«Οι ιστορίες είναι φτερά που σε βοηθούν να πετάς ψηλά κάθε μέρα». Επίκαιρο όσο ποτέ το φετινό μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου (2/4).
Σε μια περίοδο που η πανδημία ταλαιπωρεί ακόμη τον κόσμο μας κι έναν παράλογο πόλεμο να μαίνεται στη γειτονιά μας, λογοτέχνες, συγγραφείς παιδικών βιβλίων, παραμυθάδες μιλώντας στις “διαδρομές” υπενθυμίζουν πως το διάβασμα είναι ελευθερία, είναι ανάσα, επιτρέπει στο πνεύμα σου να ονειρεύεται, κάτω και από τις πιο δύσκολες συνθήκες.
Ειδικά για ένα παιδί, τα βιβλία είναι ένα πολύτιμο δώρο για τη συναισθηματική και πνευματική τους ανάπτυξη.
Τα βιβλία, όπως λένε οι συγγραφείς, είναι “φάρμακα” για έναν καλύτερο, φωτεινότερο κόσμο…
ΜΑΡΙΖΑ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ: «Το βιβλίο παραμένει καταφύγιο»
«Το βιβλίο δεν είναι σε σύγκρουση με την παντοδυναμία των εικόνων. Λειτουργούν συμπληρωματικά. Και παρά τα όσα λέγονται για τα ηλεκτρονικά βιβλία, τα e-books κ.λπ., το βιβλίο στέκεται πολύ καλά και παραμένει καταφύγιο». Συγγραφέας, μεταφράστρια και κριτικός, η Μαρίζα Ντεκάστρο γνωρίζει όσο λίγοι τον κόσμο του παιδικού – εφηβικού βιβλίου.
Για την ίδια, όπως σημειώνει μιλώντας στις “διαδρομές”, το βιβλίο δεν αποτελεί μονάχα μια ψυχαγωγική επιλογή, αλλά κι ένα βασικό παιδαγωγικό εργαλείο που βοηθάει στη συγκέντρωση, προσφέρει γνώσεις, πληροφορεί και συνομιλεί με την κοινωνία: «Το βιβλίο διατηρεί τον παιδαγωγικό του ρόλο στις μέρες μας. Το θέμα είναι πως γράφεται το βιβλίο ώστε να μην έχει αυτόν τον αφόρητο διδακτισμό που τυραννάει το ελληνικό παιδικό βιβλίο.
Κι από την άλλη, είναι καθοριστικός ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Θέλει δουλειά από έναν εκπαιδευτικό για να διαβαστεί ένα βιβλίο. Για να δημιουργήσει ενεργητικούς αναγνώστες, να μπαίνουν δηλαδή τα παιδιά στη διαδικασία να μοιραστούν με άλλους τις σκέψεις που τους προκάλεσε ένα βιβλίο».
Όμως ο ρόλος του βιβλίου στην εποχή της παντοδυναμίας της οθόνης και της εικόνας ποιος μπορεί να είναι; «Η κυριότερη διαφορά ανάμεσα στο βιβλίο και τις εικόνες που κυριαρχούν στην εποχή μας, είναι ότι στο βιβλίο μπορείς να επανέλθεις, ενώ εικόνες περνάνε πολύ γρήγορα», αναφέρει η συνομιλήτριά μας και τονίζει ότι πέρα από αυτή τη διαφορετική λειτουργία τους οι εικόνες, παράλληλα με το βιβλίο και με δεδομένο ότι διαθέτουν μεγάλη δύναμη, διαφωτίζουν, πείθουν, διδάσκουν και διαμορφώνουν τις συλλογικές απόψεις.
