Οι ελλείψεις του αντικαπνιστικού

Η αστυνόμευση και η επιβολή προστίμων θα πρέπει να συνοδευτεί και από άλλα σημαντικά μέτρα …

Την περασμένη εβδομάδα (“Χ.Ν.” 19.11.2019) έγραφα για τη νέα Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) αναφορικά με την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου ότι «έχοντας ασχοληθεί τα τελευταία 2½ χρόνια με το θέμα, τολμώ να πω ότι πρόκειται για ένα σαφώς βελτιωμένο κείμενο σε σχέση με την προηγούμενη απόφαση του 2010». Ωστόσο, με βάση λεπτομερέστερη ανάγνωση της ΚΥΑ, σε συνδυασμό με τις εξαγγελίες του Πρωθυπουργού στις 20.11 για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά του Καπνίσματος, οφείλω να διατυπώσω μερικές σοβαρές επιφυλάξεις.

Το προηγούμενο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Κάπνισμα αφορούσε την περίοδο 2008 – 2012 και αριθμούσε 90 σελίδες με σαφείς στόχους, κοστολόγηση και πρόβλεψη για χρηματοδότηση. Είχε συνταχθεί από 18μελή επιστημονική επιτροπή και είχε συμπληρωθεί από σχόλια εκπροσώπων της Κοινωνίας των Πολιτών. Οι πρόσφατες ανακοινώσεις Πρωθυπουργού και του Υπουργού Υγείας δεν συνοδεύονται από κάποιο δημοσιευμένο κείμενο ούτε φυσικά από προϋπολογισμό υλοποίησης …
Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις, το νέο σχέδιο δράσης περιλαμβάνει τέσσερεις άξονες. Ο πρώτος, προβλέπει ολοκληρωμένες παρεμβάσεις προαγωγής υγείας και πρόληψης το μεγαλύτερο μέρος των οποίων υπάρχει ήδη χάρις στις φιλότιμες προσπάθειες ιδιωτικών κυρίως φορέων. Όμως δεν προβλέπεται να καταστούν υποχρεωτικές σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Μάλιστα, η ετήσια διαδικασία έγκρισης από το Υπουργείο Παιδείας των σχετικών προγραμμάτων για τα σχολεία δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας, αφού είναι εξαιρετικά χρονοβόρα.
Ο δεύτερος άξονας αφορά την προστασία από το παθητικό κάπνισμα με κύριο μέσο την επιβολή προστίμων όπως αναλύσαμε στο προηγούμενο άρθρο. Ωστόσο στην αντίστοιχη ΚΥΑ του 2010 υπήρχε πρόβλεψη για δύο ακόμη κατηγορίες προστίμων. Η μία αφορούσε πρόστιμα «στους υπευθύνους των καταστημάτων, των περιπτέρων κτλ. για παραβάσεις που αφορούν την πώληση προϊόντων καπνού και αλκοόλ σε ανηλίκους». Και η άλλη «πρόστιμα στους διαφημιστές και διαφημιζόμενους για παράβαση των διατάξεων του Ν 3868/2010 περί απαγόρευσης της διαφήμισης προϊόντων καπνού».
Τέτοια πρόστιμα δεν προβλέπονται στη νέα ΚΥΑ! Επιπλέον, δεν υπάρχουν προβλέψεις για ελέγχους σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Οι χώροι αυτοί αποτελούν βέβαια χώρους εργασίας αλλά δεν μπορούν να ελεγχθούν από τις αστυνομικές και υγειονομικές αρχές. Κατά τη διαβούλευση είχε προταθεί να συμπεριληφθούν στις αρμόδιες αρχές ελέγχου η Στρατονομία, η Ναυτονομία και η Αερονομία, αλλά το Υπουργείο δεν έλαβε υπόψη καμία από τις προτάσεις που διατυπώθηκαν … Προβληματικός προβλέπεται και ο έλεγχος στους χώρους των δικαστηρίων.
Θετική χαρακτηρίζεται ωστόσο η λειτουργία της τηλεφωνικής γραμμής 1142. Εκεί μπορούν να γίνουν καταγγελίες για παραβάσεις της αντικαπνιστικής νομοθεσίας δυστυχώς μόνο τηλεφωνικά και όχι με SMS ή με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Στο 1142 παρέχονται επίσης βοήθεια και πληροφορίες σχετικά με τη διακοπή του καπνίσματος, η οποία αποτελεί αντικείμενο του τρίτου άξονα δράσεων.
