Στη χώρα μας κατά τη διεξαγωγή μιας εκλογικής αναμέτρησης, σπάνια το κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία δεν επωφελείται από τη θέση του, για να εξασφαλίσει την εύνοια του εκλογικού νόμου.
H συνήθεια αυτή επέτρεπε στα κόμματα που έχαναν τις εκλογές να μιλούν για καλπονοθεντικές και αντικανονικές ενέργειες και όταν αποσπούσαν τη νίκη και έπαιρναν την κυβέρνηση, ακολουθούσαν τις ίδιες μεθόδους που προηγουμένως κατηγορούσαν σαν αντιπολίτευση. Η συνήθεια αυτή θα είχε εκλείψει, αν το Σύνταγμα της χώρας καθόριζε ένα πάγιο εκλογικό σύστημα. Μόνο έτσι δεν θα μπορούσε η εκάστοτε κυβέρνηση να προβαίνει σε καλπονοθευτικές μεθοδεύσεις για να κρατηθεί στην εξουσία.
Οι ερχόμενες εκλογές θα διεξαχθούν με το σύστημα της απλής αναλογικής, που νομοθέτησε η προηγούμενη κυβέρνηση. Είναι το πιο δίκαιο εκλογικό σύστημα γιατί σέβεται την ισοτιμία της ψήφου. Δεν δίνει προκλητικά αποτελέσματα, που ένα κόμμα βγάζει βουλευτή με 3.000 ψήφους κατά μέσο όρο και ένα άλλο κόμμα δεν βγάζει βουλευτή με 150.000 ψήφους (εκλογές 1952)!
Δυστυχώς, στην Ελλάδα έχει καλλιεργηθεί μια κουλτούρα ότι το σύστημα της απλής αναλογικής είναι ακατάλληλο προς την ιδιοσυγκρασία του Έλληνα και ότι το πολιτικό σύστημα οδηγείται σε αδιέξοδο. Και μάλιστα διακηρύσσεται από πολιτικές δυνάμεις που υποτίθεται ότι πιστεύουν στην αναγκαιότητα της λειτουργίας ενός ήπιου πολιτικού κλίματος και στη συμπόρευση περισσοτέρων πολιτικών δυνάμεων, για την αντιμετώπιση των εθνικών προβλημάτων.
Μα για την επιτυχία ενός τέτοιου στόχου, ο εκλογικός νόμος της απλής αναλογικής είναι ο πιο κατάλληλος. Είναι ο προσφορότερος νόμος, γιατί βοηθά στη συνεννόηση και τον διάλογο μεταξύ των κομμάτων και δημιουργεί κυβερνήσεις συνεργασίας. Αν τώρα δεν είναι εθνική ανάγκη η συμπόρευση περισσοτέρων πολιτικών δυνάμεων στη διακυβέρνηση της χώρας, πότε θα ‘ναι; Μια χώρα που καθημερινά απειλείται από την Τουρκία με πόλεμο, με μια οικονομία χρεοκοπημένη (270 δισ. το ιδιωτικό χρέος και 386 δισ. το δημόσιο χρέος), με μια πανδημία που δεν έχει φύγει, με μια ενεργειακή κρίση κ.λπ. δεν θα ‘πρεπε να υπάρχει κοινή αντιμετώπιση από περισσότερες πολιτικές δυνάμεις; Λες και προκόψαμε με τις πανίσχυρες μονοκομματικές κυβερνήσεις!
Όσοι, λοιπόν, διακηρύσσουν την ανάγκη συνεννόησης των πολιτικών δυνάμεων και συγχρόνως απορρίπτουν ένα εκλογικό σύστημα που θα συμβάλει σ’ ένα ήπιο πολιτικό κλίμα και στην εμπέδωση της εθνικής ενότητας, μάλλον υποκρίνονται. Οι μονοκομματικές κυβερνήσεις δημιουργούν μια οξεία πολιτική πόλωση για να κρατηθούν στην εξουσία και έτσι δηλητηριάζεται το πολιτικό κλίμα με την τοξικότητα και τη μετατροπή των ψηφοφόρων σε φανατισμένους οπαδούς ενός δήθεν κομματικού πατριωτισμού.