Ρωτάμε τη κα Ντεκάστρο πώς βλέπει την αυξημένη παραγωγή παιδικών βιβλίων τα τελευταία χρόνια: «Πρώτα από όλα έχουν ξεφυτρώσει πάρα πολλοί μικροί εκδοτικοί οίκοι που κάνουν εξαιρετική δουλειά. Δεν είναι οι οίκοι της μαζικής παραγωγής και τα βιβλία που εκδίδουν -κυρίως μεταφράσεις ξένων συγγραφέων- έχουν πάντα ενδιαφέρον. Αυτό είναι ένα μεγάλο κέρδος για τους αναγνώστες. Από την άλλη μεριά, όμως, είναι οι μεγάλοι εκδότες που έχουν κάποιους συγγραφείς που τούς πιέζουν να γράψουν κάτι παραπάνω ή αν ένας πάρει ένα κρατικό βραβείο τον προσεγγίζουν για να γράψει κάτι. Πέρα από αυτό, καθένας που έχει παιδιά ή έχει σχέση με παιδιά, χρήζει τον εαυτό του συγγραφέα. Το να έχεις σχέση με παιδιά όμως δεν σημαίνει ότι και τα βιβλία που γράφεις θα έχουν ενδιαφέρον. Επίσης, υπάρχουν οι μόδες. Π.χ. υπήρχε η μόδα με τις πριγκίπισσες, η μόδα με την τρίτη ηλικία, η μόδα με τη μαγεία κ.λπ. Κάθε τόσο εμφανίζεται μια μόδα που συνήθως είναι διεθνής και αμέσως όλοι προσπαθούν να βγάλουν κάποια σχετικά βιβλία. Το αποτέλεσμα είναι να βγαίνουν πάρα πολλά παιδικά βιβλία που δεν απορροφώνται, επαναλαμβάνονται τα θέματα και οι εκδόσεις γίνονται φθηνότερες (π.χ. το χαρτί μπορεί να μην είναι τόσο καλό, η εικονογράφηση μέτρια κ.λπ.). Αυτά είναι χαρακτηριστικά μαζικής παραγωγής. Μιας παραγωγής που ακόμα κι εγώ που είμαι επαγγελματίας κριτικός, δεν προλαβαίνω να την παρακολουθήσω όλη. Η μαζική παραγωγή συνεπάγεται και κάποια άλλα προβλήματα, όπως ότι τα βιβλία δεν μένουν στους πάγκους και χάνονται».
Η κα Ντεκάστρο υπογραμμίζει πάντως ότι η ελληνική παραγωγή παιδικού βιβλίου έχει κάνει σημαντικά βήματα και τονίζει τη συμβολή των εικονογράφων: «Έχουμε πολύ δυνατούς εικονογράφους, που παρακολουθούν τις νέες τάσεις εικονογράφησης στο εξωτερικό και τις επεξεργάζονται δημιουργικά. Έχουμε βέβαια και καλούς συγγραφείς ιδίως στα βιβλία για μικρά παιδιά αλλά και στο εφηβικό βιβλίο, όπου νέοι συγγραφείς δεν διστάζουν πια να θίξουν σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Παρόλα αυτά, σε σχέση με το εξωτερικό, υπάρχει ακόμα ένα “κράτημα”. Οι ξένοι συγγραφείς θέτουν αυτά τα ζητήματα με πιο οξύ τρόπο».
Κλείνοντας την κουβέντα μας ρωτάμε την κα Ντεκάστρο πως βλέπει την πολιτική για το βιβλίο: «Δεν υπάρχει πολιτική βιβλίου μετά την κατάργηση του ΕΚΕΒΙ, ούτε έχουμε σχολικές βιβλιοθήκες ή παιδικές βιβλιοθήκες παντού. Πολιτική δεν είναι μόνο να πας κάποια ελληνικά βιβλία σε διεθνείς εκθέσεις. Λείπουν, λοιπόν, βασικές υποδομές και συγχρόνως χρειάζεται να υπάρξει ενίσχυση των μεταφράσεων, των συγγραφέων κ.λπ.».
ΑΝΝΑ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ: Ο παρηγορητικός κόσμος του παιδικού βιβλίου
«Φέτος, ακόμα περισσότερο το παιδικό βιβλίο καλείται να παίξει ένα πολύ σημαντικό ρόλο.
Κι αυτό γιατί το παιδικό βιβλίο έχει την ικανότητα να δημιουργεί έναν άλλο κόσμο δίπλα στον κόσμο τον κανονικό, έναν κόσμο παρηγορητικό, ανακουφιστικό, αισιόδοξο, έναν κόσμο όπου με τη δύναμη της φαντασίας όλα είναι δυνατά» λέει στις “διαδρομές” η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Άννα Κοντολέων όταν τη ρωτάμε για την αξία του παιδικού βιβλίου σε κρίσιμες εποχές.
«Η φετινή γιορτή του παιδικού βιβλίου έχει μια ιδιαίτερη απόχρωση στο τελείωμα (ελπίζουμε) μιας πανδημίας, με την κλιματική αλλαγή να έχει κάνει για τα καλά αισθητή την παρουσία της και έναν παράλογο πόλεμο να μαίνεται στη γειτονιά μας. Ο κόσμος γύρω μας μοιάζει να έχει τρελαθεί. Κι αυτό φυσικά δεν μπορεί να μας αφήνει ανεπηρέαστους. Πόσο μάλλον τα παιδιά μας» επισημαίνει η συγγραφέας και προσθέτει:
«Φέτος, λοιπόν, ακόμα περισσότερο το παιδικό βιβλίο καλείται να παίξει ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Κι αυτό γιατί το παιδικό βιβλίο έχει την ικανότητα να δημιουργεί έναν άλλο κόσμο δίπλα στον κόσμο τον κανονικό, έναν κόσμο παρηγορητικό, ανακουφιστικό, αισιόδοξο, έναν κόσμο όπου με τη δύναμη της φαντασίας όλα είναι δυνατά.
