Εναν θαυμάσιο τόμο 200 σελίδων σε μεγάλο μέγεθος είχε εκδώσει το έτος 2007 το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος με όλη την ιστορία της παρουσίας των Εβραίων στην Ελλάδα, κατά περιοχές και από τα προχριστιανικά χρόνια και με πολλές φωτογραφίες.
Για τα παλαιότερα στοιχεία ύπαρξης Εβραίων στην Κρήτη θα αντιγράψω ολίγα γιατί από την περίοδο των Ενετών και μετά έχουν γραφτεί πολλά.
Επίσης γίνεται αναλυτική αναφορά για το πόσοι Εβραίοι εξοντώθηκαν κατά περιοχή από τους Ναζί με ποσοστό Κρήτης 98%.
Η αρχαιότερη μαρτυρία περί εβραϊκής κοινότητας στην Κρήτη αναφέρεται σε μια εγκύκλιο επιστολή υπέρ των Εβραίων, που εστάλη το 142 π.Χ. από τη Ρωμαϊκή Γερουσία προς διάφορες χώρες, έπειτα από αίτηση του Συμεών του Χασμαναίου. Δεδομένου ότι η εγκύκλιος αυτή εστάλη και προς την κρητική πόλη Γορτυνία (Α’ Μακ. 15:23), μπορούμε να συμπεράνουμε ότι υπήρχε εκεί εβραϊκή Κοινότητα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία περί της ύπαρξης εβραϊκών οικισμών στην Κρήτη, μετά την κατάληψη της από τους Ρωμαίους στα 68-67 π.Χ. Ο ψευτο-Αλέξανδρος, ο οποίος μετά το θάνατο του Ηρώδη υπεστήριξε ότι ήταν γιος του, βρήκε ένθερμους υποστηρικτές μεταξύ των Εβραίων της Κρήτης καθώς και οικονομική ενίσχυση.
Ο Φίλων της Αλεξανδρείας αναφέρει την Κρήτη μεταξύ των χωρών με μεγάλο εβραϊκό πληθυσμό (Legatione ad Gaium, 282). Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη (Πράξεις, 2:11), στην Ιερουσαλήμ ζούσαν Εβραίοι από την Κρήτη. Ο Ιώσηπος, μάλιστα, παντρεύτηκε στη Ρώμη μια γυναίκα που ανήκε σε μια εξέχουσα εβραϊκή κρητική οικογένεια (Ιos., Life, 427).
Μετά το διαμελισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το 395, το νησί παρέμεινε τμήμα της Ανατολικής Αυτοκρατορίας. Υπό τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β’ (408 – 450) οι Εβραίοι της Κρήτης καταπιέστηκαν σκληρά. Πιθανόν, σαν συνέπεια αυτής της καταπίεσης, το 440 εμπιστεύτηκαν τη μοίρα τους σε έναν ψευδο-μεσσία, ο οποίος υποστήριζε ότι ήταν ο Μωυσής, σταλμένος εξ ουρανού για να οδηγήσει τους Εβραίους της Κρήτης διά μέσου της θάλασσας στη Γη της Επαγγελίας. Οι περισσότεροι από εκείνους που τον ακολούθησαν, πήδηξαν στη θάλασσα και όσοι από αυτούς δεν πνίγηκαν, ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό.