Το εκλογικό σύστημα ή ακριβέστερα η συστηματική μετάπλαση του από την κρατούσα κατάσταση, παίζει σημαντικό ρόλο όχι μόνο στη στάση των πολιτικών δυνάμεων, αλλά και στην πολιτική συμπεριφορά των πολιτών. Η επέμβαση του εκλογικού συστήματος στην πολιτική ζωή της χώρας, με στόχο να αποδώσει καθορισμένα αποτελέσματα, φαλκιδεύει τη δημοκρατική πορεία της χώρας. Η Ελλάδα δεν μπορεί να τρέξει προς το μέλλον όταν ζει με αμηχανία το παρόν και όταν οι εσωτερικές δυνάμεις του εκσυγχρονισμού και της ανανέωσης είναι εγκλωβισμένες στις αναχρονιστικές μεθόδους του παρελθόντος. Η ευνοιοκρατική προστασία του εκλογικού νόμου επιφέρει κοινωνικούς διχασμούς και απαξιώνει την ορθή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών.
Αν κάνουμε μια ιστορική αναδρομή στα εκλογικά συστήματα, θα διαπιστώσουμε ότι τις περισσότερες φορές εφαρμοζόταν ένας εκλογικός νόμος που επιβαλόταν είτε από την κρατούσα κατάσταση ή ακόμη και από τον ξένο παράγοντα.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ
Είναι γεγονός ότι ελάχιστες φορές εφαρμόστηκε το ίδιο εκλογικό σύστημα, στις αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις. Η εκάστοτε κυβέρνηση το προσάρμοζε σύμφωνα με το κομματικό της συμφέρον.
Το 1946 είχαμε εκλογικά αποτελέσματα που μπορούν να χαρακτηριστούν αναλογικά. Εκείνες οι εκλογές σημαδεύονται από την άρνηση της αριστεράς να συμμετάσχει στις εκλογές. Η αριστερά, η οποία κατευθυνόταν τότε από την καταστροφική πολιτική του γραμματέα του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδη, έκανε ιστορικό λάθος με την αποχή της. Η πορεία της χώρας και της αριστεράς θα ήταν διαφορετική. Ίσως να μην είχαμε φθάσει στον εμφύλιο πόλεμο. Εξάλλου στην 6η ολομέλεια το ΚΚΕ που συγκαλείται τον Μάρτιο του 1956, ο γραμματέας του ΚΚΕ Ζαχαριάδης κατηγορείται για την αποχή από τις εκλογές του 1946 και δόθηκε η δυνατότητα να μονοπωλήσει τη Βουλή η αντίδραση. Αυτά έλεγε η απόφαση.
Επίσης, καταδίκασε την ανεξάρτητη κάθοδο της αριστεράς στις εκλογές του 1952, ενώ γνώριζε ότι με το πλειοψηφικό σύστημα δεν έβγαζε βουλευτή, με αποτέλεσμα τον θρίαμβο του Παπάγου. Ακόμα, χαρακτήρισε σοβαρό πολιτικό λάθος το σύνθημα «Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος». Τουλάχιστον, πρέπει να γνωρίζει το σημερινό ΚΚΕ αυτό που λέει ο Λαός μας, ότι τα «παθήματα γίνονται μαθήματα». Οι εκλογές του 1952 διεξάγονται με το πλειοψηφικό. Για την καθιέρωση του πίεζε ένας πανίσχυρος μηχανισμός που αποτελείτο από τον Συναγερμό του Παπάγου, το Παλάτι, την παραστρατιωτική οργάνωση ΙΔΕΑ και τον πρεσβευτή των ΗΠΑ Πιουριφόι.