Η πραγματικότητα έχει την ευκαιρία να “επιδιορθωθεί” ή να παρουσιαστεί σε μια εναλλακτική της εκδοχή απαλλαγμένη από τα δεινά της καθημερινής ζωής και αυτό ανακουφίζει.
Και όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και εμάς τους μεγάλους.
Κακοί κατατροπώνονται, θεραπευτικά βότανα ανακαλύπτονται, ξόρκια και μάγια λύνονται, πριγκίπισσες σμίγουν με τα πριγκιπόπουλά τους υμνώντας την αιώνια αγάπη και νικώντας μια για πάντα τη μοναξιά, ήρωες κατατρεγμένοι που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα καταφέρνουν και ξεπερνούν τις κακοτυχίες τους και χάρη στην ευφυΐα και τις ικανότητες τους αλλάζουν αποφασιστικά τη διαδρομή της μέχρι τότε κακορίζικης ζωής τους».
«Ο κόσμος του παιδικού βιβλίου είναι ένας κόσμος όπου όλα είναι πιθανά. Ακόμα και τα πιο απίθανα. Κι αυτό μας γεμίζει ελπίδα και μας δίνει τη δύναμη να συνεχίσουμε να προσπαθούμε για ένα καλύτερο αύριο. Πιο φωτεινό, πιο λαμπερό, πιο χαρούμενο, πιο όμορφο» καταλήγει η Άννα Κοντολέων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΟΥΝΤΑΚΗ: Δύναμη και ελπίδα μέσα από ένα βιβλίο
Ένα πολύτιμο δώρο για κάθε παιδί αποτελεί το παιδικό βιβλίο, όπως λέει στις “διαδρομές” η συγγραφέας παιδικών παραμυθιών Αργυρώ Μουντάκη, όταν την ρωτάμε για τα οφέλη του παιδικού βιβλίου ιδίως σε δύσκολες εποχές: «Καλλιέργεια του νου, της φαντασίας, της σκέψης, της δημιουργικότητας και επινοητικότητας, βελτίωση της γλωσσικής έκφρασης, της ορθογραφίας, εμπλουτισμός ιδεών και τόσα άλλα είναι τα οφέλη που παίρνουν τα παιδιά αναγνώστες!»
«Παιδιά που βιώνουν τον πόλεμο, τη φτώχεια, την ορφάνια ή κάποια απώλεια του στενού τους περιβάλλοντος, ακόμη και την κακοποίηση, παίρνουν δύναμη και ελπίδα για επιβίωση μέσα από τα βιβλία. Και ας μην ξεχνάμε ότι τα βιβλία για παιδιά πραγματεύονται με έναν παιδαγωγικό τρόπο όλα αυτά τα δύσκολα θέματα.
Γι’ αυτό και θεωρείται από πλευράς ψυχολογίας ωφέλιμο το τέλος των βιβλίων για παιδιά να είναι καλό, θετικό και αισιόδοξο.
Να μην σκοτεινιάζει την ψυχή του παιδιού αλλά να του δίνει δύναμη και ελπίδα ώστε να ανταπεξέρχεται με σθένος σε κάθε δυσκολία.
Άκουσα πρόσφατα στο Istorima τη συνέντευξη του Μωρίς Γκορμεζάνο, Εβραίου επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος, ο οποίος στη ναζιστική Αθήνα, στην εφηβεία του, κατάφερε να κρυφτεί με τους δύο γονείς του, τα χρόνια της κατοχής, σε ένα σπίτι που τους είχαν παραχωρήσει οικογενειακοί φίλοι τους. Όπως ο ίδιος λέει στη συνέντευξη: «Εγώ εκείνη την εποχή μορφώθηκα πάρα πολύ γιατί το σπίτι αυτό είχε μία βιβλιοθήκη με 5000 (πέντε χιλιάδες) βιβλία!». Με αφορμή αυτή τη συγκλονιστική μαρτυρία θα πρότεινα στα μεγαλύτερα παιδιά κάτι που πιστεύω ούτως ή άλλως ακράδαντα, να διαβάζουν όχι μόνο βιβλία για εφήβους αλλά και αξιόλογα βιβλία για ενηλίκους» επισημαίνει η κα Μουντάκη και προσθέτει:
«Όπως και να ‘χει όμως, το βιβλίο για παιδιά είναι μια καλή ευκαιρία να έρθουν πιο κοντά οι γονείς με τα παιδιά τους. Η συνανάγνωση γονέων και παιδιών είναι ό,τι καλύτερο! Φέρνει ακόμα πιο κοντά τα εμπλεκόμενα μέλη της οικογένειας με το μοίρασμα ανάγνωσης και συζητήσεων ενώ συνάμα καλλιεργεί και την αγάπη για το βιβλίο.
