Να διευκρινίσω κατ’ αρχήν ότι δεν πρόκειται για αθάνατους ανθρώπους αλλά για αθάνατα φυτά. Προχωρούμε λοιπόν.
Στην τελευταία σελίδα των Χανιώτικων νέων της 15ης Δεκεμβρίου 2020 είχε δημοσιευθεί μια έγxρωμη φωτογραφία μιας συστάδας αθανάτων από τον Κακόπετρο. Στη λεζάντα αναγραφόταν ότι οι ίνες του αθανάτου εχρησιμοποιούνταν για την κατασκευή σκοινιών, και οι σπόροι του για την παρασκευή ψωμιού, την παλιά εποχή. Επειδή έχω προσωπική γνώση αλλά και εμπειρία από την χρήση των αθανάτων, θα παραθέσω ό,τι γνωρίζω για το θέμα αυτό.
Για την κατασκευή σκοινιών το γνωρίζω γιατί είχα και προσωπική εμπειρία κατά το διάστημα της γερμανικής κατοχής. Για την παρασκευή όμως ψωμιού από τους σπόρους του, ούτε είχα ιδεί, ούτε είχα ακούσει ποτέ, παρά το ότι στο χωριό μου υπήρχαν πολλοί αθάνατοι. Ισως σε κάποια άλλα χωριά να γινόταν αυτό.
Στην κατοχή, ψωμί εκάναμε από σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, ταή (βρώμη), καλαμπόκι, βίκο, ρόβι, λυμπίνους και χαρούπια, αλλά από αθανάτους όχι.
Ας πούμε όμως μερικά πράγματα για τα σκοινιά.
Πριν τον πόλεμο, τα σκοινιά ήταν κατασκευασμένα από λευκή κάνναβη και ήταν διαφόρων παχών. Πιο λεπτά (σιτζίμια) για κατσικάκια και αρνάκια, πιο χοντρά για κατσίκες και προβατίνες και ακόμη πιο χοντρά για τα ιπποειδή, τα βοοειδή και τα γουρουνάκια. Επωλούντο σε κουλούρες μερικών δεκάδων μέτρων με την οκά.
«Τω καιρώ εκείνω» κάθε αγροτικό νοικοκυριό είχε 5 -6 κατσίκες, 5-6 πρόβατα, ένα άλογο, μουλάρι ή γάϊδαρο, μια ή δυο αγελάδες και ένα- δυο γουρούνια. Όλα θέλανε τα σκοινιά τους για τη βόσκηση και τον σταυλισμό τους. Σε κάθε ζώο εχρησιμοποιείτο 3-5 μέτρα σκοινί. Όσα είχαν κέρατα (αγελάδες ή κατσίκες) τα δένανε απ᾿ αυτό. Όσα δεν είχαν (ιπποειδή, βοοειδή, χοίρους) τα δένανε από τον λαιμό. Τα πρόβατα τα δένανε καμιά φορά από το ένα πόδι. Τα πρόβατα έτρωγαν χλόη, ενώ οι κατσίκες βλαστούς και φύλλα θάμνων, δέντρων ή βάτων. Αν τις βόλευε ανέβαιναν και πάνω στα δέντρα. Ἐκαναν ζημιές στα μικρά δέντρα. Γι αυτό επί δικτατορίας Μεταξά επιτρεπόταν να έχει κάθε νοικοκυριό δυο μόνο κατσίκες και πρόβατα απεριόριστα.
Καμιά φορά οι κατσίκες, σαν ζωηρές που ήταν, μπερδεύανε στο σκοινί ή σε κανένα κλαδί και «φουρκιζότανε».Εκρεμάστηκε η κατσίκα. Λέγανε τ᾿ αφεντικά.
Να δούμε τώρα πως φτιάχνανε τα σκοινιά. Στην κατοχή που όλα γίνονταν εκ των ενόντων, εχρησιμοποιούνταν οι ίνες του αθανάτου για την κατασκευή σκοινιών, όπως είπαμε.
Σε ένα καζάνι με νερό έβαζαν τα φύλλα του αθανάτου και τα έβραζαν για πολλές ώρες. Τα ξύλα ήταν δωρεάν, μέχρις όταν η ψίχα λειώσει και να μείνουν οι ίνες. Τις καθάριζαν, τις έπλυναν, τις στέγνωναν και ήταν έτοιμες για πλέξιμο.
Με μια αυτοσχέδια τροχαλία ο σκοινοπλόκος από μια σακούλα στην ποδιά του, τροφοδοτούσε και έστριβε τις ίνες κινούμενος με την όπισθεν και σχημάτιζε ένα κορδόνι.