Επιστράτευσαν ακόμα και «καφετζούδες», για να παρασύρουν τον Ν. Πλαστήρα στην αποδοχή του πλειοψηφικού συστήματος. Ο Πλαστήρας πίστευε στα πνεύματα και τη νοομαντία, που είχε δυναμώσει με την αρρώστια του. Αυτά τον οδηγούν σε «καφετζούδες» και μέντιουμ που τον διαβεβαιώνουν ότι έχει σίγουρη νίκη με το πλειοψηφικό (ιστορία Σπύρου Λιναρδάτου).
Ο Παπάγος θριαμβεύει με 49,22% και 247 έδρες. Ο Πλαστήρας δεν εκλέγεται ούτε βουλευτής. Σ’ αυτές τις εκλογές είχαμε μια πρωτοτυπία. Ο ψηφοφόρος μπορούσε να γράψει στο ψηφοδέλτιο του κόμματος που ψήφιζε και δύο ονόματα υποψηφίων από άλλα κόμματα!
Στις εκλογές του 1956 εφαρμόζεται το περιβόητο «τριφασικό» σύστημα και ψηφίζουν για πρώτη φορά οι γυναίκες. Σύμφωνα μ’ αυτόν τον νόμο, οι έδρες μοιράζονται μόνο στα δύο πρώτα κόμματα ή συνασπισμούς.
– Περιφέρειες από 1-3 έδρες, στον πρώτο συνδυασμό στον πρώτο συνδυασμό δίδονται όλες οι έδρες (πλειοψηφικό)
– Περιφέρειες από 4-10 έδρες, δίδονται στον δεύτερο συνδυασμό τα 3/10 των εδρών. Δηλαδή σε περίπτωση μιας περιφέρειας με 10 έδρες, ο πρώτος συνδυασμός παίρνει τις 7 έδρες και ο δεύτερος τις 3 έδρες (ενισχυμένη αναλογική)
– Περιφέρειες πάνω από 10 έδρες
Εδώ εφαρμόζεται η απλή αναλογική μόνο για τους δύο πρώτους συνδυασμούς.
Αυτό το πρωτότυπο εκλογικό σύστημα ανάγκασε όλα τα κόμματα, πλην της ΕΡΕ βέβαια, να συνασπιστούν στη Δημοκρατική Ένωση. Από το Λαϊκό Κόμμα του Κ. Τσαλδάρη μέχρι την ΕΔΑ. Η Δ.Ε. πρώτευσε στις εκλογές με 48,15% έναντι 47,38% της ΕΡΕ. Ο νόμος όμως δίνει στο δεύτερο κόμμα 165 έδρες και την κυβέρνηση και στη Δ.Ε. 132 έδρες.
Στις εκλογές του 1958 εφαρμόζεται ένα εκλογικό σύστημα με στόχο να αποκλεισθεί η ΕΔΑ από τη δεύτερη και τρίτη κατανομή. Σ’ αυτό συμπράττουν η Δεξιά και το Κέντρο. Η ΕΔΑ όμως παίρνει 24,43% και γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση με 79 βουλευτές. Αυτό μάλλον οφείλεται στην αντίδραση των κεντρώων ψηφοφόρων, εξαιτίας της συμφωνίας ΕΡΕ- Κόμμα Φιλελευθέρων στην ψήφιση του εκλογικού νόμου.
Η ΕΡΕ ενώ μειώνει τις ψήφους της από το 47,38% του 1956 στο 41,12% παίρνει 171 έδρες από 165!
Οι εκλογές του 1964 γίνονται με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής. Σ’ αυτές τις εκλογές παρατηρείται μια σημαντική διαφοροποίηση στα εκλογικά τμήματα.
Στα πολιτικά εκλογικά τμήματα η Ε.Κ. παίρνει κατά μέσο όρο 53% και στα στρατιωτικά τμήματα παίρνει 33%. Η ΕΡΕ στα πολιτικά τμήματα παίρνει 35,67% και στα στρατιωτικά παίρνει 61,47%!
