα προϊόντα έγιναν φθηνότερα στο εξωτερικό) και τις πολυεθνικές εταιρείες της Ιαπωνίας (των οποίων τα κέρδη στο εξωτερικό αυξήθηκαν σε αξία).
Σε ένα ζεύγος νοµισµάτων, το νόµισµα µε τη χαµηλότερη απόδοση είναι αυτό που τείνει να ανατιµάται, δηλαδή το αντίθετο από το στοίχηµα του carry trade, όπου µπορείς να δανειστείς φθηνά και να επενδύσεις σε νόµισµα µε υψηλότερη απόδοση. Τότε υπήρξε ένα πλεονέκτηµα πάνω στη διαφορά των επιτοκίων επειδή αυτό σηµαίνει ότι η ζήτηση για το δολλάριο αυξάνεται, και η ζήτηση για το γιέν µειώνεται. Και αυτό είναι ουσιαστικά που συνέβη, στην Ιαπωνία και σε µεγάλο µέρος του υπόλοιπου κόσµου όταν η Ιαπωνία είχε τα χαµηλότερα επιτόκια της.
Το χρηµατιστήριο της Ιαπωνίας σηµείωσε τη µεγαλύτερη ηµερήσια πτώση την 5/8/2024, από την «Μαύρη ∆ευτέρα» του 1987, έχοντας απώλειες τον τελευταίο µήνα πάνω από 20%. Ο πληθωρισµός του Ιουνίου ανήλθε στο 2,8%, γεγονός που ώθησε την Τράπεζα της Ιαπωνίας να αυξήσει τα επιτόκια την περασµένη εβδοµάδα για µόλις δεύτερη φορά σε 17 χρόνια.
Ωστόσο, η αύξηση των επιτοκίων προκάλεσε την ταχεία ανατίµηση του γιεν, καθώς το carry trade έγινε πιο ακριβό, καθιστώντας το νοµισµατικό περιβάλλον λιγότερο ευνοϊκό για τις ιαπωνικές εταιρείες και ωθώντας τους επενδυτές να πωλήσουν µετοχές. Το χρηµατιστήριο της Ιαπωνίας κατέρρευσε πάνω από 12% τη ∆ευτέρα 5/8/24 (περισσότερο από ό,τι κατά τη διάρκεια της χρηµατοπιστωτικής κρίσης του 2008). Επίσης η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας άρχισε την ποσοτική σύσφιξη, µειώνοντας το µέγεθος του ισολογισµού της. Η προσδοκία είναι ότι το µέγεθος του ισολογισµού της θα µειωθεί κατά περίπου 8% αλλά µε τις τρέχουσες κινήσεις που ανακοίνωσαν και τις µελλοντικές κινήσεις θα οδηγήσουν σε περαιτέρω µείωση του µεγέθους του ισολογισµού.
Το κύριο σηµείο όπου το carry trade ξεκίνησε να καταρρέει ήταν όταν οι δανειζόµενοι/επενδυτές σε γιεν, έχοντας επενδύσει σε δολάρια, είδαν το γιεν να ανατιµάται, ιδιαίτερα σε σχέση µε το δολάριο. Τότε ακόµη και αν οι επενδυτές παίρνουν καλές αποδόσεις από το δολάριο παίρνουν όλο και λιγότερα γιεν όσο το γιεν συνεχίσει να ανατιµάται, ή αλλιώς, οφείλουν περισσότερα δολάρια όσο το γιεν ανατιµάται.
Και όσο περισσότεροι άνθρωποι το κάνουν αυτό, και πολλοί συνεχίζουν να το κάνουν αυτό γίνεται ένα µεγάλο φαινόµενο αγέλης. Και αν αυτό συµβεί µαζικά, τότε επέρχεται στην πραγµατικότητα το αντίθετο αποτέλεσµα.
Οπότε την ∆ευτέρα 5/8 συνειδητοποίησαν ότι όσοι έκαναν carry trade, ήρθαν αντιµέτωποι µε τετραπλές απώλειες:
Α) απώλειες των δανεικών κεφαλαίων από την ανατίµηση το γιεν που ανατιµήθηκε περίπου κατά 8% διότι µε τα δολάρια αγοράζουν λιγότερα γιέν ή χρειάζονται περισσότερα δολάρια να αγοράσουν τα γιεν για να επιστρέψουν τα δάνεια σε γιεν.
