“Οι δυο κλέφτες”

Μια καλαίσθητη έκδοση πραγματοποιήθηκε, λήγοντος του 2019, στα Χανιά από τις εκδόσεις «Έρεισμα». Άρτια από κάθε άποψη που δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει από τις εκδόσεις της αθηναϊκής πρωτεύουσας. Μια έκδοση καμωμένη με σεβασμό προς το παιδί, με υψηλή αισθητική και παιδαγωγική στόχευση και με ταιριαστή εικονογράφηση από τη ζωγράφο Κατερίνα Παϊσίου. Πρόκειται για το παραμύθι «Οι δυο κλέφτες».
Η διήγηση είναι πολύ παλιά. Την παλαιότερη εκδοχή του μύθου τη συναντούμε στο δεύτερο βιβλίο του Ηροδότου (στον εκτενή «Αιγύπτιο λόγο»). Εκεί εκτός των άλλων, μαθαίνουμε για τον φαραώ Ραμψίνιτο, γιο του Πρωτέα, και για τις προσπάθειές του μέχρι να ανακαλύψει και να συλλάβει τους δυο κλέφτες, που από μια μυστική θυρίδα έμπαιναν στο θησαυροφυλάκιό του και έκλεβαν τους θησαυρούς του. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο πολυταξιδεμένος Ηρόδοτος (5ος π. Χ. αιώνας) διέσωσε στη νουβέλα του ένα παλιό λαϊκό παραμύθι το οποίο άκουσε, όταν επισκέφθηκε τη χώρα των Φαραώ. Αργότερα και ο περιηγητής Παυσανίας (2ος μ.Χ αιώνας) στα «Βοιωτικά» του (9ο βιβλίο της «Ελλάδος περιήγησις») διηγείται μιαν άλλη παραλλαγή του μύθου, προσαρμοσμένη στον ελληνικό χώρο.
Στην παραλλαγή  του Παυσανία η ίδια περίπου υπόθεση διαδραματίζεται στη Βοιωτία, ο βασιλιάς της περιοχής λέγεται Υρέας και οι δυο κλέφτες, που έτυχε να είναι αδέλφια και οικοδόμοι του θησαυροφυλακίου του βασιλιά, Τροφώνιος και Αγαμήδης. Ο Υρέας, λοιπόν, έστησε παγίδα για να συλλάβει τους κλέφτες του θησαυρού του. Για κακή του τύχη ο Αγαμήδης έπεσε στην παγίδα του βασιλιά και ο αδελφός του, για να μην αποκαλυφτεί η ταυτότητά του, του έκοψε το κεφάλι και το πέταξε σ’ ένα χάσμα της γης το οποίο από τότε ονομάστηκε «Λάκκος του Αγαμήδη». Ξέρουμε επίσης ότι και ο Παυσανίας αντλεί την υπόθεση του παραμυθιού των δύο κλεφτών από προηγούμενους ποιητές και μυθογράφους, τον Ηγίσονα και τον Κάλλιπο, οι οποίοι επινόησαν αυτή τη διήγηση για να εξηγήσουν τη δημιουργία ενός ιερού τόπου της αρχαιότητας, του Τροφώνειου Μαντείου στη Λειβαδιά, όπου ο ήρωας του παραμυθιού λατρευόταν ως χθόνιος θεός και μάντης (αιτιολογικός θρησκευτικός μύθος).
Το αρχαίο παραμύθι των δύο κλεφτών, κάνοντας μια διαδρομή δυόμιση χιλιάδων χρόνων, έφτασε μέχρι τις μέρες μας περνώντας από γενιά σε γενιά μέσω της προφορικής παράδοσης. Στο διάβα των αιώνων το παραμύθι αυτό δέχτηκε τους αναπόφευκτους μετασχηματισμούς και τις αναγκαίες προσαρμογές στα διαφορετικά κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα του κάθε τόπου και της κάθε εποχής. Έχει παρατηρηθεί από τον λαογράφο Δημήτρη Πετρόπουλο ότι το παραμύθι για τους δυο κλέφτες λεγόταν σε διάφορες παραλλαγές στα μέρη που κατοικούσαν Έλληνες, αλλά και σε άλλους λαούς. Όπως έχει αποδείξει, χρόνια τώρα, η Φιλανδική Σχολή μελέτης των παραμυθιών, υπάρχει μια κοινή θεματολογία στα παραμύθια όλου του κόσμου, βάση της οποίας έχει δημιουργηθεί ένας διεθνές σύστημα ταξινόμησης των παραμυθιών (Αarne- Tompson). Aλλά και ο Ρώσος φορμαλιστής Wl. Propp, μελετητής των «μαγικών παραμυθιών», κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε αυτά εμφανίζονται σταθερά επτά φορείς δράσης και τριάντα μία λειτουργίες των δρώντων προσώπων. Με αυτά τα θεωρητικά μοντέλα μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα πώς ο βασικός θεματικός πυρήνας του μύθου των δυο κλεπτών λεγόταν στην Αίγυπτο και στην Ελλάδα από αρχαιοτάτων χρόνων και πώς έφτασε σε διάφορες παραλλαγές μέχρι τις μέρες μας. Φαίνεται ότι οι βασικές ανάγκες των ανθρώπων για παραμυθία, διασκέδαση, αποκατάσταση της δικαιοσύνης και για την επικράτηση του καλού είναι κοινές.