Στις εκλογές του 1974 εφαρμόζεται ένα σύστημα ενισχυμένης αναλογικής και μπήκαν μόνο δύο κόμματα στη δεύτερη κατανομή, γιατί χρειαζόταν ένα ποσοστό 17%!
Στις εκλογές του 1977 εφαρμόστηκε τι ίδιο περίπου σύστημα μειώνοντας όμως το εκλογικό μέτρο μιας περιφέρειας, προσθέτοντας μια μονάδα στον αριθμό των βουλευτών που εκλέγει ο νομός. Δηλαδή για να βγει βουλευτής κάποιος ανεξάρτητος στα Χανιά χρειαζόταν το 20% των ψηφισάντων και όχι το 25% του 1974.
Λέγεται ότι υπήρξε μια παραχώρηση του Κ. Καραμανλή προς τον Κ. Μητσοτάκη, η μείωση του εκλογικού μέτρου για να εκλεγεί βουλευτής!
Στις εκλογές του 1985 εφαρμόστηκε ένα εκλογικό σύστημα που καταργούσε τον σταυρό προτίμησης. Το σύστημα αυτό είχε ορισμένα θετικά στοιχεία αλλά το πολιτικό σύστημα δεν ήταν έτοιμο να το αποδεχθεί. Η έλλειψη αξιοκρατίας στα κόμματα και ορθής δημοκρατικής οργάνωσης σ’ αυτά, ενίσχυσαν τον αρχηγικό χαρακτήρα των κομμάτων. Απομάκρυνε τους βουλευτές από την επαφή τους με το εκλογικό σώμα, αφού τους βουλευτές τους εξέλεγε η εύνοια του αρχηγού και όχι η βούληση των εκλογέων. Έτσι λοιπόν παραμερίστηκε!
Στις εκλογές του 1990 εφαρμόστηκε ένα αναλογικό σύστημα, με στόχο να μην πάρει αυτοδυναμία η Ν.Δ. (Δήλωση Κουτσόγιωργα στη Βουλή). Η Ν.Δ. με ποσοστό 47% πήρε 150 βουλευτές και χρειάστηκε η ταυτόχρονη προσχώρηση Κατσίκη (ΔΗΑΝΑ), που δυστυχώς δεν πρόλαβε να τον… γνωρίσει ο αρχηγός του Κ. Στεφανόπουλος.
Στις τελευταίες εκλογές εφαρμόζεται ένας νόμος που δίνει δώρο στο πρώτο κόμμα 50 έδρες, ακόμη και αν πλειοψηφήσει με μία μόνο ψήφο από το δεύτερο!
Ο εκλογικός νόμος άλλαξε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ψηφίστηκε ένας νόμος της απλής αναλογικής. Με τον νόμο αυτό θα γίνουν οι επόμενες εκλογές και αναγκαστικά θα πρέπει να σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας. Ας στρέψουν, λοιπόν, το βλέμμα τους τα κόμματα της αντιπολίτευσης προς το παρελθόν και ας μελετήσουν τη συμπεριφορά των αντιδεξιών κομμάτων τόσο στις εκλογές του 1956 όσο καις στις εκλογές του 1964.
Στην πρώτη περίπτωση συνεργάστηκαν ακόμη και πολιτικές δυνάμεις που στον εμφύλιο πόλεμο βρέθηκαν σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση η ΕΔΑ δεν κατέβασε υποψήφιους βουλευτές σε 28 περιφέρειες, βοηθώντας στον θρίαμβο της Ε.Κ.!