Ύστερα δυο τρία κορδόνια στριμένα σχημάτιζαν το τελικό σκοινί. Να πούμε ότι από δω βγήκε το «οι δουλειές κάποιου πάνε σαν του σκοινοπλόκου» δηλαδή ανάποδα. Μια άλλη καθημερινή χρήση των σκοινιών ήταν το δέσιμο στο σαμάρι των υποζυγίων των κάθε είδους φορτίων (σακκιά, ασκιά, χειρόβολα, εργαλεία κ.α.) Με τον ίδιο τρόπο που κάνανε σκοινιά από ίνες αθανάτου κάνανε και με τρίχες κατσικιών. Στην αρχή του καλοκαιριού κουρεύανε τις κατσίκες για να τις απαλλάξουν από τη ζέστη του καλοκαιριού και τις τρίχες τις χρησιμοποιούσαν για κατασκευή σκοινιών.
Αντί για σκοινιά, ένα διάστημα στην αρχή της κατοχής κατασκεύαζαν αλυσίδες για τα ζώα από τα σύρματα των τηλεφωνικών γραμμών που είχαν αχρηστευθεί, λόγω απαγορεύσεως των τηλεφώνων. Ήταν μαλακά, χάλκινα και εύκολα στην επεξεργασία με μια πένσα έκαναν διπλούς κρίκους σχήματος 8 και ενώνοντάς τους έκαναν τις αλυσίδες για τα ζώα. Ήταν όμως δύσχρηστες και δεν πολυχρησιμοποιήθηκαν για πολύ διάστημα. Εξ άλλου κάποτε τα σύρματα τελείωσαν.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στους αθανάτους. Το όνομά τους το πήραν μάλλον από το ότι και ξεριζωμένοι, παρέμεναν ζωντανοί μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα φύλλα τους έφθαναν σε μήκος τα δύο μἐτρα, ήταν πλατειά και χοντρά και κατέληγαν σε «τσίτα» πολύ επικίνδυνη για τους απρόσεκτους. Τσίτες επίσης μικρές υπήρχαν σε όλο το μήκος των πλευρών του φύλλου. Οι αθάνατοι φυτεμένοι σε σειρά αποτελούσαν άριστο φράχτη. Κάθε χρόνο ή δεύτερο ή τρίτο αναπτύσανε ένα στέλεχος μέχρι και τέσσερα μέτρα που στο τελείωμα έβγαναν οριζόντια στελέχη με άνθη στην αρχή και καρπούς ύστερα.
Εμείς κουζουλοκόπελα τότε που πάντα στην τσέπη μας είχαμε ένα κατσουνάκι ή ένα σουγιά, χαράσαμε στα λεία φύλλα του αθάνατου το όνομά μας και την χρονολογία όταν βοσκούσαμε τις κατσίκες και δεν είχαμε να κάνουμε κάτι άλλο.
Το ίδιο κάναμε και στους λείους κορμούς των νεαρών δέντρων (πλατάνου, καρυδιάς ή καστανιάς).
Τώρα σε μερικά σπίτια χρησιμοποιούνται στα ανθοδοχεία φύλλα μιας ποικιλίας αθανάτου που έχουν κατά μήκος και των δύο πλευρών μια λεία λωρίδα.
Στις παραπάνω εργασίες, αλλά και σε άλλες, είχα συμμετοχή έστω και μικρή λόγω ηλικίας, τότε που τα παιδιά είχαν όχι μόνο δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις…
Είδαμε παραπάνω ένα μικρό δείγμα των δραστηριοτήτων των χωρικών σε μια εποχή όχι και τόσο μακρυνή που όμως φαντάζει τόσο απόμακρη.
Τελειώνοντας να σημειώσω μια παρατήρηση και ένα προβληματισμό.
Η γενιά μας, που λίγοι υπάρχουν ακόμη από αυτήν, είναι η τελευταία των περασμένων αμέτρητων που έζησε με τον λύχνο, την λαΐνα και το γαϊδουράκι, με αμέτρητες δυσκολίες αλλά και πολέμους και πολιτικές αναστατώσεις.
Παρά ταύτα όμως εδημιούργησε τις προϋποθέσεις ώστε οι παρούσες και οι μελλοντικές γενεές να ζήσουν ανετότερα. Τις φορτώσαμε όμως και με προβλήματα που σχετίζονται με το παρόν και το μέλλον τους. Δεν ξέρω αν οι γενεές τούτες ή εκείνες ήταν ή είναι ευτυχέστερες.
Δεν ξέρω αν μόνο η καλοπέραση και η ευζωία είναι τα μόνα συστατικά της ευτυχίας. Ιδού το ερώτημα…
Κάποτε μια φίλη μου έγραφε «δεν υπάρχει ευτυχισμένος βίος, αλλά ευτυχισμένες στιγμές». Νομίζω ότι κάποιος Γερμανός φιλόσοφος το είχε διακηρύξει.
