Από την αρχαιότητα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα
Ο σεισμός του 365 π.Χ. που ανύψωσε την Κρήτη κατά 10 εκατοστά ήρθε στην επικαιρότητα με τις αναφορές του Καθηγητή Συνολάκη. Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός εξήγησε μιλώντας στο “Mega” ότι τέτοιοι μεγασεισμοί όπως αυτός στα σύνορα Τουρκίας – Συρίας, γίνονται κάθε 600 χρόνια και αναφέρθηκε στον σεισμό στην Κρήτη το 365 π.Χ., τονίζοντας πως το νησί ανυψώθηκε 10 μέτρα εξαιτίας της σεισμικής δόνησης.
«Ο τελευταίος μεγάλος σεισμός στην Κρήτη έγινε το 1403 και υπολογίζεται ότι τέτοιοι σεισμοί γίνονται κάθε 600 με 800 χρόνια. Είμαστε ήδη στο “παράθυρο” του αιώνα, που μπορεί να δούμε πολύ μεγάλο σεισμό στο ελληνικό τόξο της τάξης των 8,5 Ρίχτερ», δήλωσε.
ΤΑ ΣΕΙΣΜΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Η θλιβερή επικαιρότητα των ημερών στάθηκε αφορμή για να αναζητήσουμε διαφωτιστικές πληροφορίες για τους σεισμούς στην Κρήτη από την αρχαιότητα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα διασώζονται στον τόμο της Στατιστικής του νησιού το 1881 του Ν. Σταυράκη, που αποτελεί μέρος των σπάνιων εκδόσεων της Βιβλιοθήκης του Μουσείου Τυπογραφίας «Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη». Οι πληροφορίες βασίζονται στην έρευνα που είχε δημοσιεύσει το 1848 ο Γάλλος Καθηγητής στη Σχολή Επιστημών της Ντιζόν, Alexis Perrey στο σύγγραμμά του με τίτλο «Απομνημονεύματα για τους σεισμούς που έγιναν αισθητοί στην Ελλάδα, την Τουρκία και στη Συρία» ( Memoire sur le treblements de terre ressentis dans la peninsule Turco- Hellenique et en Syrie).
Ο Κρητικής καταγωγής, Ν. Σταυράκης, μεταφέρει εξ ολοκλήρου την έρευνα του Perrey που βασίστηκε σε κείμενα Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων συγγραφέων από τις συλλογές του Λούβρου, χαρτογράφων, ιστορικών, διπλωματών κ.α και εμπλουτίζει στην έκδοση της Στατιστικής (τυπώθηκε το 1890) με γεγονότα και ειδήσεις σχετικά με τους σεισμούς στην Κρήτη εκείνη την εποχή. Αναλυτικότερα, όσον αφορά τους πιο ισχυρούς σεισμούς που επηρέασαν σημαντική την ζωή στο νησί, αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής:
368 π.Χ.: Σύμφωνα με όσα καταγράφει ο συγγραφέας Olfert Dapper (Description exactle des iles l’ Archipel), φαίνεται ότι κάποτε η Κρήτη είχε 100 πόλεις (ο Όμηρος στην Ιλιάδα την ονομάζει «Εκατόμπολιν»), εκ των οποίων το 368 π.Χ. οι περισσότερες εξαφανίστηκαν αφού καταστράφηκαν από σεισμό. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι περίπου οι 60 από αυτές τις Κρητικές πόλεις «υπέστησαν τότε την πανωλεθρία αυτήν».
ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ Η ΚΝΩΣΟΣ 366 μ. Χ. :
To 13ο έτος της βασιλείας του Νέρωνα, γράφει ο Γάλλος διπλωμάτης Savary (Lettres cur la Grece), ολόκληρη η νήσος υπέστη ισχυρή δόνηση και ανατράπηκε εκ θεμελίων η Κνωσός. Η θάλασσα απεσύρθη κατά 7 στάδια (1 χιλιομ.) ενώ επισημαίνεται πως πολλοί τάφοι ανοίχθηκαν.
251: 9 Ιουλίου- Κατά τον V. Coronelli (Isolario), μεγάλο μέρος του νησιού καταστράφηκε μετά από σεισμό και λοιμό.
365: 21 Ιουλίου – Ξημέρωμα μεταξύ Ελλάδας και Μικρά Ασίας συνέβη σεισμός εν μέσω καταιγίδας. Κατά τον Von Hoff δέκα πόλεις καταστράφηκαν στην Κρήτη. Στο σημείο αυτό γίνεται αναφορά στον Dapper, σύμφωνα με τον οποίο: «εάν είναι αληθές ότι στην Κρήτη υπήρχε τάφος του Διός, είναι πρόδηλο ότι καταστράφηκε μετά από σεισμό το 360, κατά τον οποίο πολλές από τις πόλεις της Κρήτης κατέπεσαν». Ο Lacroix αναγάγει τον σεισμό αυτό στο έτος 368, προσθέτοντας ότι το μεγαλύτερο μέρος της Κρήτης κατακλύστηκε από πλημμύρα.