Αν, λοιπόν, δεν σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας το 2023, θα ακολουθήσουν πάλι εκλογές με ένα σύστημα που δίνει στο πρώτο κόμμα δώρο 40 βουλευτές και που αυτή η επαναφορά του νόμου πανηγυρίστηκε από την κυβέρνηση. Παρόλα αυτά, στελέχη σημαντικά του κυβερνητικού κόμματος έχουν αρχίσει να μιλούν για νέα αλλαγή του εκλογικού νόμου, που θα δίνει αυτοδυναμία με μικρότερα ποσοστά. Δηλαδή ένα δώρο 50-60 εδρών στο πρώτο κόμμα! Αυτό, αν γίνει, συμβαίνει για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία της χώρας, δηλαδή η ίδια κυβέρνηση να αλλάζει συνεχώς τον εκλογικό νόμο.
Αυτές οι προθέσεις δείχνουν ξεκάθαρα την ηττοπάθεια του κυβερνητικού κόμματος και τη μείωση της εκλογικής του δύναμης. Διαφορετικά δεν θα μελετούσε τέτοιες αλλαγές, που υποβαθμίζουν το πολιτικό σύστημα και τους διαφανείς κανόνες της Δημοκρατίας. Βλέπει λοιπόν το κυβερνητικό κόμμα ότι ούτε ο δικός της νόμος μπορεί να βοηθήσει τα σχέδια του και φαίνεται να έχουν ανάψει τα κομπιούτερ στο Υπουργείο Εσωτερικών, για να βρεθεί το δώρο εκείνο που θα του δώσει την αυτοδυναμία, αν βέβαια είναι το πρώτο κόμμα.
Τα κομπιούτερ δουλεύουν ασταμάτητα για να δικαιώσουν και τον υπουργό του που διακηρύσσει ότι πρέπει να ληφθούν θεσμικά μέτρα για να μη ξανάρθει η… αριστερά! Για μια τέτοια κυβερνητική ενέργεια οι δικαιολογίες είναι έτοιμες. Στην πολιτική εξάλλου δεν είναι δύσκολο να βρεθούν επιχειρήματα για τη δικαιολόγηση μιας ανακολουθίας. Θα πουν ότι ο τόπος έχει σοβαρά προβλήματα, ότι ο Ανδρουλάκης δήλωσε ότι δεν συνεργάζεται ούτε με τον Μητσοτάκη ούτε με τον Τσίπρα, ότι ο τόπος οδηγείται σε πολιτικό αδιέξοδο, ότι κινδυνεύει η οικονομία κ.λπ. και ότι ήταν αναγκαία η δεύτερη αλλαγή του.
Όχι, οι μεθοδεύσεις αυτές είναι το αποτέλεσμα της φιλαρχίας και της μεγαλαυτίας, όσων ασκούν εξουσία. Το χάσιμο της εξουσίας οδηγεί σε απονενοημένες κινήσεις. Τέτοιες ενέργειες όμως προκαλούν το δημοκρατικό φρόνημα του Λαού μας και συνήθως λειτουργούν σε βάρος των εμπνευστών τους. Υπάρχει το τρανταχτό παράδειγμα των εκλογών του 1958. Το κόμμα Φιλελευθέρων συνεργάστηκε με το κυβερνών κόμμα της ΕΡΕ, για να χτυπήσουν το κόμμα της ΕΔΑ, που πίστευαν ότι θα ‘ρθει τρίτο.
Ο Λαός, όμως, αντέδρασε και ανέδειξε την ΕΔΑ δεύτερο κόμμα, τιμωρώντας το κόμμα Φιλελευθέρων. Έγινε αξιωματική αντιπολίτευση με 24,32% και 79 έδρες. Τελικά, έπεσε στον λάκκο που άνοιξε για τον αντίπαλο! Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στις μέρες μας. Να “φτιάξει” το κυβερνητικό κόμμα έναν εκλογικό νόμο, για να ξαναπάρει την κυβέρνηση και αυτός ο νόμος να φέρει τον αντίπαλο του στην εξουσία.
*O Βασίλης Πεντάρης είναι π. βουλευτής Χανίων
