«Δεξαμενή» χρήσιμων πληροφοριών για την Επανάσταση θεωρούν οι ιστορικοί την παρουσία και ανεχτίμητο το ρόλο των ελληνόφωνων εφημερίδων στα χρόνια της Επανάστασης (1821 – 1829) στην Ελλάδα.
Η πρώτη χειρόγραφη εφημερίδα της Επανάστασης κυκλοφόρησε στο Γαλαξίδι χωρίς ιδιαίτερο τίτλο στις 27 Μαρτίου 1821. Στόχο είχε να εμψυχώσει το λαό να συμμετέχει στην Επανάσταση, που μόλις ξεσπούσε κατά των Τούρκων. Χειρόγραφες, επίσης, ήσαν και οι ακόλουθες εφημερίδες: «Αιτωλική» (10 και 15 Αυγούστου 1821 και 19 Σεπτεμβρίου 1821) και «Αχελώος» (Φεβρουάριος 1822).
Η πρώτη, όμως, έντυπη εφημερίδα της επαναστατημένης Ελλάδας ονομαζόταν «Σάλπιγξ Ελληνική». Το πρώτο φύλλο της κυκλοφόρησε την 1η Αυγούστου 1821 με συντάκτη το γνωστό μας από την εκδοτική του δράση στη Βιέννη Θεόκλητο Φαρμακίδη. Το ξύλινο τυπογραφείο, στο οποίο τυπώθηκε, το μετέφερε στην Ελλάδα μαζύ με άλλα εφόδια ο Δημήτριος Υψηλάντης, τον Ιούνιο του 1821.
Τυπογράφος ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Τόμπρας από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, που είχε δουλέψει στο Παρίσι, κοντά στο γνωστό τυπογράφο και εκδότη Αμβρ. Διδότο. Αφού κυκλοφόρησαν μόνο τρία φύλλα, τα οποία σώζονται, διεκόπη η κυκλοφορία της. Οι λόγοι διακοπής δεν είναι μόνο τεχνικοί, ο εκδότης Θ. Φαρμακίδης λάτρης της ελευθεροτυπίας αρνήθηκε να ενδώσει «εις το δεσποτικόν μέτρον της προεξετάσεως» δηλαδή της λογοκρισίας, ενώ το τυπογραφείο της πρώτης αυτής έντυπης εφημερίδας εγκατεστημένο στο Άργος, καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την εισβολή του Δράμαλη.
Η δεύτερη έντυπη Ελληνική εφημερίδα ήταν ο «Ελληνικός Καθρέπτης», από τον οποίο δεν έχουμε σήμερα κανένα φύλλο σωσμένο, αν και εκδιδόταν στην Ύδρα από τις 12 Οκτωβρίου 1821 μέχρι τις 22 Μαΐου 1822, χάρη στο ναύαρχο Ιακωβάκη Τομπάζη, ο οποίος είχε καταφέρει να δημιουργήσει ένα πρωτόγονο τυπογραφείο στο νησί.
Η διασημότερη, όμως, εφημερίδα του Αγώνα ήταν τα «Ελληνικά Χρονικά». Η έκδοση και η επιτυχία της οφείλεται, πρώτα – πρώτα, στον Άγγλο συνταγματάρχη L. Stanhope, που το 1823 έφθασε στην Ελλάδα, φέρνοντας και δύο τυπογραφεία και δύο λιθογραφεία. Ο Stanhope (Στάνχοουπ, Leicester Fitzgerald Charles Stanhope, 1784–1862) ήταν θερμός οπαδός των φιλελεύθερων ιδεών και της ελευθεροτυπίας, γεγονός που τον έφερνε συχνά σε σύγκρουση με τον λόρδο Βύρωνα και τον Μαυροκορδάτο. Το Δεκέμβριο του 1823 έφθασε στο Μεσολόγγι, όπου επέλεξε τον Ιωάννη Ιάκωβο Μάγερ ως εκδότη και συντάκτη μιας Ελληνόφωνης εφημερίδας.