Στο βιβλίο «Οι δυο κλέφτες» των εκδόσεων «Έρεισμα» έχουμε την ποντιακή παραλλαγή του μύθου, την πιο ολοκληρωμένη αφηγηματικά και λογοτεχνικά, όπως τη διηγιόταν ένας παππούς- παραμυθάς, ο Δημήτρης Κωστικίδης (1910-1991) πρόσφυγας από την Τραπεζούντα του Πόντου, προκομμένος και ακάματος δουλευτής της γης και μάστορας της αφήγησης ο οποίος έφερε στη νέα του Πατρίδα τον πολιτισμό και τις αξίες της μεγάλης Ρωμιοσύνης. Ο παππούς Δημήτρης είχε ακούσει το παραμύθι από τη γιαγιά του. Το παραμύθι αυτό γίνεται σήμερα κοινό μας κτήμα  χάρη σε δύο πρόσωπα, στους νεότερους σκυταλοδρόμους της παράδοσης, αφενός στον εγγονό του παππού Δημήτρη, τον Ιεροκλή Σαββίδη, ο οποίος το απέδωσε στη νεοελληνική γλώσσα και έγραψε τον πρόλογο, και αφετέρου στον Χρήστο Μαχαιρίδη, συγγραφέα και υπεύθυνο των εκδόσεων «Έρεισμα», ο οποίος συνέταξε και το επίμετρο στο βιβλίο.
Στην ποντιακή παραλλαγή ο βασιλιάς έχει ως σύμβουλό του έναν βεζίρη, δείγμα της προσαρμογής του παραμυθιού στα συμφραζόμενα του τόπου και του χρόνου. Το ξεχωριστό στην ποντιακή παραλλαγή είναι ότι μια γυναίκα, παντρεμένη με δύο άντρες, τον Κλέφτη της Ημέρας και τον Κλέφτη της Νύχτας, βάζει σε δοκιμασία τους δύο συζύγους της για να επιλέξει τον καλύτερο, με τον οποίο θα περάσει, πλούσια πια, την υπόλοιπη ζωή της. Ένδειξη, όπως σωστά επισημαίνει ο επιμελητής της έκδοσης, ότι εκείνη την εποχή στον Πόντο η γυναίκα ήταν ο αρχηγός της οικογένειας, επικρατούσε δηλαδή η μητριαρχία. Πιθανότατα και ο πρώτος λαϊκός αφηγητής της παραλλαγής αυτής να είχε ακούσει ότι στην περιοχή του Πόντου βρισκόταν, κατά μία αρχαία παράδοση, η αρχική κοιτίδα των Αμαζόνων. Ο Κλέφτης της Νύχτας αποδεικνύεται τολμηρότερος και εξυπνότερος, κλέβει τους θησαυρούς του βασιλιά, κερδίζει το στοίχημα. Ο Κλέφτης της Ημέρας, άτυχος αλλά και λιγότερο έξυπνος, θα πέσει στην παγίδα και θα συλληφθεί… Ιδιαίτερο λογοτεχνικό εύρημα στην ποντιακή παραλλαγή είναι η εγκιβωτισμένη αυτοδιηγητική παραμυθιακή αφήγηση, κατά την οποία ο Κλέφτης της Νύχτας διηγείται στον τυφλό βασιλιά όσα έχουν κάνει οι δυο Κλέφτες μέχρι εκείνη τη στιγμή. Τα υπόλοιπα θα τα μάθετε, όταν διαβάσετε το παραμύθι.