1303: Φοβερός σεισμός στην Κρήτη κατά τον οποίο διερράγησαν σε πολλά σημεία τα τείχη του Χάνδακα (Ζαμπελίου Ιστορ. σκηνογραφήματα)
1490: Σεισμός αξιοσημείωτος, προξένησε μεγάλες ζημιές σε όλο το νησί από ανατολικά προς δυτικά. Κατά τον Theuet, οι σεισμικές δονήσεις σημειώνονταν επί έναν μήνα.
Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΙΣΠΕΔΩΣΕ ΤΗΝ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑ 1508:
29 Μαίου – Στο Αρχιπέλαγος καταστροφικές δονήσεις. Τα νησιά Κρήτη, Πάρος, Νάξος, Χίος έπαθαν σφοδρές ζημιές. Σύμφωνα με τον Jodocus, o τρομερότατος αυτός σεισμός αυτός είχε ως συνέπεια να χάσουν τις ζωές τους συνολικά πάνω από 30.000 άνθρωποι. Κατά τον σεισμό αυτό ανετράπη εξ’ ολοκλήρου η μεγάλη πόλη της Ιεράπετρας. Έκτοτε η πόλη δεν ανεγέρθηκε ξανά στην μορφή και την έκταση που είχε αρχικά με το μικρό της φρούριο. Για το σεισμό αυτό, από τους καταστρεπτικότερους ανά τους αιώνες από όσους μνημονεύει η Κρητική ιστορία σώζεται από τον Φλαμίνιο Κορνήλιο (Flaminius Cornelius, Creta sacra ) εκτενής επιστολή του τότε Δούκα της Κρήτης Ιερώνυμου Δονάτου που περιγράφει από το Ηράκλειο στο φίλο του Πέτρο Κονταρηνό το τρομερό αυτό συμβάν του σεισμού.
1604: Καθίζηση του εδάφους του νησιού. Έξοδος και φυγή Ηρακλειωτών.
1612: Σεισμός στην Κρήτη κατέρριψε μεγάλο αριθμό οικοδομών και βύθισε πολλά πλοία.
1650: 14 Σεπτεμβρίου: Δονήσεις στη Θήρα. Στο λιμάνι του Ηρακλείου συνετρίβησαν πλοιάρια. 1665: Ιανουάριος: Σεισμός στην Κρήτη ανέτρεψε πολλές οικίες, από τα ερείπια των οποίων πολλοί άνθρωποι ανασύρθηκαν νεκροί.
1681: 10-12 Φεβρουαρίου – Στα Χανιά δύο δονήσεις, από ανατολικά προς δυτικά, αισθητές ακόμη στα πλοία που βρίσκονταν «δεμένα» στο λιμάνι.
1750: 7 Ιουλίου – Σε Πελοπόννησο και Κρήτη σφοδρός σεισμός. Στα Κύθηρα η πόλη κατέρρευσε και χάθηκαν περισσότερα από 2.000 άτομα.
1780: Οκτώβριος – Σφοδρότατος σεισμός στην Κρήτη ενώ προηγήθηκαν άλλοι μικρότεροι. Το φρούριο της Ιεράπετρας με φρουρά 300 Τούρκων καταποντίστηκε. Δεκατρία μικρά χωριά με τους κατοίκους τους εξαφανίστηκαν από τον σεισμό.
1794: 28 Οκτωβρίου – Στις 5 τα ξημερώματα στα Χανιά σημειώθηκε σεισμός. Οι δονήσεις δεν ήταν πολύ ισχυρές και διήρκησαν δευτερόλεπτα. Κατά τον Olivier παρά το ότι εκείνη την στιγμή επικράτησε γαλήνη, αμέσως μετά τον σεισμό έπνεαν βίαιος δυτικός άνεμος που διήρκησε όλη την μέρα.
1805: 3 Ιουλίου – Κατά την ανατολή του ήλιου, στα Χανιά, τέσσερις σεισμικές δονήσεις εντός 8 λεπτών. Οι δονήσεις, σύμφωνα με τον Von Hoff, έγιναν αισθητές μέχρι την Σικελία.
1810: 16 Φεβρουαρίου – Η πόλη του Ηρακλείου επλήγη από ισχυρό σεισμό και χάθηκαν 2.000 άτομα. Ο Favr ανάγει τον ίδιο σεισμό στις 16 Μαρτίου του ίδιου έτους.
1843: Ιούλιος: Το πλήρωμα αγγλικού πολεμικού πλοίου αισθάνθηκε δύο δονήσεις σεισμού όταν βρίσκονταν 35 μίλια από το δυτικότερο άκρο της Κρήτης. Οι δονήσεις συνοδεύονταν από πολύ μεγάλους θορύβους. Μετά από βολιδοσκόπηση που έγινε στο σημείο εκείνο δεν βρέθηκε ο βυθός μέχρι και σε απόσταση 292 μέτρων.
1846: Ο πρόξενος της Γαλλίας στα Χανιά Hitier ανέφερε ότι στις 15 Απριλίου αισθάνθηκε ισχυρή σεισμική δόνηση που είχε διάρκεια. Περίπου 20 οικίες υπέστησαν ρωγμές στα Χανιά και περισσότερες από 100 στο Ηράκλειο.