Ο Μάγερ ήταν Ελβετός φοιτητής της φαρμακευτικής στη Ζυρίχη. Από το 1821, σε ηλικία 23 ετών, κατέβηκε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι, όπου έδωσε τον εαυτό του στην υπηρεσία του αγώνα. Αφού πήρε την Ελληνική υπηκοότητα και παντρεύτηκε Μεσολογγίτισσα, εργάστηκε ως φαρμακοποιός, πολεμιστής και κυρίως εκδότης, μέχρι τις 10 Απριλίου 1826, οπότε σκοτώθηκε στη διάρκεια της Εξόδου, ο ίδιος και η οικογένειά του. Η εφημερίδα, όπως εγράφη πριν, ονομάστηκε «Ελληνικά Χρονικά» και είχε υπότιτλο τη ρήση του Αμερικάνου επιστήμονα και πολιτικού Βενιαμίν Φραγκλίνου «Τα πλείω οφέλη τοις πλείουσιν». Τυπογράφος ήταν ο Δημήτριος Μεσθενεύς, λόγιος από τη Θεσσαλονίκη, που θα βρει το θάνατο κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου (1826). Την 1η Ιανουαρίου του 1824 κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο και την 20η Φεβρουαρίου του 1826 το τελευταίο (πενήντα μέρες πριν από την Έξοδο). Η έκδοση σταμάτησε λόγω ζημιών του τυπογραφείου από το βομβαρδισμό των Τουρκοαιγυπτίων. Η εφημερίδα εκδιδόταν δύο φορές την εβδομάδα σε 4 σελίδες. Αφού ο Stanhope εγκατέλειψε την Ελλάδα στις αρχές Μαΐου 1824, ο Ι. Μάγερ έδωσε μάχες για την διατήρηση της ελευθεροτυπίας, όχι μόνο κατά των απόψεων του Λόρδου Βύρωνα, αλλά ιδίως κατά της νοοτροπίας των Φαναριώτικων κύκλων και συγκεκριμένα του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου.
Το δεύτερο τυπογραφείο που έφερε ο Stanhope στην Ελλάδα, το παραχώρησε στη Δημογεροντία της Αθήνας για την έκδοση εφημερίδας «Η εφημερίς των Αθηνών» από τον Γεώργιο Ψύλλα με σκοπό κυρίως να στιγματιστούν τα έκτροπα και να περιοριστούν οι αυθαιρεσίες και οι καταχρήσεις της τοπικής εξουσίας. Το πρώτο φύλλο εκδόθηκε στις 20 Αυγούστου 1824 και το τελευταίο στις 15 Απριλίου 1826. Τυπωνόταν δύο φορές την εβδομάδα, εκτός από λίγες διακοπές και κυκλοφόρησαν συνολικά 137 φύλλα.
Τα κατοπινά χρόνια, εκδίδονται και κυκλοφορούν ο «Φίλος του Νόμου» (1825 – 1826) στην Ύδρα με εκδότη τον Ιταλό Ιωσήφ Κιάππε, η «Γενική Εφημερίς της Διοικήσεως» (1825 – 1832) και η «Ανεξάρτητος Εφημερίς της Ελλάδος» (1827 – 1829) του Παντελή Παντελή. Ακόμα, εκδόθηκαν στην Ελλάδα και ξενόγλωσσες εφημερίδες, που διακινούνταν κυρίως στο εξωτερικό, με στόχο να πληροφορούν την κοινή γνώμη του εξωτερικού σχετικά με τις εξελίξεις του Αγώνα, όπως ήταν η εφημερίδα «Il Telegrafo Greco» («Ο Ελληνικός Τηλέγραφος») στο Μεσολόγγι (1824) κ.α.
Ενδεικτική βιβλιογραφία :
1. Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού για την Ελληνική Επανάσταση (http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/index.html)
2. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα, τ. ΙΒ, 1975.
3. «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770 – 2000», Αθήνα, τόμος 3ος, 2003, εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα».
4. Κορδάτος Γιάνης, «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τ. Χ, Αθήνα, εκδόσεις «20ος αιώνας».