Από όποια πλευρά κι αν το σκεφτούμε η ανάγνωση ενός καλού βιβλίου μόνο οφέλη μπορεί να προσφέρει στα παιδιά μας!
Χρόνια πολλά σε όλους, όσοι γιορτάζουν αυτή την όμορφη γιορτή του βιβλίου!»
ΕΛΕΝΗ ΤΕΝΕΚΕΤΖΗ: Κάθε ιστορία κι ένα ταξίδι
«Το παιδικό βιβλίο τα τελευταία χρόνια είναι αυτό που δεν έχει κάνει κοιλιά. Και οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί το προωθούν πολύ και οι γονείς προσπαθούν να το βάλουν στη ζωή των παιδιών τους ακόμα κι αν οι ίδιοι δεν είναι αναγνώστες». Αυτό σημειώνει η βιβλιοπώλης Ελένη Τενεκετζή αναφερόμενη στην πορεία του παιδικού βιβλίου τα τελευταία χρόνια. Η ίδια τονίζει πως «το παιδικό βιβλίο είναι στα καλύτερά του και από εκδόσεις και από αναγνώστες» και προσθέτει: «Η παραγωγή έχει αυξηθεί παρά τις συνεχόμενες κρίσεις.
Έχουμε πάρα πολύ καλές εκδόσεις και ελληνικές πλέον. Παλαιότερα οι καλύτερες ήταν μεταφράσεις όμως τώρα υπάρχουν πολύ καλές εκδόσεις και ελληνικές, με εικονογράφους που κάνουν πολύ καλή δουλειά».
Η κα Τενεκετζή υπογραμμίζει ότι σημαντικό ρόλο στη θετική πορεία του παιδιού βιβλίου παίζουν οι εκπαιδευτικοί και οι δράσεις φιλαναγνωσίας που προωθούν: «Οι εκπαιδευτικοί στρέφουν τα παιδιά στο βιβλίο και οι γονείς είναι αποφασισμένοι να βάλουν τα παιδιά τους στον κόσμο του βιβλίου».
Σε ό,τι αφορά τη θέση του βιβλίου σε μια εποχή όπου κυριαρχούν οι οθόνες και η κινούμενη εικόνα η συνομιλήτριά μας αναφέρει: «Τους μικρούς αναγνώστες μας τους έχουμε έχουμε μέχρι τα 9-10 χρόνια τους. Μετά μας τους “κλέβει” η οθόνη. Όμως υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις. Υπάρχουν παιδιά που αγαπούν το βιβλίο και διαβάζουν πάρα πολύ, χωρίς να σημαίνει ότι αρνούνται την οθόνη. Ομως δεν είναι μόνο η οθόνη που παίρνει τα παιδιά μακριά από το βιβλίο, αλλά και οι αυξημένες υποχρεώσεις τους στο σχολείο. Ιδίως στο Λύκειο. Νομίζω όμως ότι ένα παιδί που εκπαιδεύεται στο βιβλίο θα επιστρέψει ως ενήλικος».
Τι όμως προσφέρει το βιβλίο και ίσως δεν μπορεί να προσφέρει η κινούμενη εικόνα και τα ψηφιακά εφέ; «Νομίζω το ταξίδι και η φαντασία. Το βιβλίο σου δίνει την ιστορία αλλά όλα τα υπόλοιπα τα φτιάχνεις εσύ. Κι αυτό είναι που μαγεύει τα παιδιά. Ειδικά τώρα με τις εικονογραφήσεις που έχουν τα βιβλία και οι οποίες εξάπτουν σε μεγάλο βαθμό την παιδική φαντασία. Ομως και οι ιστορίες πλέον είναι λίγο πιο αφηρημένες ώστε και το παιδί αναγνώστης να φτιάξει την ιστορία όπως εκείνο θέλει», επισημαίνει η καΤενεκετζή, ενώ καταλήγοντας προτρέπει τους γονείς να φέρουν τα παιδιά τους κοντά στις παιδικές – δανειστικές βιβλιοθήκες προκειμένου αυτά να μάθουν να αγαπούν και να σέβονται το βιβλίο.