Ο ΦΟΝΙΚΟΤΕΡΟΣ ΣΕΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
1856: 12 Οκτωβρίου, 2.30 μετά τα μεσάνυχτα σεισμός υπέρμετρα σφοδρός κατά τον οποίο υπέστησαν βλάβες 11.317 οικίες σε όλη την Κρήτη. Μεταξύ αυτών 48 καταστήματα πυρπολήθηκαν στο Ηράκλειο λόγω αναφλέξεων που ακολούθησαν.
Κατά τον σεισμό αυτό έχασαν τις ζωές τους 538 άτομα ενώ 637 τραυματίστηκαν σοβαρά. Μεταξύ των τραυματιών ήταν και ο συγγραφέας του τόμου της Στατιστικής Ν. Σταυράκης ο οποίος αναφέρει ότι υπέστη σοβαρό κάταγμα όταν ανασύρθηκε από τα ερείπια της μητρικής του οικίας στο Ηράκλειο.
Στα Χανιά κατά τον σεισμό αυτό, σύμφωνα με τόσα καταγράφει ο Σταυράκης, σχεδόν όλες οι κατοικίες υπέστησαν βλάβες, λίγες όμως κατέπεσαν. Οι στρατώνες και το στρατιωτικό νοσοκομείο υπέστησαν μεγαλύτερες βλάβες όπως και το τέμενος Χουνκιάρ. Στην πόλη λίγοι πολίτες τραυματίστηκαν.
Στο Ρέθυμνο όλες οι οικίες υπέστησαν ζημιές, αλλά ευτυχώς κανείς δεν έχασε την ζωή του.
Στο Ηράκλειο όμως και στις γύρω επαρχίες, οι καταστροφές υπήρξαν μεγαλύτερες. Από τις 3.620 οικίες που είχε η πόλη, οι 18 μόνο έμειναν όρθιες και κατοικήσιμες!
Το Μέγαρο του Μουσταφά Πασά που ήταν κτισμένο από ξύλο, δεν υπέστη ζημιές και χρησιμοποιήθηκε αμέσως ως νοσοκομείο για τους τραυματίες. Επίσης διασώθηκε το μεγαλύτερο μέρος από τα ν1.314 καταστήματα της πόλης, επειδή ήταν ξύλινα και ισόγεια. Από τους μεγάλους ενετικούς ναούς που είχαν μεταβληθεί σε Τουρκικά Τεμένη, κατέπεσε το
Βεζίρ Τζαμί. Επίσης ο Μητροπολιτικός ναός των Ενετών που είχε μετονομαστεί από τους Τούρκους σε Χιουνκιάρ Τζαμί και σώζονταν τέσσερις πελώριοι τοίχοι του στηριζόμενοι σε γιγαντιαία υπόβαθρα από πελεκητούς λίθους, αυτοί σχεδόν κατέρρευσαν και
σχηματίστηκαν κολοσσιαία ρήγματα σε απόσταση 100 μέτρων. Και ο Μητροπολιτικός ναός της πόλης Αγ. Μηνάς υπέστη σημαντικές βλάβες.
Σώθηκε μόνο η δημοτική σχολή όπου κατέφυγαν πολλές οικογένειες χριστιανών που έμειναν άστεγες. Μέχρι και αρχές Νοεμβρίου σχεδόν όλες οι οικίες της πόλης είχαν μετατραπεί σε σωρούς από ξύλα και πέτρες ενώ οδοφράγματα είχαν σχηματιστεί γύρω από οικοδομές που είχαν καταπέσει. Ο αριθμός των νεκρών ήταν σημαντικότερος από τον αριθμό των τραυματιών.
Ακόμη αναφέρεται ότι τα χωριά Ίδη, Καλέσα, Πετροκέφαλο, Πενταμίδι, Αγ. Μύρων, Κιθαρίδα και Ασίτες καταστράφηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Στο χωριό Βούτες σκοτώθηκαν 42 κάτοικοι από τους 400. Σημαντικές ζημιές υπέστησαν επίσης η Επισκοπή, τα Αιτάνια καθώς και οι επαρχίες Μεραμβέλλου και Ιεράπετρας.
1887: 5 Ιουλίου Ισχυρότατες δονήσεις σεισμού επί 35 περίπου δευτερόλεπτα μετέβαλαν οικίες της πόλης του Ηρακλείου σε σωρούς ερειπίων. Πολλές κατοικίες επίσης υπέστησαν ρωγμές ενώ σύμφωνα με τον Σταυράκη, ένας Οθωμανός πέθανε από τον φόβο του. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί πολίτες από τον φόβο που τους προκάλεσε ο σεισμός έπεσαν στο λιμάνι του Ηρακλείου για να σωθούν. Και στα Χανιά η δόνηση υπήρξε σφοδρή. Κατά τον Σταυράκη, που έτυχε να βρίσκεται στα Χανιά, αναφέρει ότι εκείνη την ημέρα πραγματοποιούνταν οι εξετάσεις του Παρθεναγωγείου και πολλές από τις παρευρισκόμενες λιποθύμησαν.