Προβλέπεται να δημιουργηθεί Χάρτης των Ιατρείων Διακοπής Καπνίσματος αφού ο υφιστάμενος κατάλογος με τα αντίστοιχα ιατρεία στα δημόσια νοσοκομεία προφανώς δεν επαρκεί. Ωστόσο, και εδώ το βήμα είναι μετέωρο … Αν και υπάρχουν συμβεβλημένοι πνευμονολόγοι στον ΕΟΠΥΥ, δεν αποζημιώνονται τα φάρμακα υποστήριξης των καπνιστών που προσπαθούν να κόψουν το κάπνισμα. Αυτό αποτελεί σαφώς αντικίνητρο για να ξεκινήσει κάποιος την προσπάθεια διακοπής με επίσκεψη στο ειδικό ιατρείο διακοπής καπνίσματος.
Το πραγματικό κίνητρο βεβαίως θα ήταν μια δραστική αύξηση της τιμής του πακέτου. Οι περισσότερες χώρες που το τόλμησαν, σε συνδυασμό βέβαια και με μέτρα απαγόρευσης του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους και υποστήριξης της διακοπής, διαπίστωσαν θεαματική μείωση του αριθμού των καπνιστών. Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην ΕΕ σε ποσοστό καπνιστών (37%) ενώ το κράτος εισπράττει κάθε χρόνο γύρω στα 3 δισ. ευρώ από την φορολογία των καπνικών προϊόντων. Συνεπώς, η αύξηση της τιμής θεωρείται ότι ίσως μειώσει τα έσοδα, ενώ είναι σίγουρο ότι μειώσει τα έξοδα της δημόσιας υγείας.
Παράλληλα βέβαια, η καπνοβιομηχανία έχει διακομματική υποστήριξη … χάρις στις επενδύσεις που κάνει για την παραγωγή των νέων καπνικών προϊόντων. Για τα οποία, παρά το γεγονός ότι κυκλοφορούν λίγα μόλις χρόνια, έχουν αρχίσει να αποκαλύπτονται σταδιακά οι βλαβερές – ακόμη και θανατηφόρες – επιπτώσεις τους στην υγεία, ιδίως σε χώρες με προηγμένα συστήματα επιδημιολογικής παρακολούθησης (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία).
Μήπως γι’ αυτό ανακοινώθηκε ότι ο τέταρτος άξονας θα καλύψει τη «σωστή και αντικειμενική αξιολόγηση νέων καπνικών προϊόντων και την ρύθμιση της κυκλοφορίας τους στην αγορά»; Οι σχετικές δράσεις θα περιλαμβάνουν την ανάπτυξη ενός νέου ρυθμιστικού και κανονιστικού πλαισίου ελέγχου και παρακολούθησης. Παρόλο που τέτοιο σύστημα υπάρχει σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει μεταφερθεί και στην ελληνική νομοθεσία. Άραγε, τι επιπλέον θα προβλεφθεί με μια νέα νομοθεσία;
Αμφιβολίες και ενοχές. Από τη δεκαετία του 1950 και μέχρι πρόσφατα, διάφοροι «εμπειρογνώμονες» αμφισβητούσαν τις βλαβερές επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία δημιουργώντας αμφιβολίες (πλήρης τεκμηρίωση στο βιβλίο των Naomi Oreskes και Erik Conway «Merchants of doubt» – Έμποροι αμφιβολίας). Τώρα έχει ξεκινήσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και σε μερίδα του τύπου, μια εκστρατεία ενοχοποίησης ως «ρουφιάνων» όσων τολμήσουν να καταγγείλουν τους καπνιστές, που αποδεδειγμένα επιβαρύνουν την υγεία των παρευρισκόμενων μη καπνιστών.
Άλλοι διαμαρτύρονται πως η κλήση στο 1142 χρεώνεται υπερβολικά, αν και κανονικά το τηλεφώνημα πρέπει να χρεώνεται όσο μια αστική κλήση (από 0,12 έως 0,3465 € το λεπτό ανάλογα με τον πάροχο και το πακέτο). Και μερικοί επικαλούμενοι παρωχημένα ή ελλιπή στοιχεία αναφέρουν εσφαλμένα ότι το κάπνισμα επιτρέπεται δήθεν στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες …
Ωστόσο, παρά τις σοβαρές ελλείψεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, η αστυνόμευση των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων αποτελεί ένα σωστό και απαραίτητο βήμα προς την σωστή κατεύθυνση. Το οποίο όμως θα πρέπει να συμπληρωθεί και με πολλά άλλα μέτρα. Όπως για παράδειγμα η σαφέστατη σήμανση της απαγόρευσης του καπνίσματος στις παιδικές χαρές προκειμένου να μην εξαναγκαστούν οι Δημοτικές Αρχές να πληρώσουν τα σχετικά πρόστιμα ως επίσημοι διαχειριστές των εν λόγω χώρων …

* Φυσικός, τέως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. http://alevantis.blogspot.com