Β) απώλειες από την αύξηση του επιτοκιακού κόστους των δανεικών κεφαλαίων λόγω της αύξησης των επιτοκίων της Ιαπωνικής κεντρικής τράπεζας από το -0,1% στο +0,25%.
Γ) απώλειες των αποδόσεων των επενδύσεων όπου είχαν τοποθετηθεί τα δανεικά κεφαλαία (σε οµόλογα, κλπ.), καθώς αυξάνεται η πιθανότητα η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ να µειώσει τα επιτόκια, ενόψει της αύξησης της ανεργίας από 4,1% στο 4,3% τον Ιούλιο, για να αποφύγει την ύφεση.
∆) απώλειες από την πώληση των επενδύσεων. Πολλοί επενδυτές πώλησαν τις επενδύσεις για να επιστρέψουν τα δάνεια σε γιεν πριν υποστούν περεταίρω απώλειες. Οι κάτοχοι µετοχών είχαν ως αποτέλεσµα µε την υπερπροσφορά των µετοχών προς πώληση, να ωθήσουν τις τιµές µε ταχύτητα προς τα κάτω. Τότε ενεργοποιήθηκαν οι αυτοµατοποιηµένοι αλγόριθµοι πώλησης των µετοχών που έδωσαν το τελικό χτύπηµα για παγκόσµιες χρηµατιστηριακές απώλειες $6,4 τρις.
Είναι ακόµα άγνωστο πόσες απώλειες είχαν οι επενδυτές που πωλούσαν τα οµόλογα ΗΠΑ πριν την λήξη τους για να επιστρέψουν τα δάνεια. Ίσως περάσει καιρός να µάθουµε τέτοια δεδοµένα.
Σε ανάλογη περίπτωση πώλησης οµολόγων πριν την λήξη τους τον Σεπτέµβρη του 2023, οι επενδυτές οµολόγων µακράς λήξεως είχαν χάσει πάνω από 40% των χρηµάτων τους από τις αρχές του 2020, µια καταστροφική απώλεια για τους επενδυτές οµολόγων που συνήθως θεωρούνται ως επενδυτές που αποστρέφονται τον κίνδυνο αναζητώντας σταθερές αποδόσεις και εισόδηµα. Στα µέσα του Σεπτεµβρίου 2023 ένα οµόλογο του αµερικανικού δηµοσίου λήξεως τον Μάιο του 2050, άγγιξε για λίγο το 49 σεντς, σηµατοδοτώντας τη δεύτερη φορά τους τελευταίους δύο µήνες που έπεσε κάτω από το επίπεδο των 50 σεντς, µια πολύ χαµηλή τιµή στον κόσµο των οµολόγων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τέτοιες πωλήσεις σηµατοδοτούν ότι οι επενδυτές πιστεύουν ότι ο πωλητής του οµολόγου βρίσκεται σε οικονοµική δυσχέρεια. Η πτώση αυτή αντιστοιχεί σε απώλειες άνω του 40% από τα υψηλά του 2020 (σηµ.: η ζηµιά καταγράφεται όταν τα οµόλογα πωληθούν). Αυτές οι απώλειες είναι υπερδιπλάσιες από τις απώλειες που σηµειώθηκαν το 1981, όταν η οµοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) για τον τερµατισµό του επίµονου πληθωρισµού οδήγησε τις αποδόσεις των 10ετών οµολόγων σχεδόν στο 16%. Από το 1945 υπήρξαν µόνο τρεις πτώσεις στο χρηµατιστήριο της τάξης του 40% ή περισσότερο. Οι δύο πιο πρόσφατες ήταν στο σκάσιµο της φούσκας των τεχνολογικών εταιρειών το 2000 και η οικονοµική κρίση του 2007-2008. Οπότε οι απώλειες κατά 40% στην αγορά οµολόγων ήταν µια από τις πιο χειρότερες απώλειες στη σύγχρονη οικονοµική ιστορία η οποία ξεπέρασε και τις χρηµατιστηριακές απώλειες.
Παρόλο που οι χρηµατιστηριακές αγορές ανέκαµψαν µετά την κατάρρευση τους, για να γίνει σωστή αποτίµηση των απωλειών, µένει να εµφανιστούν δεδοµένα για τις απώλειες των επενδυτών µε carry trade σε οµόλογα που τα πούλησαν πριν την λήξη τους.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονοµολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
